به گزارش خبرنگار مهر، امیر مهدی حکیمی دبیرکل و مدیرعامل مؤسسه هنرهای آستان قدس رضوی در نشست خبری این کنگره که در کتابخانه و موزه ملک برگزار شد، اظهار داشت: آستان مقدس حضرت رضا (ع)، بهعنوان نهادی هنری با پیشینهای چند قرنی، همواره با هنر ایرانی و جریان هنر اسلامی گره خورده است. این آستان شریف در سالهای اخیر، بهویژه با حمایتها و توجهات تولیت معزز، گامهای مهم و مؤثری در حوزه هنر و پژوهشهای مرتبط با میراث هنری برداشته است. گنجینه هنری آستان چه در عرصه معماری و خلق آثار فاخر هنری و چه در مجموعههای موزهای و آثار خطی یکی از عظیمترین ذخایر هنری در جهان اسلام به شمار میرود؛ گنجینهای که طی قرون متمادی شکل گرفته و بر بنیانهای نظری، معرفتی و مکتبی استوار بوده است.
وی افزود: در سالهای اخیر، طرح مباحث نظری در ذیل عنوان مکتب هنری رضوی با جدیت دنبال شده است؛ بهگونهای که نخستین کنگره مربوطه برگزار شد و کتاب بازاندیشی مکتب هنری نیز بهزودی منتشر خواهد شد. همچنین اسناد ملی مرتبط با این مکتب در شورای عالی هنر پیگیری شده و مصوبات اولیه اخذ شده است و اکنون در مسیر بررسی و اخذ مجوز نهایی شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار دارد. در این مسیر، ارتباطات علمی و پژوهشی گستردهای با دانشگاهها و مراکز تخصصی کشور برقرار شده است.
حکیمی ادامه داد: یکی از مهمترین بسترهای پیشبرنده این جریان، کنگره علمی پیش رو است؛ کنگرهای که اساتید، اندیشمندان، صاحبنظران و دانشجویان تحصیلات تکمیلی را گرد هم خواهد آورد تا درباره مفاهیم نظری، مباحث مکتبی، مسائل جزئیتر هنری و نیز تحلیل آثار موزهای به گفتوگو بپردازند. امید است با همراهی و حمایت جامعه هنری و استادانی که در حوزه نظری هنر فعالیت میکنند، این مفهوم بیش از پیش معرفی شود و زمینه تحقق و تبیین مکتب هنری رضوی که ریشه در تاریخ هنر اسلامی و ایرانی دارد فراهم شود.
محوریت امام رضا در فرهنگ ایرانی میتواند پایه یک مکتب هنری باشد
در ادامه سید رضی موسوی گیلانی دبیر علمی کنگره به ایراد سخنرانی پرداخت و بیان کرد: در تاریخ جهان بخش قابل توجهی از قصرها و آثار وابسته به شاهان از میان رفته اما میراث آئینی و آثار مرتبط با باورهای مذهبی در گذر زمان ماندگار شده است. بسیاری از کشورها هنگام فتح سرزمینهای دیگر بناهای شاهانه را تخریب میکردند اما بناهای مذهبی مانند مسجد و کلیسا را از میان نمیبردند و تنها کاربری آنها را تغییر میدادند. نمونه آن تبدیل کلیسای یوحنا به مسجد جامع دمشق و تبدیل ایاصوفیه به مسجد است.
وی افزود: در تاریخ فرهنگ ایرانی محوریت امام رضا جایگاه تعیین کننده داشته و مؤمنان در دورههای مختلف تاریخی با محبت به ایشان دست به خلق آثار هنری زده اند و بخشی از این آثار را وقف یا اهدا کرده اند.
موسوی گیلانی با بیان اینکه متأسفانه بخش زیادی از این میراث در سرزمین ما تبارشناسی و شناسنامه گذاری نشده است و حتی آثاری که در ظاهر ساده دیده میشوند مانند قالی که بانویی در خانه و با عشق به امام رضا میبافد میتواند روایتگر بخشی از فرهنگ کهن ایران باشد بیان داشت: این نمایش و فعالیتهایی که برای آن انجام شده میتواند بخشی از تاریخ هنر اسلامی را احیا کند. بر همین اساس همایش پیش رو به دلیل ماهیت جمعی، توان ایجاد ادبیات نو در حوزه هنر رضوی را دارد و در سالهای آینده نتایج قابل توجهی برجای خواهد گذاشت.
دبیر علمی کنگره با اشاره به ظرفیت عظیم گنجینه موزه آستان قدس گفت: هر یک از این آثار میتواند موضوع یک تک نگاری دانشگاهی شود و از دل آن تاریخ هنر یک دوره بازخوانی شود. محوریت امام رضا در فرهنگ ایرانی میتواند اساس یک همایش علمی قرار گیرد و پژوهشگران را در آینده به سمت مطالعه نظام مند این حوزه هدایت کند.
وی در ادامه نمونهای از فالنامه شاه طهماسب را یادآور شد و گفت: بیشترین نگاره آن مربوط به امام رضا است و این موضوع را نشانه تعلق خاطر ایرانیان دانست. محوریت آثار منتسب به امام رضا در این همایش مد نظر قرار میگیرد و اگرچه ممکن است برخی نقدهایی مطرح کنند که چگونه میتوان بر اساس شخصیت یک قدیس مکتب هنری تعریف کرد اما تجربه تاریخ هنر جهان نشان میدهد که باشکوهترین آثار بر پایه انگیزههای مذهبی پدید آمده اند. نمونه آن نگارههای عظیم نمازخانههای ایتالیا است که امروزه سالانه میلیونها گردشگر را جذب میکند. اگر دغدغه معنوی در میان نبود چنین آثاری هرگز شکل نمیگرفت.
موسوی گیلانی همچنین بیان کرد: در موزه حرم حضرت معصومه و در موزه آستان قدس آثار بسیاری وجود دارد که با تحلیل دقیق میتوان دریافت گستره تاریخی آنها گاه حتی از فرش اردبیل نیز پیش تر میرود. در موزه ملی نیز ماندگاری بسیاری از آثار به دلیل جنبه آئینی آنها بوده است در حالی که بناهای حکومتی مانند کاخهای عباسی از میان رفته اند اما آثار آئینی باقی مانده اند. بنده از دست اندرکاران همایش قدردانی میکنم؛ اگر چنین رویدادهایی در کانون توجه پژوهشگران قرار گیرد در سالهای آینده شخصیت امام رضا در جایگاهی علمی و هنری مورد مطالعه عمیقتر قرار خواهد گرفت و این امر افتخار معنوی بزرگی ایجاد خواهد کرد. ظرفیت بین المللی هنر رضوی زمینهای برای گسترش پژوهشها است.
محور دوره دوم کنگره: تبیین نظری و فلسفی مکتب هنر رضوی
در ادامه محمد جواد استادی دبیر اجرایی کنگره به ایراد سخنرانی پرداخت و گفت: مؤسسه آفرینشهای هنری آستان قدس رضوی بهعنوان برگزارکننده اصلی کنگره و مؤسسه آموزش عالی هنر و اندیشه اسلامی بهعنوان مشارکتکننده اصلی، مسئولیت برگزاری دومین دوره این رویداد را بر عهده دارند. افزون بر این دو نهاد، مجموعهای از مراکز علمی و هنری کشور از جمله دانشگاه هنر ایران، دانشگاه بینالمللی سوره، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، دانشگاه شاهد، دانشکده فرهنگ و ارتباطات، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه، مؤسسه مهر قم، فرهنگستان هنر و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز در برگزاری این کنگره همکاری دارند. این رویداد با دریافت مجوزهای رسمی از وزارت علوم آغاز شده و پیشنشستهای آن نیز در چارچوب امتیاز ISC در شهرهای مختلف کشور اجرا میشود.
وی افزود: ساختار اجرایی کنگره بر پایه شورای سیاستگذاری تنظیم شده است. ریاست شورا عبدالحمید طالبی، رئیس سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی، بر عهده دارد و جمعی از اساتید برجسته دانشگاهی و حوزوی در کنار دبیران علمی و اجرایی در این شورا حضور دارند.
دبیر اجرایی کنگره اضافه کرد: محور اصلی دوره دوم کنگره، تبیین نظری و فلسفی چیستی مکتب هنر رضوی و ارزیابی تطبیقی امکان شکلگیری یک مکتب هنری بر محوریت امام رضا علیهالسلام است. تقویت گفتوگوی میانفرهنگی درباره هنرهای قدسی و زیباییشناسی دینی، ارتقای جایگاه بینالمللی هنر رضوی در گفتمان هنر دینی و طراحی الگوهای نظری برای آموزش و ترویج مکتب هنر رضوی در سطح جهانی از دیگر اهداف این رویداد است. در کنار این اهداف، نقد و بازنگری روششناسیهای موجود در پژوهش هنر رضوی، مستندسازی تطبیقی عناصر مکتبی در هنرهای دینی، تقویت زبان نقد علمی در حوزه هنر اسلامی، تولید واژگان نظری مشترک و معرفی ظرفیت هنری حرم مطهر رضوی بهعنوان یک سرمایه تمدنی نیز دنبال میشود.
استادی بیان کرد: چکیده مقالات بهصورت برخط دریافت میشود و پژوهشگران تا بیستم آذر فرصت ارسال دارند. نتایج داوری چکیدهها پنجم دی اعلام میشود و نسخه کامل مقالات باید تا بیستوپنجم دی ماه بارگذاری شود. داوری نهایی تا پانزدهم بهمن انجام خواهد شد و کنگره در روزهای بیستوهفتم و بیستوهشتم بهمنماه در مشهد مقدس برگزار میشود. پیشنشست نخست در مشهد برگزار شده و از شبکه چهار سیما نیز پخش شده است. دومین پیشنشست سوم و چهارم دیماه در دانشگاه هنر اسلامی تبریز برگزار میشود و سایر نشستهای علمی نیز در دانشگاه هنر، دانشگاه سوره و مؤسسه آموزش عالی هنر و اندیشه اسلامی ادامه خواهد یافت. آخرین پیشنشست پیش از برگزاری کنگره نیز در مشهد برنامهریزی شده است. یکی از ویژگیهای متمایز این دوره، برگزاری پیشنشست بینالمللی در یکی از کشورهای همسایه از جمله قطر است؛ نشستی که با حضور صاحبنظرانی از اروپا و آمریکا و با هدف گسترش ادبیات هنر رضوی در عرصه جهانی برگزار خواهد شد.
وی در توضیح رویکرد این دوره تاکید کرد: بخش عمدهای از نظریهپردازی در هنر اسلامی تاکنون از سوی اندیشمندان غربی انجام شده و این کنگره در پی آن است که با اتکا به ظرفیتهای معرفتی، کلامی و فقهی، مسیر نظریهپردازی بومی را تقویت کند. همچنین توصیه شد دانشجویان تحصیلات تکمیلی موضوعات پژوهشی و پایاننامههای خود را بر اساس آثار موجود در گنجینه حرم مطهر رضوی انتخاب کنند؛ گنجینهای که با استمرار تاریخی تولید هنر از زمان شهادت حضرت رضا علیهالسلام تاکنون و تنوع کمنظیر هنرهای موجود، در جهان اسلام بیبدیل است.
حرم امام رضا بزرگترین مجموعه هنری جهان اسلام است و نیازمند بازخوانی نظری و مکتبسازی
در ادامه حجت الاسلام نواب مدیر مدرسه اسلامی به ایراد سخنرانی پرداخت و گفت: یک واقعیتی وجود دارد که با وجود همه ایرانهراسیهایی که سالها در جهان غرب دنبال شده، دنیا همچنان ایران را با فرهنگ و هنر میشناسد. یعنی هنوز هم برای مردم جهان، تختجمشید یک مسئله مهم است. حتی اگر به بسیاری از مردم غرب بگویید درباره ایران چه چیزی به ذهنشان میرسد، پیش از آنکه انرژی هستهای را مطرح کنند، از تختجمشید و آثار هنری ایران یاد میکنند. آثار بزرگی که ما در اعقاب مقدسی که در ایران داریم شکل گرفته است.
وی افزود: بدون شک ما امروز با بزرگترین مجموعه هنری جهان اسلام در حرم امام رضا روبهرو هستیم. یک تکپوش »۱۰ سال بافتهشده، در حد یک متر در یک متر، وقتی وارد موزه متروپولیتن میشود، یک سالن بزرگ را به خودش اختصاص میدهد و همه توجهها را جلب میکند؛ در حالی که این آستان سراسر پر از آثار هنری است. همین حجم از آثار هنری باعث شده نوعی غفلت بهوجود بیاید؛ یعنی وقتی کسی خیلی ثروتمند باشد، گاهی قدر ثروتش را نمیداند. با وجود همه نگهداریهایی که شده، نگاه نظری و مطالعه علمی روی این آثار کمتر صورت گرفته است.
نواب اضافه کرد: در دوره جدیدی که در آستان قدس اتفاق افتاده، این دقت نظر ایجاد شده و مطالعات نظری درباره این حجم فراوان از آثار هنری آغاز شده است. میبینیم که در دنیا، نقطه جذابیت، تقاطع میان علم انسان و هنر است. امروز مسائل نظری هنر از فلسفه هنر گرفته تا جامعهشناسی و روانشناسی هنر به وفور در حرم امام رضا وجود داشته اما توجه کافی به آن نشده است. این زحمت بزرگ به دوش دوستان مرکز دانشگاهی هنر آستان است که قبول زحمت کردند و این همایش را سامان دادند. من و دیگر دوستان جامعه هنری هم با کمال افتخار در خدمت شما هستیم؛ ابتدا برای خدمت به آستان حضرت امام رضا و سپس برای طرح مسئله هنری در جامعه هنری کشور و وارد کردن آن به فضای آکادمیک هنر. وظیفه ما این است که مسائل نظری و مکتب هنری که در آستان شکل گرفته یک گام جلو ببریم. قطعاً تا چارچوب یک مکتب رعایت نشود، نمیتوانیم آثار را درست تحلیل کنیم؛ زیرا رابطه میان جز و کل است. هنرمندان بسیاری، با عشق امام رضا، آثار مختلفی را خلق کردهاند که همه همسو و در جهت عرض ارادت بوده است. این آثار امروز مکتب هنری رضوی را تشکیل میدهند و وظیفه ما این است که این آثار را درست بررسی کنیم، خوب به دنیا معرفی کنیم، و از آنها کاتالوگهای مناسب تهیه کنیم.
