امید محمدی؛ بازار گروه خودرو: صنعت خودرو در ایران، که روزی به عنوان پیشران توسعه صنعتی کشور شناخته می شد، امروز گرفتار مجموعه از قفل ها، تصمیمات متناقض و سیاست های ناکارآمد شده است. در حالی که انتظارات عمومی برای دسترسی به خودروهای باکیفیت و ارزان رو به افزایش است، نه واردات آن طور که وعده داده شد عملیاتی شده و نه تولید داخلی توانسته با استانداردها و نیاز بازار هماهنگ شود. سه سال اخیر را می توان نقطه عطفی در تاریخ خودروسازی کشور دانست؛ دورانی که به جای اصلاح سیاست ها و حمایت از تولید، درهای واردات نیمه باز شد و تولیدکنندگان داخلی در دریای بی اعتمادی و نفرت پراکنی رها شدند. حذف بند حمایت از تولید داخل در برنامه هفتم توسعه، قیمت گذاری دستوری، فقدان سرمایه گذاری در تجهیزات، فرسایش زنجیره تامین و نابودی خدمات پس از فروش، تنها بخشی از مشکلاتی است که کارشناسان از آن به عنوان «تحریم داخلی» یاد می کنند. از همین رو برای بررسی شرایط مذکور با امیرحسن کاکایی، کارشناس صنعت خودرو، به گفت و گو پرداختیم؛
* باتوجه به فعال شدن مکانیسم ماشه وضعیت صنعت خودرو طی سه سال اخیر را چگونه ارزیابی می کنید؟
این موضوع بسیار پیچیده است؛ در این سه یا چهار سال اخیر، مجلس با تصمیماتش عملا همه پل های پشت تولید داخل را خراب کرده و در مقابل واردات فرش قرمز پهن کرده است. این رفتار باعث شد تقاضا و توقعی در جامعه فعال شود که در عمل توان پاسخگویی به آن وجود نداشت. حتی رهبر معظم انقلاب در روز کارگر امسال، صریحا گلایه کردند که بند حمایت از تولید داخلی چرا از برنامه هفتم توسعه حذف شده است. اگر مشکلی وجود داشت باید اصلاح می شد، نه اینکه حذف شود. اما نمایندگان منتخب مردم در خانه ملت این کار را کردند و این فقط مختص خودرو نیست؛ کل صنایع را در بر می گیرد.
* این حذف حمایت از تولید چه پیامدی برای خودروسازان خواهد داشت؟
نتیجه این حذف حمایت یک تحریم داخلی خواهد بود. به‌جای اینکه مشکلات را رفع کنند، حمایت ها را برداشتند و حالا مردم توقع دارند که چرا تولید داخلی پاسخگو نیست. مثل قطاری که در حال حرکت است و ناگهان ترمز دستی اش کشیده شود؛ طبیعی است که مردم تحمل نخواهند کرد. از سوی دیگر، مسئولان خودشان علیه صنعت خودرو نفرت پراکنی کردند و بی اعتمادی ایجاد شد. سیاست های قیمت گذاری دستوری هم ایران خودرو و هم سایپا را نابود کرد. این سطح از زیان انباشته شوخی‌بردار نیست؛ تازه این فقط نوک کوه یخ است. اصل ماجرا این است که سال‌ها است در این شرکت ها سرمایه گذاری نشده، تجهیزات مستهلک شده و زنجیره تامین هم به شدت آسیب دیده است.
* وضعیت زنجیره تامین خودروسازان بزرگ را چگونه ارزیابی می کنید؟
در دو شرکت بزرگ خودروساز آنچه که اهمیت دارد؛ زنجیره تامین است. بارها گفتیم بسیاری از استانداردها و الزاماتی که تحمیل می شوند، با شرایط ایران تناسب ندارند. مثلا نصب دی لایت یا سیستم TPMS در کشوری با این وضعیت زیرساخت چه ضرورتی دارد؟ این ها هزینه زاست، در حالی که اولویت ها جاهای دیگری است. در سه سال اخیر هم مونتاژکاری ها و هم تولید داخلی تضعیف شدند. نتیجه جالب این شد که خودروهای ارزان قیمت از بازار حذف و سبد خودرو به سمت محصولات لوکس تر حرکت کرد.
متاسفانه خدمات پس از فروش هم قربانی سیاست های غلط شد. تا جایی که اطلاع دارم، تعداد نمایندگی های رسمی ایران خودرو و سایپا در هفت سال گذشته کاهش یافته است
* وضعیت خدمات پس از فروش شرکت های خودرویی چگونه است؟
متاسفانه خدمات پس از فروش هم قربانی سیاست های غلط شد. تا جایی که اطلاع دارم، تعداد نمایندگی های رسمی ایران خودرو و سایپا در هفت سال گذشته کاهش یافته است. این یعنی حتی سرمایه گذاری میان مدت برای حفظ مشتریان و خدمات رسانی هم صورت نگرفته است. نتیجه آن نارضایتی روز افزون مردم است. یکی از اصلی ترین مشکلات ما همین کتمان واقعیت است. سیاست گذار به مردم وعده واردات یا افزایش تولید می دهد، اما در عمل زیرساخت یا ارز لازم وجود ندارد. نتیجه چیست؟ وعده های توخالی و بی اعتمادی عمومی است. پیش بینی من این است که در شش ماه آینده، یک تنش بزرگ هم در حوزه واردات و هم در حوزه تولید اتفاق می افتد، چون مسئولان نمی توانند وعده هایی را که دادند عملی کنند.
در سال ۱۳۹۷ که تحریم ها برگشت، سه تا چهار سال طول کشید تا مونتاژکارها دوباره سر پا شوند. الان شرایط سخت‌تر است؛ چرا که استانداردها را بالا بردند، در حالی که سرمایه گذاری جدیدی در تجهیزات نکردیم
* بسیاری از کارشناسان مکانیسم ماشه را چالش جدی صنعت خودرو می دانند، نظر شما در این خصوص چیست؟
باید بپذیریم که صنعت خودرو هیچ گاه نمی تواند کاملا مستقل از واردات باشد. حتی اگر همه چیز را داخلی سازی کنیم، باز هم بخشی از مواد اولیه باید از خارج بیاید. وقتی تحریم ها تشدید می شود، درآمد ارزی کشور کم می شود و چالش اصلی توزیع ارز است. در سال ۱۳۹۷ که تحریم ها برگشت، سه تا چهار سال طول کشید تا مونتاژکارها دوباره سر پا شوند. الان شرایط سخت‌تر است؛ چرا که استانداردها را بالا بردند، در حالی که سرمایه گذاری جدیدی در تجهیزات نکردیم. به جای اینکه مانند روسیه استانداردها را موقتا پایین بیاوریم تا تولید متوقف نشود، ولی ۳۰ استاندارد جدید هم اضافه کردند. این تصمیمات غیر واقع بینانه است.
* وضعیت واردات خودرو را چگونه ارزیابی می کنید؟ آیا می تواند طی ماه های باقی مانده از سال نیاز مشتریان را رفع کند؟
در حال حاضر ۱۹۰ شرکت واردکننده وجود دارد؛ اما مشخص نیست چه تعداد از آن ها واقعا فعال هستند. فرآیند واردات طولانی است؛ گاهی سه تا شش ماه زمان می برد تا خودرو به دست مصرف کننده برسد. در همین حال، سیاست های ارزی غلط باعث شده حتی خودروسازانی که به سمت داخلی سازی رفته بودند، مثل کرمان‌موتور، بدهکار مردم شوند. نمونه پروژه ای بود که به دلیل تخصیص ندادن ارز، خط تولیدش متوقف شد. این یعنی سیاست های ما نه تنها حمایتی نبود، بلکه کسانی را هم که قدمی در مسیر داخلی سازی برداشتند، زمین گیر کرد.
* آینده بازار خودرو طی ماه های باقی مانده از سال را چگونه ارزیابی می کنید؟
صریح بگویم؛ نه واردات درست پیش خواهد رفت و نه تولید داخلی، در شش ماه آینده صنعت خودرو با تنش جدی مواجه است. چرا که مسئولان هنوز واقعیت ها را قبول نکردند. کتمان واقعیت و وعده های پوچ، آینده را مبهم کرده است. تازه اگر همین امروز هم بپذیرند که باید اصلاحات جدی انجام دهند، حداقل شش ماه زمان می برد تا آثار اولیه آن دیده شود. باید بپذیریم که صنعت خودرو در بحران است. تا وقتی این اعتراف انجام نشود، هیچ کاری پیش نمی رود. باید قوانین قفل کننده بازنگری شوند، قیمت گذاری دستوری کنار گذاشته شود، سرمایه گذاری در تجهیزات و زیرساخت انجام شود و نگاه دشمن گونه به خودروساز داخلی پایان یابد. این صنعت اشتغال و زنجیره تامین گسترده دارد؛ نابودی آن یعنی نابودی صدها صنعت دیگر، متاسفانه امروز به جای حمایت، بیشتر به آن ضربه زدند.
