بازار؛ گروه آب و انرژی: ایران نقش پر رنگی در بازار متانول دنیا دارد. ایران با دارا بودن یازده مجتمع تولیدی، ظرفیت اسمی ۱۷.۲ میلیون تن در سال را به خود اختصاص داده و با توجه به ظرفیت سازی های انجام شده پیش بینی می شود که ظرفیت تولید این محصول در کشور ما طی چند سال آینده به حدود ۲۸ میلیون تن در سال افزایش یابد.
جالب است که بدانید طبق گزارش های منتشر شده ظرفیت اسمی تولید متانول در دنیا در سال ۲۰۲۵ به حدود ۱۹۴ میلیون تن خواهد رسید و پیش‌بینی می‌شود این میزان تا سال ۲۰۲۸ به ۲۰۸ میلیون تن افزایش یابد. البته از آنجایی که نرخ بهره برداری واقعی از ظرفیت‌های تولید متانول در جهان در حال حاضر حدود ۶۴ درصد است، میزان تولید واقعی در سال ۲۰۲۵ حدود ۱۲۵ میلیون تن برآورد می‌شد. البته گفته می شود که این رقم تا سال ۲۰۲۸ به حدود ۱۳۹ تا ۱۴۰ میلیون تن خواهد رسید.
اما در حالی ایران به یکی از بازیگران اصلی تولید متانول در دنیا تبدیل شده که توسعه پایین دست این محصول به درستی انجام نشده و همین مساله باعث شده که ارزش افزوده چندانی از تولید این محصول نصیب کشور نشود. برای چرایی این عدم توسعه با حسین علیمراد مدیر برنامه‌ریزی و توسعه شرکت ملی صنایع پتروشیمی به گفتگو نشستیم که متن این گفتگو را در ادامه می خوانید:
*یکی از انتقادات مطرح شده در صنعت پتروشیمی، عدم توسعه پایین دست و تولید و صادرات محصولات با ارزش افزوده پایین در بالا دست است. این انتقاد تا چه اندازه درست بوده و چرا طی سال های گذشته به اندازه کافی در صنایع پایین دست پتروشیمی سرمایه گذاری نشده است؟
اجازه دهید که من سوال شما را طور دیگری مطرح کنم. تصور کنید که توسعه زنجیره ارزش در صنعت پتروشیمی ما اتفاق افتاده بود و ما امروز مجتمع های فعالی را در زمینه تولید پروپیلن، پلی پروپیلن یا واحد های آکتیلیتی را در کشور داشتیم. اگر در چنین شرایطی توسعه در بالادست صورت نگرفته و تامین خوراک پایین دست ممکن نبود، بسیاری حتی اصحاب رسانه به ما انتقاد می کردند که چرا توسعه در کشور به صورت اصولی پیش نرفته است. حتی برخی ممکن بود مدعی شوند که ما با این کار تنها وابستگی خود به واردات را افزایش داده و این مساله می تواند یک تهدید جدی برای کشور تلقی شود.
باید توجه داشته باشید که شرط موفقیت در توسعه، توازن است. اگر می خواهیم صنعتی فعال، پویا و به روز داشته باشیم باید توسعه پایین دست و بالادست به صورت متوازن انجام شود. البته در جهان امروز هستند کشورهایی که به دنبال توسعه نامتوازن بوده و تولید محصولی خاص و یک خروجی منحصر به فرد هستند. در این میان برخی کشورها هم به دنبال توسعه متوازن هستند.
*بر اساس آماری که آقای عباس زاده اعلام کرده سهم بخش خصوصی واقعی از این صنعت چیزی حدود ۱۵ درصد است. چرا سهم بخش خصوصی واقعی از این صنعت ناچیز بوده و چرا توسعه توسط بخش خصوصی صورت نگرفته است؟
منابع مورد نیاز برای سرمایه گذاری در این صنعت بسیار بالاست. به همین دلیل باور من این است که این کار به تنهایی توسط بخش خصوصی امکان‌پذیر نیست مگر اینکه خوراک مورد نیاز در پایین دست از پیش تامین شده باشد.
زمانی که NPC هنوز واگذار نشده بود، تمرکز خودش را روی محصولات پایه قرار داده بود. بعد از واگذاری اما بخش خصوصی خودشان پیشنهاد تولید محصولات پایه ای همچون متانول را مطرح کردند. قرار بر این بود که بعد از این مرحله به سراغ زنجیره های بعدی متانول همچون تولید پروپیلن یا اتیلن و دیگر محصولات با ارزش افزوده بالا بروند. اما متاسفانه به دلیل مشکلاتی، توسعه زنجیره ارزش رخ نداد و در عمل سهم بخش خصوصی واقعی از این صنعت به اندازه کافی رشد نکرد.
*مشکلاتی که مانع توسعه پایین دست زنجیره متانول بوده، چیست؟
دوتا اشکال اصلی در توسعه این زنجیره وجود داشت. مشکل اول کمبود سرمایه و تامین مالی بود. در گذشته در بهترین شرایط می توانستیم ۲ میلیارد دلار سرمایه گذاری سالانه انجام دهیم. الان انتظار داریم سرمایه گذاری سالانه ۵ میلیارد دلار سرمایه گذاری انجام شود. شاید در گذشته شرکت های پتروشیمی با آورده مالی خود و یا از طریق منابع بانک ها سرمایه گذاری می کردند اما امروز شرایط فرق کرده و نیاز به منابع مالی به شدت افزایش یافته است. بنابر این باید روش های تامین مالی شناسایی شود تا سرمایه گذاری تحقق یابد.
چالش دومی هم که مانع توسعه زنجیره ارزش متانول شده تحریم های ظالمانه و عدم دسترسی به تکنولوژی روز است. در نهایت اینکه شرایط برای توسعه متوازن بالادست و پایین دست فراهم نشد و قرار بر این شد که بخش خصوصی روی پایین دست متمرکز بوده و به مروز از همین پایین دست، منابع مالی لازم را برای توسعه پایین دست را فراهم کنند. برای دسترسی به تکنولوژی و تجهیزات روز هم به دنبال سازوکاری برای دور زدن تحریم ها یا تعامل بیشتر با کشورهای بی توجه به تحریم ها همچون چین باشیم.
*با این اوصاف فکر می کنید آیا امیدی برای رفع مشکلات اصلی برای توسعه پایین دست و تولید محصولات با ارزش افزوده بالا وجود دارد؟
باید بگویم که تولید کنندگان محصولاتی همچون متانول، امروز خود به حدی از بلوغ سرمایه رسیده اند که می‌توانند در مسیر ایجاد و توسعه زنجیره ارزش سرمایه گذاری کنند. تاکید می کنم که اگر قرار بود که محصولات با ارزش پایین دست را از خارج از کشور تامین کنیم ممکن بود که قیمت تمام شده فلان محصول پایین زنجیره حتی بسیار گران‌تر از مشابه آن در بازارهای بین المللی برای ما تمام می شد.
* ناترازی تا چه اندازه می تواند مانع توسعه در صنعت پتروشیمی شود؟
یکی از چالش های ما کمک به رفع ناترازی در حوزه انرژی است و برای توسعه پتروشیمی رفع ناترازی یک الزام است. نباید با ناترازی ها فشاری مضاعف به پتروشیمی ها وارد کند. در حقیقت فشاری مضاعف به دلیل ناترازی ها وارد عرضه تولید و مصرف وارد نکنیم. چون می دانیم که هم اکنون عرضه ما محدود است واین عرضه محدود، یعنی در مواجهه با محدودیت خوراک های صنعت پتروشیمی مواجه است. این محدودیت ها به عنوان چالش های توسعه بروز خواهد کرد. یعنی ما ظرفیت اسمی ایجاد می کنیم که هیچ وقت تولیدی در آن محقق نمی شود. وقتی می گوییم ۹۶.۶ میلیون تن ظرفیت تولید در صنعت پتروشیمی است و تولید نزدیک به ۷۶ میلیون تن است این یعنی یک گپ ۲۰ میلیون تنی در این حوزه داریم که ۱۸ درصد این ۲۰ میلیون تن به دلیل کمبود خوراک است که متاسفانه نتوانسته محقق شود.
