خبرگزاری مهر -گروه دین، حوزه و اندیشه-سیده فاطمه سادات کیایی: پروژه عظیم توسعه حرم علوی با ساخت صحن مبارک حضرت زهرا (س) از سال ۱۳۹۱ به همت ستاد بازسازی عتبات عالیات آغاز شد، راهی که در طول ۱۴ سال تلاش و پشتکار کارگران و مهندسان و هنرمندان ایرانی حالا به نقطه پایان رسیده و قرار است طی مراسمی افتتاح و تحویل عتبه علویه شود. آنچه امروز چشم در جوار حرم مولی علی را به خود خیره کرده و لبها را به تحسین باز میکند آیینهای از هنر تمام نمای ایرانی با چاشنی عشق و ارادت صدها هنرمند و مهندس و استادکار ایرانی است که عشق و ارادت خود را در آجر به آجر این صحن به جای گذاشتند.
این پروژه اگرچه اولین حضور ایرانیان در معماری حرم مطهر علوی نبوده است اما بنا بر آمار و ارقام از بزرگترین پروژههای دهههای اخیر است و سومین پروژه بزرگ جهان اسلام پس از مسجدالحرام و مسجدالنبی است که افتخار طراحی و اجرای آن به دست ایرانیان سپرده شد.
هرچند ضرورت ساخت این بنا، زیربنای وسیع، امکانات رفاهی و فضاهای زیارتی و غیر زیارتی آن بر اساس نیاز زائران و با دید حداکثر ۳۰۰ ساله است اما تزئینات و معماری به کار رفته مطابق با تمدن کهن و سرمایههای غنی فرهنگ و هنر و دانش فنی مهندسان ایرانی زمین و جهان تشییع است.
بر این اساس که والاترین درجه از هنرهای ایرانی-اسلامی مانند سنگتراشی، کاشیکاری، مقرنسکاری، آئینهکاری، گچبری، آجرکاری، درودگری و… در این معماری به کار رفته است.
سابقه یک قرن حضور ایرانیان در معماری حرم علوی
رد پای معماری ایرانیان در حرم به زمان به قدرت رسیدن داعی صغیر از نوادگان زید نواده امام زینالعابدین برمیگردد. پس از آن در زمان عضد الدوله دیلمی که بر بخشهایی از ایران و عراق کنونی، حکومت میکرد، بنای دیگری در این مکان مقدس ساخته شد.
عطاملک جوینی ۳۰۰ سال بعد در سال ۶۶۶ هجری قمری عمارتی برای اسکان زائران حرم امام علی علیه السلام در جوار روضه علوی احداث کرد. در دوران صفویه، شاه عباس اول، به پیشنهاد شیخ بهایی گنبدگچی سپید را برای اولین بار با کاشی سبز مزین کرد و حرم مطهر را گسترش داد. گنبد کاشی کاری شده تا عصر نادری، همچنان پابرجا بود. صحن و ایوان مرقد مطهر هم در زمان شاه عباس صفوی با طراحیهای بدیع و هندسی شیخ بهایی احداث شد. این صحن چهارگوش دارد و حرم را چون نگینی در خود جای داده و دارای حجره و اتاقهایی در دو طبقه است. حجرهها تا اوایل قرن چهاردهم هجری قمری محل سکونت عالمان، مدرسان و طلبههای حوزه علمیه نجف بود. در زمان شاه صفی، برای نخستین بار، دیوارهای صحن را کاشی کاری کردند.
نادر شاه افشار در سال ۱۱۵۶ هجری قمری پس از زیارت حرم دستور داد کاشیهای کهنه گنبد را بکنند و آنها را تذهیب کنند. او همت زیادی برای طلاکاری گنبد صرف و هدیههای نفیسی به خزانه حرم تقدیم نمود.
حفظ و مرمت کاشیهای ارزشمند دوره صفوی، مقاومسازی گلدستهها، سنگفرش مرمر، در ابتدای دوره قاجاریه تداوم یافت و نوسازیها و بازسازیها در زمان فتحعلیشاه قاجار تا ناصرالدینشاه قاجار به اوج خود رسید تا این میراث ارزشمند تمدنها ماندگار شود و به آیندگان برسد. در حقیقت حرم کنونی مولای متقیان که به حرم عتیق مشهور است، یادگار سدههای قبل ایرانیان بوده است.ضرورت توسعه حرم امام علی علیه السلام به بعد از سهولت حضور ایرانیان به وجود آمد.
طی حکومت صدام و به ویژه در زمان سرکوب انتفاضه شعبانیه، آثار گلوله باران مزدوران دیکتاتور، بر غبار غربت نشسته بر حرمهای مطهر افزود به طوریکه بسیاری از ابنیه، درها، کتیبههای کاشیکاری و… حرمها دچار آسیب و تخریب شدید شد. هرچند تحولات سیاسی و تنش روابط بین دو کشور ایران و عراق در زمان دیکتاتوری حزب بعث، موجب وقفهای کوتاه در عرض ارادت دیرینه ایرانیان در عتبات شد اما با سقوط دیکتاتوری و با تدبیر سردار شهید حاج قاسم سلیمانی به عنوان نخستین داوطلب بازسازی حرمها، دوباره مسیر برای این چشمه زلال خدمت به حضرات معصومین علیهم السلام و زائران عتبات با ایجاد ستاد توسعه و بازسازی عتبات فراهم شد.
صحن حضرت زهرا سلام الله علیها یک طرح ویژه در جهان اسلام است که به ارتقا سطح خدمات رفاهی و زیارتی در جهان اسلام منتج میشود. پیشبینی و اجرای فضاهای مختلف برای برپایی مراسم و مناسک و حتی بیتوته چندین هزار نفری زائران در ایامی مانند اربعین حسینی فضای معنوی مناسبی را برای محبان اهل بیت علیهم السلام فراهم کرده است. در کنار این فضاهای معنوی، چندین سرویس بهداشتی و حمام نیز جهت رفاه زائران ساخته شده که هموطنان عزیزی که در اربعینهای گذشته به نجف اشرف مشرف شده بودند، از این خدمات استفاده کردهاند.
احیای نام مبارک حضرت زهرا (س)
ویژگی دوم صحن حضرت فاطمه زهرا، ابعاد آن است. حرم مطهر علوی معروف به حرم عتیق حدود ۲۰۰ سال به شکل کنونی یعنی بدون هیچ توسعهای مانده بود. با اجرای این طرح، حرم مولای متقیان ۱۸ برابر گسترش یافت.
نامگذاری ویژه طرح توسعه حرم مطهر علوی به نام صحن و شبستان حضرت فاطمه زهرا شاخص سوم آن است که به تعبیر شهید حاج قاسم سلیمانی، سبب اتصال و احیا نام مبارک حضرت فاطمه در جوار حرم مطهر علوی شده است تا یادمانی از بانوی مظلوم و بینشان مدینه باشد.
تحقق منویات رهبر معظم انقلاب در خصوص شعار سالهای اخیر، ویژگی سوم این طرح است. کمکهای مردم اهدا شده و نذر خیران طی سالهای اجرای این طرح از کشور خارج نشده بلکه برای خرید بهترین مصالح با کمترین هزینه از داخل ایران استفاده شده است. به این ترتیب، برکت نذر خیران دوباره به چرخه اقتصاد کشور برگردانده شد.
ترویج فرهنگ و هنر ایرانی اسلامی، دیگر ویژگی طرح توسعه حرم مطهر علوی است. صحن و شبستان حضرت فاطمه زهرا که در آینده نزدیک به محل عبادت و بیتوته میلیونها زائر از سراسر جهان تبدیل خواهد شد، موزهای ماندگار از هنر معماری ایرانی و اسلامی و توان مهندسان ایرانی در اعتاب مقدسه است.
