به گزارش خبرنگار مهر، هفته دفاع مقدس یادآور رشادت‌های همه اقشار ملت ایران در دفاع از خاک میهن است. مساجد پایگاه اصلی پشتیبانی از رزمندگان در هشت سال دفاع مقدس و به عنوان مرکزی برای آموزش و تجهیز نیروها، کمک‌رسانی، پشتیبانی و اعزام رزمندگان به جبهه به شمار می‌رفت.
در طول هشت سال دفاع مقدس، مساجد از یک مکان صرفاً عبادی به هسته مرکزی مقاومت، سازماندهی و پشتیبانی از جبهه تبدیل شدند. این تحول عظیم و خودجوش، مساجد را به قرارگاه‌های عملیاتی چندمنظوره تبدیل کرد که نقشی بی‌بدیل در پیروزی ملت ایران ایفا کردند. نقش‌آفرینی مساجد در این دوره را می‌توان در سه حوزه‌ی اصلی دسته‌بندی کرد که هر یک، مکمل دیگری بود.
کانون جذب، تربیت و اعزام نیرو
مساجد در دوران جنگ، پایگاه اصلی جذب و پرورش جوانان و نوجوانان جهادگر بودند. این مکان‌ها با فراهم کردن یک فضای معنوی و تربیتی، جوانانی را پرورش دادند که حاضر به فداکاری برای دفاع از میهن و ارزش‌های دینی خود بودند. بر اساس تحقیقات انجام شده، بیش از ۹۷ درصد شهدای دفاع مقدس، از مساجد به جبهه اعزام شدند.
این آمار حیرت‌انگیز، گواهی است بر نقش بی‌بدیل مسجد به عنوان قرارگاه اصلی نیروی انسانی جبهه. ائمه جماعات، به عنوان رهبران معنوی، و فرماندهان پایگاه‌های بسیج، به عنوان مدیران اجرایی، با برقراری ارتباط نزدیک با جوانان محله، آن‌ها را به حضور در جبهه‌ها تشویق می‌کردند و با فراهم کردن آموزش‌های مقدماتی، آن‌ها را برای نبرد آماده می‌ساختند. این فرایند، نه تنها به تأمین نیروی انسانی کمک می‌کرد، بلکه این نیروها را با ایمانی راسخ و روحیه‌ای شهادت‌طلب روانه جبهه‌ها می‌کرد.
در شرایطی که کشور تحت شدیدترین تحریم‌های اقتصادی قرار داشت، مساجد به هسته اصلی جمع‌آوری کمک‌های مردمی تبدیل شدند. مردم از اقشار مختلف جامعه، از کودک تا پیر، هر آنچه در توان داشتند را به مساجد می‌آوردند تا به دست رزمندگان برسد.
این کمک‌ها شامل مواد غذایی، پوشاک، دارو، پتو و حتی نان تازه بود. زنان محله در مساجد دور هم جمع می‌شدند و فعالیت‌هایی مانند پختن نان، دوختن لباس و بسته‌بندی اقلام را انجام می‌دادند. این اقدامات، نه تنها به تأمین نیازهای جبهه کمک می‌کرد، بلکه احساس همدلی، همبستگی و مشارکت عمومی را در جامعه تقویت می‌کرد. مسجد در این دوره به یک کارگاه عظیم جهادی تبدیل شده بود که هر گوشه‌ی آن، مردان و زنان به عشق یاری رزمندگان در حال فعالیت بودند.
ترویج فرهنگ ایثار
مساجد در دفاع مقدس، نقش فرهنگی را نیز عهده دار بودند و محافل و جلسات قرآن و ادعیه در مساجد برگزار می‌شد و مسجد فضای فرهنگی پشت جبهه و محلات را حفظ و تقویت و فضای فرهنگی پشت جبهه را بر اساس شرایط انقلاب و جنگ مدیریت می‌کرد. یکی از کارکردهای مهم دیگری که مساجد برعهده گرفتند، امنیت پشت جبهه‌ها بود؛ چرا که ما یک درگیری در خط مقدم با دشمن بعثی داشتیم و یک درگیری هم در پشت جبهه با عناصر و گروهک‌ها و منافقین و عوامل خود فروخته‌ای داشتیم که با اقداماتشان در صدد به خطر انداختن امنیت شهرها و محلات بودند که مسجد و پایگاه‌های مقاومت و گشت‌ها و بازرسی‌ها و حضور رزمندگان در پشت جبهه، امنیت محلات را برعهده گرفته بودند.
حل مشکلات نیازمندان، ایجاد صلح و سازش و حل و فصل دعاوی محلات، قرض‌الحسنه و حمایت‌های مالی و معیشتی از مستمندان از جمله کارکردهای دیگر مسجد بوده که مسجد در طول تاریخ تشیع و بویژه در دفاع مقدس این نقش و وظیفه را ایفا کرده است. یکی از نقش‌های ویژه مساجد در دوران دفاع مقدس، نقش مدیریتی مسجد بوده است به طور مثال مسجد جامع سوسنگرد در سال ۵۹ و زمانیکه شهید چمران و نیروهایش یورش بردند تا سوسنگرد را از خطر اشغال نجات دهند، این مسجد پذیرای شهدا و زخمی‌های بسیاری بود. مساجد حتی در بحران‌های بعدی ما از جمله سیل و زلزله و..، نیز محل اداره مشکلات و مسائل بوده‌اند.
مساجد در دوران جنگ، رسانه‌ای مطمئن و قابل اعتماد برای مردم بودند. در شرایطی که دشمن با جنگ روانی و شایعه‌پراکنی به دنبال تضعیف روحیه مردم بود، منبر مساجد به تریبونی برای آگاهی‌بخشی تبدیل شد. ائمه جماعات و فرماندهان با حضور در مساجد، مردم را از آخرین تحولات جبهه‌ها مطلع می‌کردند و با تبیین ارزش‌های جهاد و شهادت، روحیه‌ی مقاومت را در جامعه زنده نگه می‌داشتند. برگزاری مراسم‌های بزرگداشت شهدا، دعای کمیل و ندبه، نیز از جمله فعالیت‌هایی بود که به ترویج فرهنگ ایثار و شهادت کمک می‌کرد. این مراسم‌ها، فضایی برای تجدید میثاق با آرمان‌های انقلاب و شهدا بود و جامعه را برای ادامه مسیر پر از دشواری‌های جنگ آماده می‌ساخت.
یک شهر یک سنگر
هیچ‌چیز به اندازه داستان مسجد جامع خرمشهر، نقش مساجد در دوران جنگ را آشکار نمی‌کند. این مسجد در روزهای نخست جنگ تحمیلی، با مقاومت سی و چند روزه مدافعان خرمشهر، به نمادی از پایداری و مقاومت تبدیل شد.
در شرایطی که نیروهای متجاوز عراقی شهر را محاصره کرده بودند، مسجد جامع خرمشهر به قرارگاه اصلی مدافعان شهر تبدیل شد. این مکان، بیش از یک سنگر، یک مرکز عملیات، درمان و پشتیبانی بود. مدافعان شهر در مسجد جامع جمع می‌شدند و آخرین اطلاعات را تبادل می‌کردند. این مکان به یک بیمارستان موقت تبدیل شده بود که زخمی‌ها در آن مداوا می‌شدند. غذا و آب نیز در مسجد جمع‌آوری و در بین نیروها توزیع می‌شد. حتی خطوط پدافندی مدافعان، به گونه‌ای طراحی شده بود که به سمت مسجد جامع ختم می‌شد؛ چرا که آن‌ها می‌دانستند تا وقتی این مسجد پابرجاست، مقاومت ادامه دارد. این مسجد، قلب تپنده‌ی مقاومت بود که با وجود همه‌ی بمباران‌ها و حملات، پابرجا ماند و در نهایت به نمادی از مقاومت و پایداری در تاریخ ایران تبدیل شد.
محله‌محوری و نقش مساجد
تجربه موفق مساجد در دوران دفاع مقدس نشان می‌دهد که این نهاد، پتانسیل تبدیل شدن به هسته‌ی اصلی توسعه‌ی اجتماعی و فرهنگی محلات را دارد. با توجه به رویکرد محله‌محوری مطرح شده توسط مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور، احیای نقش محوری مساجد می‌تواند راهگشای بسیاری از مشکلات اجتماعی باشد.
برای عملی شدن این امر، باید تحولاتی در ساختار و عملکرد مساجد ایجاد شود. امام جماعت باید از یک رهبر و امام عبادی به یک رهبر اجتماعی و مدیر محلی تبدیل شود که با نیازهای محله آشنایی دارد و برای حل آن‌ها برنامه ارائه می‌دهد.
همان‌طور که در دوران جنگ، گروه‌های جهادی در مساجد شکل گرفتند، امروز نیز باید با تشکیل کارگروه‌های تخصصی در حوزه‌های مختلف (مانند اشتغال‌زایی، بهداشت و آموزش)، مردم را در اداره امور محله مشارکت داد.
علاوه بر آن مساجد می‌توانند با ایجاد صندوق‌های قرض‌الحسنه محلی و حمایت از مشاغل خانگی، به تقویت اقتصاد محله و کاهش مشکلات معیشتی مردم کمک کنند. با پیاده‌سازی این قبیل راهکارها، مساجد می‌توانند دوباره به قلب تپنده‌ی محلات تبدیل شوند و همان نقش محوری را که در دوران دفاع مقدس داشتند، در مسیر توسعه‌ی پایدار کشور ایفا کنند.
