به گزارش خبرگزاری مهر، یکصد و سیزدهمین جلسه گروه علمی فلسفه هنر و ارتباطات مجمع عالی حکمت اسلامی با موضوع «معرفت‌شناسی رسانه‌های مدرن» و با سخنرانی اصغر فهیمی‌فر عضو هیئت علمی گروه پژوهش هنر دانشگاه تربیت مدرس برگزار شد. در این نشست علمی که به‌صورت مجازی و با حضور پژوهشگران و علاقه‌مندان حوزه فلسفه هنر و ارتباطات برگزار شد، تحولات معرفت‌شناختی و زیبایی‌شناختی رسانه‌های مدرن و نسبت آن‌ها با انتقال مفاهیم فرهنگ دینی مورد بحث قرار گرفت.
رسانه‌های مدرن؛ ادامه یا گسست از گذشته؟
فهیمی‌فر با بیان اینکه رسانه‌های مدرن را نباید صرفاً «جدید» و امتداد خطی رسانه‌های سنتی دانست، گفت: این رسانه‌ها از اساس ماهیت، زبان و الگوهای تعامل متفاوتی دارند و فهم دقیق این تفاوت‌ها شرط اصلی برای تصرف کارآمد و بومی‌سازی آن‌هاست.
وی یادآور شد که رسانه‌های مدرن، از قرن شانزدهم و هفدهم میلادی به تدریج با رشد مدرنیته پدید آمدند و همزمان با آن، الگوهای ادراکی و فرهنگی نوینی در جوامع شکل گرفت. به گفته او، بخشی از این تحولات محصول عقل‌گرایی فلسفی غرب بود و بخشی دیگر، ناشی از ماهیت خود رسانه‌های نو.
فهیمی‌فر با ارجاع به ایده مشهور «رسانه همان پیام است» تأکید کرد: انتخاب رسانه نه تنها روش انتقال پیام، بلکه ماهیت و کیفیت درک آن را تعیین می‌کند.
وی افزود: ادراکات عقلانی و ذوقی ما تحت تأثیر ماهیت فنی و زیبایی‌شناختی رسانه قرار می‌گیرد. تفاوت میان حضور در یک مجلس منبر و دیدن همان منبر در تلویزیون، صرفاً تفاوت زاویه دید نیست؛ بلکه تفاوت در الگوی ادراک و تجربه معنوی است.
به گفته این مدرس دانشگاه این ویژگی باعث می‌شود حتی مفاهیم عمیق دینی یا فلسفی، در قالب رسانه‌ای مدرن، بازتعریف یا حتی دگرگون شوند.
قالب‌ها و زیبایی‌شناسی پنهان
وی با اشاره به تجربه تولید و پخش برنامه‌های مذهبی گفت: وقتی یک مراسم عاشورایی را با همان فنون نمایشی برنامه‌های سرگرمی می‌سازیم، پیام مذهبی ناخواسته در چارچوب زیبایی‌شناسی سکولار قرار می‌گیرد. این امر مشکل محتوایی نیست، بلکه ناشی از قالب و زبان رسانه است.
وی جهان رسانه‌های مدرن را به شدت متأثر از زیبایی‌شناسی غربی دانست و بی‌توجهی به این مسئله را یکی از موانع تأثیرگذاری فرهنگی دانست.
مشکل انتقال سنت به قالب مدرن
فهیمی‌فر ضمن مقایسه تجربه غرب و ایران تصریح کرد: غرب توانسته است رسانه‌های سنتی خود را در قالب مدرن بازآفرینی کند؛ نقاشی، رمان و تئاتر به زبان سینما و تلویزیون ترجمه شده‌اند. اما در ایران، تعزیه یا موسیقی آئینی نتوانسته‌اند در قالب مدرن همان اثرگذاری گذشته را داشته باشند.
مدرس دانشگاه بیان کرد: تعزیه در فضای طبیعی خود تجربه‌ای عمیق و پرمعناست، اما نمونه تلویزیونی آن از نظر زیبایی‌شناسی و همذات پنداری مخاطب بسیار ضعیف عمل می‌کند.
وی فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی را مرحله تازه‌ای از تحول رسانه‌ای دانست که در آن مرز میان تولیدکننده و مصرف‌کننده پیام فرو ریخته است: در اینستاگرام، کاربر همزمان مخاطب و تولیدکننده است. این تغییر بنیادین، اقتضائات تازه‌ای در انتقال مفاهیم، مدیریت پیام و زیبایی‌شناسی ارتباط ایجاد می‌کند.
رسانه و شکل‌گیری جامعه مدرن
فهیمی‌فر رسانه‌های مدرن را نه تنها ابزار بیان، بلکه یکی از عوامل اصلی شکل‌دهنده جامعه مدرن دانست: نمی‌توان جامعه مدرن را بدون تلویزیون، سینما، رادیو و اینترنت تصور کرد. این رسانه‌ها با نظام‌های کدگذاری تازه، واقعیت‌های جدیدی را تعریف می‌کنند و نحوه ادراک و سازمان‌بندی معرفت را تغییر می‌دهند.
وی در پایان بر لزوم ارتقای سواد رسانه‌ای با رویکرد فلسفی تأکید کرد و گفت: سواد رسانه‌ای فراتر از مهارت استفاده از ابزار است؛ یعنی شناخت فرایندهای فنی، زیبایی‌شناسی و معرفت‌شناسی رسانه و یافتن راه‌های تصرف آن برای انتقال مؤثر مفاهیم بومی و دینی. بدون این شناخت، ما مصرف‌کننده منفعل خواهیم بود و مدیریت پیام در اختیار دیگران باقی می‌ماند.
