به گزارش خبرنگار مهر، جلسه هم‌اندیشی جمعی از مسئولان اندیشکده‌های حوزوی با حضور نوید نظری، مدیر خانه اندیشه‌ورزان ایران، در اندیشکده دین و حکمرانی قم برگزار شد. در این جلسه، حجت‌الاسلام کمیل قنبرزاده (مرکز جامع علوم اسلامی ولی امر)، حجت‌الاسلام علی محمدی (اندیشکده معنا)، حجت‌الاسلام یحیی عبداللهی (مرکز تفقه علوم اسلامی)، حجت‌الاسلام محسن امیدوار (اندیشکده دینا)، حجت‌الاسلام علیرضا قربانی (اندیشکده مسیر)، محسن علیزاده (اندیشکده دین و حکمرانی) و جمعی از اندیشه‌ورزان حوزوی حضور داشتند.
تحولات نیازمند زنجیره طولی تجربیات نهادی و بنیاد نظری است
علیزاده، میزبان جلسه، گفت: برخی ایده‌ها با وجود پیگیری مسئولان، به دلیل نبود ساختار پایدار، نیمه‌کاره می‌مانند. با توجه به محدودیت منابع، تقسیم توان می‌تواند به عدم موفقیت منجر شود. وی بر ایجاد «زنجیره طولی تجربیات نهادی» تأکید کرد تا پایداری و تداوم طرح‌ها فراهم شود و با طراحی جامع، این تجربیات هماهنگ شوند.
وی افزود: اندیشکده‌ها باید از نگاه‌های بخشی و کوتاه‌مدت بپرهیزند و با رویکردی جامع و آینده‌نگر، راهکارهای بلندمدت ارائه دهند. همکاری و تعامل مستمر میان اندیشکده‌ها برای دستیابی به راهکارهای نو ضروری است.
نوید نظری مدیر خانه اندیشه‌ورزی ایران نیز گفت: بدون پرداختن به مبنای دینی و الهیاتی، نمی‌توان تصویر روشنی از راه‌حل‌ها داشت. حوزه علمیه، با پایداری علمی و سنت دیرینه، می‌تواند مرکز مناسبی برای پاسخ‌های مبنایی باشد.
وی افزود: دوستان حوزوی-دانشگاهی، به دلیل آشنایی با هر دو فضا، اشراف به آسیب‌های هر دو حوزه را دارند و این جریان انضمامی، سنت تاریخی ما بوده است.
نظری تصریح کرد: اندیشکده‌های امروزی اغلب در لایه‌های پایین (مثل بنزین، ترافیک) فعالیت می‌کنند، درحالی که اندیشکده‌های غربی در لایه‌های بالاتر موضوع‌شناسی عمل می‌کنند. ما نیازمند اندیشکده‌هایی هستیم که در ساحت بالاتر فکر کنند — کاری که در قم امکان‌پذیر است. کارهای فرایندی باید به شرکت‌های مشاوره واگذار شود، نه اندیشکده‌ها.
تأکید بر تربیت و هویت علمی اندیشکده‌ها
وی گفت: تربیت، مسئله‌ای حیاتی است که از دیدگاه رهبری نیز مدنظر است. قم استعداد ویژه‌ای برای پرداختن به این موضوع دارد. فقدان تربیت در سطوح بالای مدیریت، گاه به ناهنجاری منجر می‌شود. اصالت تربیت و هویت علمی، استقلال اندیشکده‌ها را نسبت به فضای رسانه‌ای حفظ می‌کند.
نظری افزود: دستگاه تصمیم‌گیری امروز تحت تأثیر رسانه است، حتی با دو توییت می‌توان تصمیم وزیر را تغییر داد. اگر این واقعیت را بپذیریم، باید روش خود را تغییر دهیم و اندیشکده‌ها با نگاه زیست‌بومی، پاسکاری با فضای رسانه‌ای انجام دهند.
شرایطی بحرانی برای اندیشکده‌ها پس از ۷ اکتبر
حجت‌الاسلام قربانی گفت: در فضای رقابتی، حرفی که با رسانه سازگار است، غالب می‌شود — نه لزوماً بهترین حرف. سرعت اجرا نیز چالش بزرگی است؛ ایده‌ها باید در زمان مناسب اجرا شوند، وگرنه اثربخشی خود را از دست می‌دهند.
وی افزود: پس از ۷ اکتبر، ما وارد جهان جدیدی شدیم که فراغ بالی گذشته را نداریم و نقش‌آفرینی اندیشکده‌ها بحرانی شده است. برخی اندیشکده‌ها به مجموعه‌های شبه‌حاکمیتی روی آورده‌اند و برخی به تولید محصول. اما سوال اساسی این است: اگر نمی‌شود با حاکمیت کار کرد، پس برای چه انقلاب کردیم؟
قربانی پیشنهاد کرد: در این فضا، اندیشکده‌ها باید به اقدامات پارتیزانی در حوزه‌های خاص روی آورند و بر تولید ابزار و راه‌حل متمرکز شوند. مقیاس زمانی باید کمتر از یک سال باشد.
در فضای حوزه، «صیانت از سنت» نباید جای «تحول» و «بالندگی» را بگیرد
حجت‌الاسلام علی محمدی گفت: «صیانت» نباید جای «تحول» را بگیرد. برای تحول اصیل، باید نسلی ۱۵۰ تا ۲۰۰ نفره تربیت شوند که هم با سنت حوزوی و هم با فهم تحول آشنا باشند و در ۵ تا ۷ سال آینده به مرجع اعتباربخشی طرح‌های تحولی تبدیل شوند. در غیر این صورت، تلاش‌های ۱۵۰ ساله به بن‌بست می‌خورد.
وی از رویکردی انتقاد کرد که دستاوردهای پیشرو مانند مباحث شهید صدر را حرفهای روزنامه‌واره خوانده و محاقه می‌کند.
ناتمام بودن مشاوره به حاکمیت و نقش نهاد علم
محمدی گفت: گذاشتن حرفهای خوب روی میز تصمیم‌گیری لزوماً به نتیجه نمی‌رسد، چون حاکمیت با منطقی دیگر گزینش می‌کند. نقطه شروع تحول، نه دولت و نه جامعه، بلکه «نهاد علم» است که می‌تواند با هر دو دیالوگ کند، دیالوگ با حاکمیت باید مبتنی بر نظریه‌های عملیاتی و ادبیات حقوقی باشد.
وی گفت: در تفکر امام، سیاسی شدن مقدم بر همه امور است، حتی تربیت. سیاسی خواندن همه احکام، منطق اصلی اسلام برای رشد است. ما نیازمند اندیشکده‌هایی هستیم که از این امر حفاظت کنند. سیاسی بودن در این بستر به معنای ارتقا هوشمندی اجتماعی است.
محمدی گفت: در جهاد تبیین، مشکل اصلی «تضعیف زیرساخت‌های ارتباطی مؤمنانه» و «بی‌اعتمادی» است نه کمبود محتوا. احیای معاشرت مؤمنانه و اعتماد، برای موفقیت ضروری است.
حوزه علمیه در بن‌بست تولید اندیشه نظامات اجتماعی
حجت‌الاسلام قنبرزاده گفت: حوزه علمیه در تولید اندیشه درباره نظامات اجتماعی در بن‌بست است. با وجود فرمایش رهبری مبنی بر اینکه «مرکز تولید اندیشه اسلام در باب نظامات اجتماعی» باید چهارمین بعد هویتی حوزه باشد، مواجهه مسئولان ناامیدکننده است. فقه حاضر تا سال‌ها به این مرحله نخواهد رسید و برخی فقها صریحاً می‌گویند قصد تولید نداریم و فقط تولیدات غرب را امضا می‌کنیم.
وی با مثال فوتبال آمریکایی گفت: ما مدافعان زیادی داریم (مثل سیدحسن و قاسم سلیمانی)، اما مهاجم برای پیشروی نداریم.
قنبرزاده گفت: با تمام اعضای شورای نگهبان صحبت کرده‌ایم؛ همه می‌گویند روش فعلی قانون‌گذاری که فقط مغایرت سنجی نهایی دارد مورد قبول نیست. قانون باید از اسلام استخراج شود. این امر محقق نشده است.
وی به فرمایش رهبرانقلاب در سال ۸۹ اشاره کرد: اگر علمای دین این نظریه‌پردازی را نکنند، نظریه‌های مادی جای آن را خواهند گرفت. هیچ نظامی در خلأ مدیریت نمی‌شود و ولی فقیه نمی‌تواند بدون نرم‌افزار جامعه را اداره کند.
وی گفت: به شبکه کاری نیاز داریم یک گروه نمی‌تواند همه کارها را انجام دهد. باید با همکاری و تجربه‌نگاری، نقاط ضعف را شناسایی کنیم.
طرح سه لایه و نقش اندیشکده‌ها
حجت‌الاسلام عبداللهی، به معرفی مرکز تفقه علوم اسلامی و الگوهای حکمرانی پرداخت و سه شاخصه اصلی مأموریت این مرکز را تشریح کرد. این شاخصه‌ها شامل محوریت وحی (کتاب و سنت)، روش فقاهت جامع (استناد به تمام ظرفیت‌های روشی وحی و پرهیز از استناد گزینشی) و مقیاس حکومتی و تمدنی برای تحقق مطالبات رهبری است.
وی هدف مرکز را فهم جامع و نظام‌مند وحی، نه فقط در گزاره‌های فقهی موجود، بلکه برای استخراج مبانی علوم انسانی از جمله انسان‌شناسی، هستی‌شناسی، جامعه‌شناسی، اخلاق، حقوق، تعلیم و تربیت و سلامت از آن دانست.
عبداللهی گفت: بسیاری از مراکز فقهی، موضوعاتشان در حد رساله‌های فردی است و دنبال چشم‌انداز تمدنی نیستند. کمبود دقت در بحث‌های کلان انسان‌شناسی و هستی‌شناسی مبتنی بر وحی، نقد جدی است. تکیه بر فلسفه به جای وحی، ظرفیت محدودی دارد و کمبود افراد مسلط به کل معارف وحی، مانع بحث جامع درباره انسان و اخلاق است.
وی طرح سه لایه «مکتب (تفقه)، دانش، الگو و نهاد» را معرفی کرد و گفت: اندیشکده‌ها در لایه میانی (دانش) قرار دارند و باید معارف وحی را از لایه بالادست گرفته و در مدل‌سازی امتداد دهند. این کار اگر با هم‌افزایی عناصر دیگر انجام شود، نتیجه‌بخش خواهد بود.
عبداللهی خواستار آن شد که درباره ساختار قدرت‌ها و سیاست کشورها در نظم نوین جهانی فکر کنیم و در مقابل سازمان‌های بین‌المللی، الگوهای جایگزین مطلوب ارائه دهیم.
