به گزارش خبرنگار مهر، آپارتاید علمی و راهبردهای مقابله با آن از طریق هوش مصنوعی” Scientific Apartheid and Artificial Intelligence: Threat or Opportunity?”، عنوان یک نشست علمی است که به همت اندیشکده مطالعات راهبردی کریمه شیراز، معاونت دانش و پژوهش و با دعوت از اساتید و پژوهشگران دانشگاهی و مراکز علمی در شیراز برگزار شد.
این رویداد علمی، اولین پیش‌نشست استانی همایش بین‌المللی آپارتاید علمی است که قرار است در اردیبهشت ۱۴۰۵ در تهران برگزار شود.
️ در این نشست، دکتر مرتضی رجاقمی، دبیر بنیاد حقوق و فناوری و پژوهشگر حوزه مطالعات هوش مصنوعی و مجتبی اشرافی، مدیر اندیشکده مطالعات راهبردی کریمه شیراز و دبیر علمی نشست، به ایراد سخنرانی پرداختند.
رجاقمی با ارائه بازتعریفی از آپارتاید علمی گفت استعمار نوین، تبعیض در دسترسی به علم و چیزی شبیه به آپارتاید نژادی اما در حوزه دانش است که مانع جریان آزاد اطلاعات شده و عامل تشدید شکاف جهانی است. آپارتاید از این منظر، علم را به کالای قدرت تبدیل کرده و در عین اینکه با حقوق بشر در تضاد است، باعث تضعیف استقلال کشورها می‌شود. و اگرچه منشور ملل متحد بر برابری علمی تأکید دارد و یونسکو هم علم را حق همگانی می‌داند و تبعیض علمی را ناقض عدالت آموزشی قلمداد می‌کند، اما کشورها، اغلب برتری علمی را ابزار سلطه می‌دانند و آن را به عنوان ابزاری برای فشار سیاسی خود و محرومیت کشورهای ثانوی از توسعه بکار می‌گیرند.
دبیر بنیاد حقوق و فناوری، بخشی از عدم توسعه یافتگی علمی کشور ایران را در سال‌های اخیر، متأثر از آپارتاید علمی کشورهای غربی دانسته و برای اثبات فرضیه‌ی خود بر ذکر مصادیقی مثل تحریم علمی مجلات ایرانی، رد مقالات صرفاً به دلیل ملیت، جلوگیری از ثبت اختراع محققان تحریم‌شده، ممانعت از همکاری‌های دانشگاهی، محرومیت از فرصت‌های مطالعاتی، جلوگیری از دسترسی به پایگاه‌های علمی، تحریم دانشگاه‌های کلیدی، لغو آزمون‌های بین‌المللی مثل تافل، عدم صدور ویزای تحصیلی، بلوکه کردن حساب‌های پژوهشگران، محرومیت از بورس‌های تحصیلی، تحریم تجهیزات علمی و آزمایشگاهی، جذب نخبگان با ایجاد نارضایتی و محرومیت از نرم‌افزارهای پژوهشی، تاکید کرد.
️ این استاد دانشگاه، با برشمردن حرکت‌های علمی-توسعه‌ای و دانش‌بنیان در کشور و استفاده درست از هوش مصنوعی، ابراز امیدواری کرد که با ایجاد پایگاه‌های داده علمی آزاد و توسعه دیپلماسی علمی در کشور و هم‌چنین تدوین قوانین داخلی بازدارنده، حمایت مالی از پژوهشگران داخلی، ایجاد کنسرسیوم علمی منطقه‌ای، ایجاد بانک اطلاعات علمی مشترک اسلامی، تقویت دانشگاه‌های منطقه‌ای، حمایت از مجلات بومی و در عین حال، اعمال اقدامات متقابل علیه کشورهای متخاصم، جرم‌انگاری آپارتاید علمی در حقوق بین‌الملل و شکایت در دیوان بین‌المللی دادگستری و پیگیری در دیوان کیفری بین‌المللی می‌توان از اثرات مخرب آپارتاید علمی برضد توسعه کشور کاسته و مسیر توسعه علمی در کشور را هموار نمود.
️ در ادامه برگزاری این نشست علمی، مجتبی اشرافی، مدیر اندیشکده مطالعات راهبردی کریمه شیراز، به عنوان دبیر علمی نشست بیان داشت: تبعیض و آپارتاید علمی یکی از چالش‌های مهم جهان امروز است و استفاده صحیح از فناوری‌های نوین، می‌تواند بخشی از این شکاف را برطرف کند.
اشرافی، با اشاره به اهمیت این موضوع گفت: آپارتاید علمی ریشه‌های گوناگونی دارد؛ گاه ناشی از محدودیت‌های اقتصادی و سیاسی است و گاه به دلیل موانع زبانی و ساختاری، دسترسی عادلانه پژوهشگران به منابع علمی را با مشکل مواجه می‌سازد.
️ وی افزود: ما معتقدیم که هوش مصنوعی می‌تواند بخشی از این نابرابری‌ها را کاهش دهد. ترجمه خودکار پیشرفته، دسترسی هوشمند به منابع علمی و تحلیل داده‌های کلان، ابزارهایی هستند که قادرند پژوهشگران مناطق کم‌برخوردار را به جریان اصلی تولید علم متصل کنند.
️ مدیر اندیشکده مطالعات راهبردی کریمه شیراز در عین حال هشدار داد: باید توجه داشت که بهره‌گیری نادرست از همین فناوری می‌تواند موجب بازتولید تبعیض‌های علمی شود. از این رو، مسئولیت جامعه علمی، مراکز پژوهشی و دانشگاهی، هدایت صحیح این فناوری در مسیر عدالت علمی است.
️ اشرافی در پایان ابراز امیدواری کرد که برگزاری نشست‌هایی مثل این و البته همایش بین‌المللی آپارتاید علمی که قرار است اردیبهشت ماه ۱۴۰۵ در تهران برگزار شود، بتواند زمینه‌ساز همکاری‌های علمی گسترده‌تر میان پژوهشگران باشد و گامی مؤثر در ارتقای عدالت علمی در کشور و جهان بردارد.
