به گزارش خبرنگار مهر، بابک شکری، معاون پژوهشی و مدیر جذب هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، در یادداشتی به خبرگزاری مهر خطاب به وزیر علوم حسین سیمایی صراف، دغدغه‌های خود را پس از جنگ تحمیلی اخیر مطرح کرد.
وی خواستار آن شد که در چارچوب راهبرد جدید ملی پژوهش، علم به‌صورت ساختاری در خدمت امنیت، استقلال و بقای کشور قرار گیرد. در این راستا، تدوین طرح جامع پژوهش‌های مسئله‌محور با همکاری وزارتخانه‌ها، تعیین اولویت‌ها در مراکز پژوهشی بر اساس تهدیدات راهبردی و ایجاد ارتباط مؤثر میان نهادهای امنیتی و دانشگاه‌ها، از مهم‌ترین محورهای سیاست پیشنهادی او محسوب می‌شود.
در ادامه یادداشت وی بدین شرح است:
جناب آقای دکتر سیمایی صراف
وزیر محترم علوم، تحقیقات و فناوری
با سلام و احترام
با آرزوی توفیق و عزت برای جنابعالی در خدمت به کشور عزیزمان، ایران، رخدادهای اخیر مرا بر آن داشت تا نگرانی و نقدی را که ریشه در هویت ملی دارد با حضرت‌عالی در میان بگذارم.
۱. وضعیت ژئوپلیتیکی و نقش محوری مغفول امنیت ملی در پژوهش کشور
حوادث تلخ و نگران‌کننده اخیر از جمله حمله مستقیم رژیم صهیونیستی به خاک ایران، بار دیگر اهمیت «امنیت ملی» را به‌عنوان یک اولویت فراگیر و غیرقابل‌اغماض در همه حوزه‌ها، از جمله علم و فناوری، یادآور شد. با این حال، به نظر می‌رسد وزارت علوم، تحقیقات و فناوری – که باید یکی از نهادهای پیشتاز در هدایت ظرفیت پژوهشی کشور به سمت نیازهای حیاتی و اضطراری باشد – در سال‌های گذشته عملاً نقش شایسته ای در سازمان‌دهی علم به‌سوی تأمین امنیت ملی ایفا نکرده است. نگاهی به نقشه جامع علمی کشور و اولویت های پژوهشی شورای عتف در سالیان گذشته نشان دهنده غفلت از نقش محوری امنیت ملی کشور در جهت دهی به زیست بوم پژوهشی کشور بوده است.
۲. غفلت مزمن از اولویت‌های راهبردی در نظام پژوهشی کشور
پژوهش در کشور ما سال‌هاست که به مسیری پراکنده، کم‌ربط با نیازهای حیاتی و اغلب بی‌تأثیر در حل چالش‌های کلیدی مانند انرژی، کشاورزی، آب، محیط‌زیست، دفاع، جنگ ترکیبی، سایبری، و استقلال فناورانه تبدیل شده است. آمار بالای مقالات، پایان‌نامه‌ها و طرح‌های پژوهشی که تنها به‌قصد ارتقای شغلی یا رزومه‌سازی تولید شده‌اند، مؤید این ادعاست.
۳. مقایسه تطبیقی: پژوهش در موقعیت‌های جنگی و ملی
این در حالی است که کشورهای دیگر، تجربه‌های ارزشمند و درس‌آموزی در «راهبردی‌سازی علم» در شرایط اضطراری داشته‌اند:
– اسرائیل: از دهه ۱۹۵۰ تاکنون، همواره پژوهش را در خدمت امنیت ملی دیده است. حتی دانشگاه‌ها و مراکز علمی آن کشور، بر اساس نیازهای ارتش، سازمان اطلاعات، و صنایع امنیتی سازمان‌دهی شده‌اند. هم‌افزایی ساختاری میان دانشگاه و نهادهای امنیتی، بخش مهمی از قدرت بازدارندگی اسرائیل را رقم زده است.
– آلمان در جنگ جهانی دوم: با وجود رژیم سیاسی غیرقابل دفاع آن دوران، اما بسیج علمی کشور برای توسعه فناوری‌های نظامی و صنعتی (مانند موشک‌های V2، نظریه‌های هوانوردی، زیردریایی‌ها) نمونه‌ای از «بسیج علمی در شرایط جنگی» بود.
– ایالات متحده و اروپا در جنگ جهانی دوم و پس از آن: پروژه منهتن، تشکیل دارپا (DARPA)، تأسیس مراکز تحقیقاتی با بودجه دفاعی، و شبکه‌سازی میان دانشگاه‌ها و صنایع نظامی، همه نشان از درک عمیق غرب از پیوند «علم، قدرت و بقا» دارد.
۴. درخواست و هشدار
جناب آقای دکتر سیمایی صراف،کشوری با موقعیت ژئوپلیتیکی خاص ایران، که در معرض جنگ‌های سایبری، تروریسم علمی، خرابکاری زیربنایی، و تهدیدات تکنولوژیک پیچیده قرار دارد، نمی‌تواند اجازه دهد علم در انزوا، سکون، یا حاشیه از تحولات حیاتی کشور قرار گیرد.
از جنابعالی درخواست می‌شود:
۱. با بازبینی راهبرد ملی پژوهش، علم را به‌صورت ساختاری در خدمت امنیت، استقلال و بقای کشور قرار دهید.
۲. طرحی جامع برای «پژوهش‌های مسئله‌محور و نیازمحور ملی» با هماهنگی سایر وزارتخانه ها تدوین و اجرا شود.
۳. مراکز پژوهشی وابسته به وزارت علوم موظف به تعریف اولویت‌ها بر اساس تهدیدات راهبردی شوند.
۴. رابطه مؤثر میان نهادهای امنیتی و مراکز دانشگاهی، بدون دخالت‌های غیراختصاصی، برقرار گردد.
ایران بیش از هر زمان دیگر، نیازمند علم نجات‌بخش و نه علم نمایشی است.
امید آن‌که جنابعالی بتوانید در این تغییر رویکرد تاریخی، نقشی ماندگار ایفا نمایید.
با احترام
پیوست آماری: مقایسه پژوهش‌های امنیت ملی و فناوری‌های راهبردی
|
شاخص آماری |
ایران (۲۰۲۳) |
اسرائیل (۲۰۲۳) |
آلمان (۱۹۴۰-۱۹۴۵) |
آمریکا (۱۹۴۰-۱۹۴۵) |
اروپا (، ۲۰۲۰) |
|
درصد بودجه پژوهش اختصاص یافته به امنیت ملی و فناوری‌های راهبردی |
۵-۷٪ |
بیش از ۳۰٪ |
بیش از ۵۰٪ |
بیش از ۴۰٪ |
۲۰-۲۵٪ |
|
تعداد مراکز پژوهشی فعال در حوزه دفاعی و امنیتی |
کمتر از ۱۰ |
بیش از ۲۰ |
بیش از ۳۰ |
ده‌ها |
۱۵-۲۰ |
|
سهم مقالات منتشر شده در حوزه امنیت ملی (در مجلات بین‌المللی) |
کمتر از ۲٪ |
حدود ۱۵٪ |
نامعلوم |
حدود ۲۰٪ |
حدود ۱۰٪ |
|
تعداد ثبت اختراع‌های مرتبط با فناوری‌های دفاعی و امنیتی |
کمتر از ۵۰۰ |
بیش از ۳۰۰۰ |
ثبت اختراعات مهم |
ثبت اختراعات کلیدی |
بیش از ۲۰۰۰ |
|
همکاری دانشگاه و صنایع دفاعی |
بسیار محدود |
ساختارمند و گسترده |
بسیج کامل پژوهش دانشگاهی |
همکاری تنگاتنگ |
شبکه‌های همکاری منسجم |
نکات کلیدی پیوست:
– سرمایه‌گذاری چشمگیر اسرائیل در پژوهش‌های امنیتی، حتی در مقایسه با کشورهایی با اقتصاد قوی‌تر، نمادی از اولویت‌گذاری علمی در راستای امنیت ملی است.
– تجربه آلمان و آمریکا در دوران جنگ جهانی دوم نمونه‌ای تاریخی از بسیج تمام‌عیار علمی و فناوری برای مقابله با بحران ملی و نظامی است.
– ایران از نظر تخصیص منابع و ساختار همکاری دانشگاه و صنعت دفاعی، در جایگاه بسیار پایین‌تری قرار دارد که لزوم اصلاح راهبردها را نشان می‌دهد.
– کشورهای اروپایی پساجنگ، با تجربه جنگ سرد و تهدیدات سایبری، به سمت تقویت مداوم پژوهش‌های امنیتی حرکت کرده‌اند.
