به گزارش خبرنگار مهر، نشست تخصصی نقش و ظرفیت‌های حقوق بین‌الملل بشردوستانه در ارتقا صلح، با تاکید بر نقش سازمان‌های مردم نهاد با حضور عسگر جلالیان معاون حقوق بشر و امور بین‌الملل وزارت دادگستری، حمید افشار عضو هیئت علمی حقوق بین‌الملل دانشگاه جامع انقلاب اسلامین، نیلوفر مقدمی عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا محورهای سخنرانی افشار برگزار شد.
محورهای این نشست ظرفیت‌ها و چالش‌های حقوق بین الملل بشردوستانه در حفظ و تثبیت صلح منطقه‌ای و جهانی با نگاهی بر جنگ ۱۲ روزه، نقش حقوق بین الملل بشردوستانه در تأمین صلح و امنیت برای منطقه غرب آسیا و ملت ایران بود.
عسکر جلالیان، معاون حقوق بشر و امور بین‌الملل این وزارتخانه، در سخنانی با اشاره به اهمیت صلح و امنیت، بر مسئولیت سنگین صاحبان نعمت و جایگاه، به ویژه مسئولان، در استفاده از هر فرصتی برای خدمت تأکید کرد.
عسکر جلالیان با بیان اینکه فرصت در اختیار ما قرار داده شده که خدمتی کنیم، اظهار داشت: «این خدمت، اگر در جایگاهی و به تناسب نعمتی که خداوند در اختیار شما قرار داده، انجام شود، ارزشمندتر است. اگر در موقعیت و مسئولیتی باشید، در قبال نعمت‌هایی که در اختیار دارید، باید خوب صحبت کنید. بحث آرامش و امنیت، یکی از نعمت‌های بشری است. این مجال، یعنی بحث صلح، امنیت و آرامش، بسیار ارزشمند است ولی برای صاحبان نعمت، مخصوصاً در جایگاه یک مسئولیت، سنگینی است و باید از هر فرصتی استفاده کنید.
وی در ادامه به مفهوم «حقوق همبستگی» اشاره کرد و گفت: از سال ۱۹۷۹ و بحث تقسیم‌بندی بسته‌های حقوق بشر، یک حق به عنوان حقوق همبستگی معنا و مفهوم پیدا کرد. معنای این عنوان این است که برای تأمین صلح، همه باید با هم و منسجم تلاش کنند. این حقی است که به عنوان نسل سوم حقوق بشر شناسایی شده و موضوع بسیار حائز اهمیتی است که باید به آن توجه شود.
جلالیان با اشاره به وقایع جهان افزود: ما در زمانی زندگی می‌کنیم که شاهد اتفاقات عجیبی هستیم؛ اتفاقاتی که با هیچ معیار و چارچوب حقوقی در هیچ نظام حقوقی قابل توجیه نیست. گرچه همه شما این ذهنیت را دارید که ما در عصر انفجار اطلاعات قرار داریم و این نخبگی و پختگی قاعدتاً باید بیشتر حاکم باشد، ولی متأسفانه در دنیای امروز شاهد هستیم که کشورهایی که ادعای قدرت می‌کنند، اقدام علیه جمهوری اسلامی ایران در این جنگ ۱۲ روزه انجام دادند. اقدامی بسیار خطرناک که جامعه بین‌الملل را از قرن بیست و یکم خارج می‌کند.
معاون امور بین‌الملل وزارت دادگستری ادامه داد: در گزارش‌های حقوق بشری شورای امنیت می‌بینید که همه اینها بلااستثنا بیانیه می‌دهند که این اقدام آمریکایی‌ها، اقدامی بسیار خطرناک است و با هیچ سند بین‌المللی و یا مبنای حقوقی قابل توجیه نیست.
وی خاطرنشان کرد: خروجی این بحث این است که وقتی حقوق بشری‌ها و حقوق بین‌المللی‌ها و همین گزارشگرها، اقدام آمریکایی‌ها را محکوم می‌کنند، معنایش این است که ما مقید به قواعد و اصول نیستیم؟ وقتی این به ذهن مخاطب می‌رسد، یعنی اینکه شما برای بودن و برای مذاکره شدن، باید پیام تکمیلی به جامعه بین‌المللی بدهید. اقدام این است که کشورها اگر بخواهند در یک مسابقه قدرت شرکت کنند، یعنی تکرار اتفاقات جنگ جهانی اول که خروجی آن کشتار بود. اگر مسابقه برای قدرتمند شدن دوباره به رسمیت شناخته شود و به آن عمل شود، یعنی جامعه بین‌المللی مسابقه کند، دیگر مسابقه تسلیحاتی و ساخت موشک نیست. تکنولوژی‌های کشتن آدم و فناوری‌های ترور، آنقدر پیشرفته شده که اصلاً مرز معنا ندارد.
جلالیان با اشاره به رژیم صهیونیستی گفت: اینها برای صلح بین‌الملل و جامعه بین‌الملل که در قرن بیست و یکم و عصر دانش و تکنولوژی است، اصل بیداری و هوشیاری را بر هم می‌زند. آنچه در حق ما رخ داده و نقض‌های بین‌المللی که انجام شده، یک هزارم آنچه در این مدت در غزه رخ داده نیست. غزه تبدیل به یک نمایشگاه شده از انواع جدی‌ترین جنایات. قربانیان اصلی هم زنان و کودکان هستند که قربانیان خاموش این جنگ هستند. جامعه بین‌المللی اصلاً اینها را به رسمیت نمی‌شناسد.
وی در پایان با تأکید بر همکاری جمعی برای صلح گفت: لذا اگر قرار به صلح فکر کنیم و خدمتی کنیم، باید با هم راه بریم. اگر قرار است برای صلح کاری کنیم، باید با هم باشیم، چون این ذیل حقوق همبستگی قرار می‌گیرد. اینها تاکیدی است بر اینکه باید چندین فکر کنید. نبود فشنگ و تفنگ تنها نیست. اینجوری نیست که بگوییم اگر تیراندازی نباشد یعنی امنیت. یعنی استاد دانشگاه باید بدون دغدغه و با احساس امنیت بتواند کارش را انجام دهد. محقق و پژوهشگر شب در خانه کنار زن و بچه‌اش احساس امنیت کند و هر آن احتمال ترور ندهد. جنگ روانی و شایعه، خانواده‌ها را تحت تأثیر قرار داده. همه اینها، همه باید تلاش کنیم. روز جهانی صلح یک روز تشریفاتی نیست، باید جدی گرفته شود و به اندازه هر کلمه برای آن تلاش کرد.
اقدام اسرائیل در حمله به ایران فاقد مشروعیت در حقوق بین الملل است
حمید افشار، عضو هیئت علمی گروه حقوق بین‌الملل دانشگاه انقلاب اسلامی در این نشست به بررسی ابعاد حقوقی عملیات اخیر رژیم صهیونیستی علیه جمهوری اسلامی ایران پرداخت.
حمید افشار، حقوقدان بین‌الملل، در تحلیل حقوقی خود ابتدا به بررسی چند پرسش کلیدی پرداخت و گفت: این مسئله یک سری سوالات ایجاد می‌کند. آیا دانشمندان هسته‌ای می‌توانستند به عنوان اهداف نظامی تلقی شده و مورد هدف قرار بگیرند؟ بحث دیگری هم هست؛ ما می‌دانیم که غیرنظامیان کلاً تحت اصل حمایت قرار دارند. آیا مواردی داریم که بشود غیرنظامیان را زد و مشروعیت داشته باشد؟ و مسئله هسته‌ای؛ آیا می‌توانستند به آن حمله کنند یا نه؟
وی در ادامه به اقدام ایران اشاره کرد و افزود: و در نهایت، اقدام دیگر، ارسال یک سری موشک‌ها بود به سمت اسرائیل در قالب دفاع. کشورهایی مثل عربستان و اردن آمدند و این موشک‌ها را زدند. سوال اینجاست که مشروعیت این عمل چیست؟ اموال هدف‌گیری شده، یک محل نظامی بود یا غیرنظامی؟ آیا زدن صدا و سیما که یک هدف غیر نظامی است، مشروع است یا زدن منازل و ماشین‌های شهروندان؟ محل اختلاف کجاست؟ آیا زدن سایت‌ها یا منازل فرماندهان نظامی را می‌توانستند بزنند یا نه؟
این استاد دانشگاه به شرط وجود درگیری مسلحانه برای اعمال قوانین بین‌المللی اشاره و خاطرنشان کرد: برای قابل اجرا بودن قواعد درگیری مسلحانه، نیاز به وجود یک درگیری مسلحانه تعریف شده در حقوق بین‌المللی داریم. در این مورد دو نظر وجود دارد. یکی اینکه حمله ۲۳ خرداد ادامه درگیری قبلی بوده. یعنی ما درگیری نظامی با گروه‌های شبه‌نظامی اسرائیل داشتیم که اینها دست‌نشانده شما هستند و به عنوان نیابتی عمل می‌کنند. بنابراین، همین که نیروهای نیابتی شما هستند و خود ایران پشت کار است، این تبدیل به درگیری مسلحانه بین‌المللی می‌شود. اما برای اثبات این ادعا، نیاز به مدارک و شواهدی دال بر کنترل کلی یا مؤثر ایران بر این گروه‌ها است که بر اساس مدارک ارائه شده از سوی آمریکا، چنین ادله‌ای وجود ندارد. ما نمی‌توانیم بگوییم که ایران کنترل مؤثری داشته است.
افشار در نقد ادعای رژیم صهیونیستی مبنی بر دفاع مشروع گفت: اسرائیل می‌آید و ادعا می‌کند که کاری که انجام داده دفاع مشروع بوده. اما طبق ماده ۵۱ منشور ملل متحد و تعریف تجاوز در مجمع عمومی سازمان ملل، اقدام اسرائیل را می‌توان تجاوز دانست. آنها روز اول که حمله کردند، بیانیه صادر کردند و گفتند که اینها (ایران) داشتند سایت هسته‌ای درست می‌کردند و اینها اهداف مشروع بودند.
وی سپس به تحلیل وضعیت حقوقی دانشمندان هسته‌ای پرداخت و توضیح داد: درباره وضعیت دانشمندان هسته‌ای سه حالت ممکن است: اول، اگر دانشمند مسلح بوده و مستقیماً در مخاصمه شرکت داشته، هدف نظامی مشروع محسوب می‌شود. دوم، اگر غیرنظامی باشد. سوم، اگر غیرنظامی باشد اما مستقیماً در مخاصمه مشارکت داشته باشد. آنچه اینجا اهمیت دارد، مشارکت مستقیم است. طبق پروتکل الحاقی به کنوانسیون‌های ژنو، غیرنظامیان تا زمانی که مستقیماً در مخاصمات مشارکت نداشته باشند، از حمایت برخوردارند. مشارکت مستقیم به اقدامات خاصی اطلاق می‌شود که به عنوان بخشی از درگیری توسط افراد انجام می‌شود و اثر مستقیم و رابطه سببی مستقیم با خسارت دارد.
افشار با بیان یک مثال کلیدی افزود: نکته بسیار قابل توجه اینجاست که حتی اگر یک دانشمند هسته‌ای اقدام به طراحی و ساخت بمب اتم کند، این اقدام به خودی خود به عنوان مشارکت مستقیم در درگیری محسوب نمی‌شود، مگر اینکه ثابت شود این بمب برای یک جنگ خاص و هدف خاص و در هماهنگی مستقیم با نیروهای نظامی و برای استفاده فوری ساخته شده است. به طور کلی، فعالیت‌های علمی و تحقیقاتی، حتی در حوزه نظامی، معمولاً مشارکت مستقیم محسوب نمی‌شوند. فردی که بمب را پرتاب می‌کند مشارکت مستقیم دارد، نه لزوماً فردی که آن را طراحی کرده است.
این کارشناس حقوق بین‌الملل در پایان به بررسی اصل تناسب پرداخت و گفت: بحث دیگر، اصل تفکیک و اصل تناسب است. حتی برای حمله به یک هدف نظامی مشروع، باید بین خسارت جانبی به غیرنظامیان و مزیت نظامی ملموس و مستقیم مورد انتظار، تناسب وجود داشته باشد. به عنوان مثال، در مورد حمله به اردوگاه جبالیا، اسرائیل ادعا کرد که زیر این اردوگاه یک فرمانده نظامی حضور دارد. حتی اگر این ادعا صحت داشته باشد، باید دید که آیا مزیت نظامی حذف این فرد، به اندازه‌ای است که تلفات غیرنظامی گسترده را توجیه کند یا خیر. اینجا نیز عمل اسرائیل با اصول بین‌المللی مغایرت دارد.
وی در جمع‌بندی نهایی خود تاکید کرد: با بررسی معیارهای حمله پیشدستانه نیز مشخص می‌شود که اقدام اسرائیل فاقد شرایط لازم است.اسرائیل هیچ دلیل و شاهد قانع‌کننده‌ای مبنی بر قریب‌الوقوع بودن یک حمله هسته‌ای از سوی ایران ارائه نداده و خود ایران نیز همواره هرگونه قصد ساخت سلاح هسته‌ای را تکذیب کرده و پایبندی خود به NPT را تأیید مجدد کرده است. بنابراین، هر اقدام نظامی از این دست، مصداق تجاوز محسوب می‌شود.
