سیدمصطفی سیدالحسینی کارگردان فیلم مستند «پوتینهای زنانه» در گفتگو با خبرنگار مهر درباره موضوع این اثر که در بخش آوینی جشنواره «سینماحقیقت» حضور داشت، توضیح داد: این فیلم درباره گروهی از دختران نوجوان خرمشهری است که اغلب ۱۵ یا ۱۶ ساله بودند و در طول مقاومت خرمشهر و چند ماه پس از آن مسئولیت نگهداری از مهمات سپاه را بر عهده داشتند. تلاش ما این بود که روایتی کاملاً زنانه ارائه دهیم و به چالشهایی بپردازیم که این دختران در دوران خدمت با آن روبهرو شدند. ایده اصلی این فیلم از پایاننامه کارشناسی ارشد پژوهشگر فیلم زهراسادات امیری در رشته مطالعات زنان شکل گرفت. در آن پایاننامه به زیست زنان در خط مقدم پرداخته شده بود و بخشی از آن به همین گروه اختصاص داشت.
عبور از روایتهای تکراری
وی ادامه داد: چالشبرانگیزترین بخش تولید، نگارش فیلمنامه بود. برای خلق یک روایت دراماتیک از تجربههای این دختران و تبدیل آن به قصهای جذاب، حدود پنج تا شش ماه زمان صرف شد. فعالیت گروه محور اصلی داستان بود، اما پرداختن به شخصیتهای فردی نیز ضرورت داشت و همین موضوع کار را پیچیدهتر میکرد. پس از نهایی شدن فیلمنامه، آرشیوها جمعآوری شد، مصاحبهها انجام گرفت و سپس به سراغ تولید رفرنسهای تصویری و انیمیشن رفتیم.
سیدالحسینی با اشاره به نوآوریهای این مستند گفت: از ابتدا دغدغه ما این بود که مخاطب نسل جدید بتواند با اثر ارتباط برقرار کند. برایمان مهم بود حرف تازهای بزنیم. در دهه شصت و هفتاد حجم زیادی از آثار دفاع مقدس تولید شد و امروز باید از آن شیوههای تکراری عبور کرد. نسل جدید ذائقه متفاوتی دارد و دغدغههایش تغییر کرده است.
رویکرد زنانه در پژوهش و تولید
وی افزود: وقتی به موضوع این گروه از زنان رسیدیم و مخالفتهایی را که با حضورشان در فعالیت نظامی وجود داشت بررسی کردیم، دریافتیم این مسئله با شرایط امروز نیز تناسب دارد. نسل جدید احتمالاً با دیدن این فیلم ارتباط برقرار میکند و آن را میپسندد. به همین دلیل از همان آغاز پژوهش، رویکردی کاملاً زنانه داشتیم و بر زیست زنانه تمرکز کردیم. در نگارش فیلمنامه تلاش شد روایت کاملاً زنانه باشد و همه عوامل اصلی از پژوهشگر تا تدوینگر، نویسنده و طراح گرافیک، خانم باشند. هدف این بود که به جنس زنانه کار نزدیکتر شویم. برای ما، گمنام بودن این زنان و نبود روایت زنانه از حضورشان انگیزه اصلی ساخت فیلم بود.
سیدالحسینی درباره مسئله آرشیو عنوان کرد: دسترسی به آرشیو همواره یکی از چالشهای جدی مستندسازان است. خوشبختانه مؤسسه روایت فتح همکاری خوبی با ما داشت و توانستیم به برخی آرشیوهای ناب دسترسی پیدا کنیم. علاوه بر این، چون خود من و دوستانم در ژانر دفاع مقدس فعالیت کردهایم، دسترسی نسبتاً خوبی به آرشیوهای جنگ هشتساله داشتیم. در مرحله تدوین، پالایش حجم عظیمی از تصاویر کار دشواری بود. آنچه امروز در فیلم دیده میشود نتیجه هفتهها کار مداوم برای انتخاب تصاویر متناسب با روایت است. با این حال، مسئله آرشیو همچنان چالشی جدی در پخش مستندهاست و امیدوارم در آینده راهحل بهتری برای آن پیدا شود.
استفاده از انیمیشن در «پوتینهای زنانه»
وی درباره استفاده از انیمیشن در این مستند بیان کرد: پیشتر در فیلم مستند «هفت سال اینجا» از مدیوم تئاتر برای بازسازی استفاده کرده بودم و علاقهام به شیوه داکیودرام است. از همان روزهای نخست نگارش «پوتینهای زنانه» میدانستیم که باید بازسازی انجام شود و احتمالاً باید به سمت انیمیشن برویم. اتفاقاتی که قصد بازنماییشان را داشتیم، با انیمیشن بهتر قابل اجرا بود و امکان خلق موقعیتهای لازم را فراهم میکرد. علاوه بر کارکرد روایی، استفاده از انیمیشن جذابیت بصری ویژهای به فیلم بخشید و به نوآوری آن کمک کرد.
کارگردان مستند «پوتینهای زنانه» در پایان با اشاره به جشنواره «سینماحقیقت» گفت: امسال نامهای شاخصی در جشنواره حضور داشتند و نسبت به سالهای گذشته پررونقتر بود. امیدوارم در سالهای آینده مکان مناسبتری بهعنوان خانه جشنواره در نظر گرفته شود زیرا این موضوع میتواند مشارکت و استقبال را چند برابر کند. تنها نکتهای که به نظر میرسد ارزشگذاری منفی نسبت به بخش جایزه «شهید آوینی» است. در عرف جشنواره، فیلمهای دفاع مقدس معمولاً در این بخش قرار میگیرند و کمتر به بخش ملی راه مییابند. شاید سیاستها روی کاغذ چیز دیگری باشد اما در عمل بخش «شهید آوینی» به یک بخش جنبی تبدیل شده است در حالی که این جایزه بسیار مهم است و در سالهای گذشته خود یک جشنواره معتبر و مستقل به شمار میرفت.
