خبرگزاری مهر -گروه هنر-آروین موذن‌زاده، ندا زنگینه؛ سینمای هنری ایران، به عنوان جریانی حیاتی و خلاق همواره با چالش‌های متعددی در زمینه تولید، پخش و اکران روبه‌رو بوده است. گروه سینمایی «هنروتجربه» از زمان تأسیس خود در سال ۱۳۹۳، با هدف ایجاد فضایی برای نمایش فیلم‌های متفاوت و تجربی، امیدی را در دل فیلمسازان مستقل زنده کرد. این گروه قرار بود فرصتی باشد برای ارائه آثاری که ویژگی‌های هنری برجسته‌ای داشتند اما راهی به سالن‌های پرفروش سینمای تجاری پیدا نمی‌کردند اما پس از گذشت یک دهه، این پرسش مطرح است که «هنروتجربه» امروز در کجا ایستاده است؟ آیا توانسته به مأموریت اولیه خود وفادار بماند یا درگیر چالش‌های جدیدی شده است؟
به این بهانه گفتگویی با مسعود سفلایی مدیرعامل گروه «هنروتجربه» انجام دادیم که از شهریور سال گذشته به این سمت منصوب شده است. در این نشست به واکاوی همین پرسش‌ها پرداخته شد و سفلایی از دشواری‌های اکران فیلم‌های هنری، رابطه با سینماداران، انتقادات فیلمسازان و راهکارهای احتمالی برای آینده سخن گفت.
در بخش ابتدایی این گفتگو سفلایی با اشاره به آغاز به کار گروه «هنروتجربه» در سال ۹۳، شکل‌گیری آن را اقدامی مثبت و ضروری برای نمایش فیلم‌های با ارزش هنری دانست که در سینمای تجاری جایی ندارند. او به چالش‌های پیش روی این گروه، از جمله افزایش چشمگیر تعداد فیلمسازان و تقاضا برای اکران، محدودیت شدید سالن‌های سینما و مشکل تخصیص سانس‌های مناسب اشاره کرد.
وی در بخش دیگری از این گفتگو به انتقادات فیلمسازان درباره سانس‌های «مرده» و تبلیغات ناکافی پرداخت و تاکید کرد که «هنروتجربه» حتی کوچک‌ترین سهمی از فروش بلیت نمی‌برد و تمام درآمد بین سینمادار و فیلمساز تقسیم می‌شود. وی در پایان نیز از برنامه‌های آینده مانند اکران فیلم‌های خارجی و تمرکز بیشتر بر پلتفرم‌های آنلاین خبر داد.
بخش اول گفتگوی خبرگزاری مهر با مسعود سفلایی مدیرعامل «هنروتجربه» را در ادامه می‌خوانید:
*حدود سال ۹۳ که گروه «هنروتجربه» راه اندازی شد موج مثبتی میان فیلمسازان شکل گرفت زیرا فیلم‌هایی که ویژگی هنری و تجربی داشتند امکان دیده شدن پیدا کردند. پس از کش و قوس‌های فراوان، سینماهای «هنروتجربه» در زمان آقای خزاعی زیر نظر مرکز گسترش قرار گرفت که در همان زمان نیز این تصمیم حواشی بسیاری داشت. به عقیده شما گروه «هنروتجربه» اکنون نسبت به چندسال گذشته در کجا قرار گرفته است؟
نفس تشکیل گروه «هنروتجربه» یک اتفاق بسیار مثبت و درست بود، زیرا سینما از ۲ بخش هنر و صنعت تشکیل می‌شود. در صنعت، بازگشت سرمایه، چگونگی صرف سرمایه و شیوه تبلیغ اهمیت پیدا می‌کند. در هنر اما نکات دیگری اهمیت دارد. «هنروتجربه» از زمان شکل‌گیری نگاهی به نمونه‌های موفق اروپایی و آمریکایی داشت اما وقتی در ایران وارد این مسیر شد یعنی در سال‌های ابتدایی ۹۳ یا ۹۴ که این گروه شکل گرفت، ما در مسئله تولید فیلم در جایگاه متفاوتی بودیم زیرا تازه ساخت فیلم آنالوگ در ایران کم شده بود، تولید دیجیتال در حال رونق گرفتن بود و ابزار و ادوات دیجیتال راحت‌تر در دسترس قرار می‌گرفتند و در نتیجه تولید فیلم راحت‌تر می‌شد. همچنین در آن سال‌ها، فیلم‌های هنری ساخته شدند که حتی تهیه‌کنندگان جریان اصلی سینما سرمایه آنها را تأمین کردند.
از زمانی که «هنروتجربه» زیر نظر مرکز گسترش قرار گرفت، تولید فیلم نسبت به سال ۹۳ بسیار متفاوت شده است. امروزه افراد بیشتری فیلم می‌سازند و متوقع بهره‌مندی از اکران هستند مخاطبان نیز مشتاق تماشای آثار ایرانی بودند. در «هنروتجربه» سابق، تعداد سالن‌ها بسیار کم بود و حدوداً ۱۴ سالن در اختیار این گروه قرار داشت. این تعداد سالن کم باعث شد گروه قبلی روی شیوه اکران ادامه‌دار و چندماهه تمرکز کنند؛ مثلاً «ماهی و گربه» شهرام مکری و «پرویز» چندین ماه روی پرده بودند. از زمانی که «هنروتجربه» زیر نظر مرکز گسترش قرار گرفت، تولید فیلم نسبت به سال ۹۳ بسیار متفاوت شده است. امروزه افراد بیشتری فیلم می‌سازند و متوقع بهره‌مندی از اکران هستند. افراد بیشتری امکان این را دارند که با هزینه کمتر فیلم هنری بسازند و در نتیجه تعداد متقاضیان اکران فیلم هم بسیار بالاتر رفته است.
*البته تعداد بیشتر فیلمسازان به معنای بالا رفتن کیفیت فیلم‌های هنری نیست. به عقیده شما «هنروتجربه» باید به تمام این فیلمسازان امکان اکران فیلمشان را بدهد؟
اگر در پاسخ به این پرسش بگویم بله؛ ماجرا اینجاست که قطعاً هم ما و هم دیگران توان چنین کاری را نداریم. اگر بگوییم نباید به تمام این فیلم‌ها امکان اکران داد، در این صورت باید فیلم‌ها را از نظر کیفی تحلیل کنیم تا ببینیم کدام فیلم‌ها امکان اکران در «هنروتجربه» را دارند. اما این کار به‌شدت دشوار است زیرا سلیقه افراد در انتخاب دخیل می‌شود و یک فیلم شاید از نظر من به‌عنوان یک متخصص باکیفیت به نظر برسد و از نظر یک متخصص دیگر خیر. در دنیا هم یک عده مثلاً برادران داردن را هنرمندان تمام‌عیار می‌دانند و یک عده معتقدند که این‌طور نیست. پس سلیقه در کنار تحلیل هنری اهمیت پیدا می‌کند که البته این مساله جای بحث بسیار دارد. فیلم‌سازانی که به سمت «هنروتجربه» می‌آیند، توقع دارند که فیلمشان حتماً اکران شود و از طرفی هم ما و هم هنرمندان معتقدیم که نباید هزینه عمومی را صرف اکران همه فیلم‌ها کنیم و نگاه پالایش‌گونه لازم است. در حال حاضر این نگاه در «هنروتجربه» وجود دارد و ما فیلم‌ها را در حد توان پالایش می‌کنیم. به طور مثال سال ۱۴۰۳ ما ۱۷۸ فیلم متقاضی داشتیم اما بیش از ۵۰ فیلم اکران شدند یعنی چیزی حدود یک‌سوم فیلم‌ها به مرحله اکران رسیدند.
*گروه «هنروتجربه» امکانی برای فیلم‌سازانی فراهم کرده است که شاید هرگز نتوانند فیلمشان را در سینمای جریان اصلی اکران کنند و فیلمشان از این طریق دیده می‌شود اما از طرف مقابل گاردی نسبت به این فضا وجود دارد و فیلم‌سازانی که در سینمای مستقل کار می‌کنند، امروزه تمایل زیادی ندارند که فیلمشان را به «هنروتجربه» بفرستند زیرا احساس می‌کنند این گروه صرفاً به محلی برای جوانان جویای نام تبدیل شده است که می‌خواهند رزومه‌ای برای خودشان دست و پا کنند.
بله، این نگاه وجود دارد و برخی معتقدند که «هنروتجربه» امکان این را ندارد که فیلمشان را به صورت گسترده اکران کند و می‌خواهند در سرگروه اصلی اکران شوند و در غیر این صورت، فیلمشان اکران نمی‌کنند. برخی فیلم‌ها هم در این سال‌ها ساخته شده‌اند که از منظر پروانه نمایش، امکان دیده شدن نداشتند. قطعاً همین لحظه که ما داریم صحبت می‌کنیم، چندین فیلم خوب ساخته شده است که تقاضایی برای اکران آنها وجود ندارد. کاری که «هنروتجربه»، رسانه‌ها و خود هنرمندان باید انجام دهند، ترغیب این گروه خاموش برای بازگشت دوباره به سالن‌های سینما است. پخش آنلاین هم در سال‌های اخیر در کنار اکران سینمایی قرار گرفته است، اما ناخودآگاه ما را از آئین تماشاگری و فیلم دیدن دسته‌جمعی در سینما دور می‌کند. در بدنه فیلم‌های بلندی که ساخته می‌شود، چه سینمایی و چه غیرسینمایی، توان تولید فیلم‌های ویدئویی ۱۰ برابر فیلم‌های گذشته است و امکان تولید بیشتر شده است به این دلیل که پول وارد سینما شده است. ما امروزه به جرأت در بازه زمانی تعریف مجدد سینما قرار داریم. در گذشته فیلمساز باید سختی فراوانی برای دریافت سهمیه نگاتیو متحمل می‌شد اما امروزه چند دوست با یک دوربین فیلمبرداری و لنز می‌توانند یک فیلم بسازند و از فضای فرهنگی کشور نیز این توقع را داشته باشند که فیلمشان اکران شود.
زمان اکران فیلم‌ها اکنون همان ۲ هفته است؟
ما اکران یک فیلم را از ۲ هفته شروع می‌کنیم، اما اگر فیلمی توانایی ادامه اکران را داشته باشد، این زمان را تمدید می‌کنیم. با این حال، اگر فیلمی را روی پرده بدون مخاطب یا با مخاطب بسیار کم نگه داریم، اولین کسی که از ما انتقاد می‌کند، سینمادار است.
این یک واقعیت است که مخاطب فیلم هنری قاعدتاً از فیلم‌های تجاری کمتر است. یعنی من هم نمی‌توانم سینمادار را مجبور کنم که سالنش را به فیلم من، با مخاطب و بودجه محدود بدهد، پس باید راهکار تشویقی یا ترغیبی برای این کار اندیشیده شود
اغلب انتقادات فیلمسازان روی این مساله است که سانس خوبی به فیلم‌هایشان داده نمی‌شود. در این شرایط که حتی فیلم‌های جریان اصلی سینما نیز از سانس‌بندی‌ها گلایه دارند شما چه قراردادهایی با سینماداران می‌بندید تا آنها را برای پذیرفتن سانس راضی کنید؟
در ایران، در بازه زمانی گذشته، شرکت‌های پخش قدرتمند بودند اما امروزه سینما قدرت بیشتری از شرکت پخش دارد. این اتفاق لزوماً بد نیست زیرا سینماداری هزینه و مدیریت نیاز دارد. در شرایطی که اکثر سینماها سودی از فروش فیلم‌ها ندارند، ما به عنوان گروه «هنروتجربه» با فیلم‌های هنری و مخاطبان خاص، از سینمادار درخواست سالن داریم. در این حالت یا باید با سینمادار قرارداد اجاره ببندیم و سانس‌ها را گارانتی کنیم، یا وارد بحث قراردادهای ۵۰-۵۰ شویم. قاعدتاً اجاره یک سالن برای سینمادار جذاب‌تر است، اما این اتفاق یک خطر بزرگ دارد؛ زیرا سینماها هرسال درخواست اجاره‌بهای بالاتری دارند و این مسئله در بودجه‌بندی دولتی «هنروتجربه» خود به معضل تبدیل می‌شود. خطر بعدی این است که وقتی فیلم‌های پرفروش اکران می‌شوند، همان اجاره سالن نیز دیگر برای سینمادار منطقی به نظر نمی‌رسد. این یک واقعیت است که مخاطب فیلم هنری قاعدتاً از فیلم‌های تجاری کمتر است. یعنی من هم نمی‌توانم سینمادار را مجبور کنم که سالنش را به فیلم من، با مخاطب و بودجه محدود بدهد، پس باید راهکار تشویقی یا ترغیبی برای این کار اندیشیده شود که این مساله در سطح کلان قابل تعریف و پیگیری است.
*با این روش بخواهید پیش بروید مسلماً هر ۲ طرف به در بسته می‌خورند یعنی هم سینمادار حق دارد که سالنش را به «هنروتجربه» ندهد و هم از طرفی فیلم‌های هنری در اکران نابود می‌شوند. راهکار شما برای گریز از این وضعیت چیست؟
این اتفاق در کشورهای دنیا هم وجود دارد و راهکار گریز از این وضعیت، ایجاد بسته‌های تشویقی است. یعنی در صورت اکران یک فیلم هنری خاص، سینمادار می‌تواند امتیازات دیگری به دست بیاورد؛ مثلاً تخفیف‌های مالیاتی برای سالن‌ها در نظر گرفته شود، یا امکان استفاده از تجهیزات خاص برای آن سینما فراهم شود، یا اکران‌های بیشتری در اختیارش قرار گیرد و … این اتفاق با گروه ویژه «فرهنگ» کمی مشابه بود اما فعالیت این گروه منتفی شد. اشتباهی هم در این زمینه وجود داشت زیرا وقتی گروه «هنروتجربه» امکانی را ایجاد کرده، در حقیقت تشکیل گروه «فرهنگ» بی‌فایده است. گاهی این همپوشانی‌ها باعث می‌شود ما یک جریان را به‌طور کل از دست بدهیم. راهکار بعدی، حمایت‌های مالی از خود «هنروتجربه» است، به‌طوری که منِ نوعی بتوانم برای گرفتن سانس‌ها و ساعت‌های خوب با سینمادار وارد گفتگو شوم. از طرفی، فیلمسازان باید این مسئله را بپذیرند که همه فیلم‌ها لزوماً برای اکران نیستند زیرا اکران سینمایی قواعد خاصی دارد. برخی فیلم‌ها می‌توانند به پخش آنلاین یا جشنواره‌ها بروند. فیلمسازان درخواست اکران دارند، اما معنای اکران در «هنروتجربه» با یک سرگروه اصلی بسیار متفاوت است و اختلافات نیز دقیقاً از همینجا شکل می‌گیرد به این دلیل که برخی فیلمسازان می‌گویند چرا تنها ۳۰ سانس به فیلمشان اختصاص داده شده است درحالی که از همان ابتدا نیز به این وضعیت واقف بودند اما تصور می‌کنند با اعتراض می‌توانند این سانس‌ها را بیشتر کنند. البته نفس نگرانی و پیگیری برای سانس بیشتر کاملاً به حق و طبیعی است اما باید به توان گروه «هنروتجربه» و همچنین توان اکران کارهای هنری در سینماها به صورت کلی هم نگاه کرد.
مسلماً گروه پخش یعنی «هنروتجربه»، دنبال بهترین ساعت اکران است اما سینمادار هم بنا بر مباحث به‌حق خودش می‌گوید اگر سانس ساعت ۸ شب را در اختیار شما قرار دهم، مخاطبان فیلم‌های پرفروشم را از دست می‌دهم
*یکی از انتقادات فیلمسازان اکران فیلمشان در ساعت‌های مُرده است.
مسلماً گروه پخش یعنی «هنروتجربه»، دنبال بهترین ساعت اکران است اما سینمادار هم بنا بر مباحث به‌حق خودش می‌گوید اگر سانس ساعت ۸ شب را در اختیار شما قرار دهم، مخاطبان فیلم‌های پرفروشم را از دست می‌دهم. ما همین سانس‌ها را هم با سختی و گفتگوی فراوان به دست آورده‌ایم. مثلاً چندی پیش در اکران افتتاحیه یک فیلم در پردیس چارسو، فیلمسازی تقاضا داشت که فیلمش در سالن شماره ۱ اکران شود. با تلاش فراوان سالن شماره ۱ را گرفتیم، اما یک‌سوم سالن هم پر نشد. جنس فیلم‌هایی که اکران شده‌اند نیز متفاوت شده است مثلاً برای یک سالن، با تک قرارداد وارد مذاکره شدیم و قبول نکردند اما وقتی یک فیلم با چند چهره شناخته‌شده را پیشنهاد کردیم، اکران فیلم را پذیرفتند.
*درباره اکران فیلم کوتاه و مستند در گروه «هنروتجربه» نیز توضیح دهید؟
«هنروتجربه» در این چند سال، برادری خود را به فیلم کوتاه و فیلم مستند ثابت کرده است. یک عده مخالف اکران مستند هستند و معتقدند جای فیلم مستند در تلویزیون است. اما یک سری از فیلم‌ها در پرده سینما ماهیت بهتری پیدا می‌کنند زیرا کاملاً به صورت حرفه‌ای برای یک مستند زحمت کشیده شده و مناسب پرده سینما است. شخصاً نه من و نه افراد دیگر چنین نظری نداریم که فیلم‌های هنری لزوماً برای مخاطب زیاد ساخته نمی‌شوند، این فیلم‌ها قطعاً در طول زمان جایگاه خود را پیدا می‌کنند، پس نوع نگاه و ماندگاری آثار هنری سینما متفاوت‌تر و خاص تر از دیگر آثار تجاری است و ارزش آنها به همین مسئله است. وقتی فیلمسازان فیلمی می‌سازند، همواره در عرصه رقابت قرار می‌گیرند و در سینما مدام خود را با فیلم‌های دیگر مقایسه می‌کنند. در این صورت، اولین انتقاد فیلمساز معطوف به «هنروتجربه» است. حال اگر توان اکران به شکلی مورد دلخواه همگان فراهم شود، قطعاً این مساله به پیشبرد زبانی سینما هم کمک می‌کند.
«هنروتجربه» حتی هزار تومان هم از فروش فیلم‌ها عایدی ندارد و تمام فروش بین سینمادار و فیلمساز تقسیم می‌شود. حتی در سانس‌هایی که گارانتی شده‌اند، تمام عایدی به فیلمساز می‌رسد و در قراردادهای ۵۰–۵۰، درآمد بین فیلمساز و سینمادار تقسیم می‌شود
*به نظر می‌رسد که در بحث تبلیغات نیز باید به سمت روش‌های جدیدتری پیش بروید یعنی صرفاً گزارش افتتاحیه و خبر اکران یک فیلم نمی‌تواند به اندازه کافی آن اثر را به مخاطبان معرفی کند.
تبلیغات برای همه فیلم‌ها توسط سرمایه‌گذار و تهیه‌کننده انجام می‌شود و هیچ شرکت پخشی در جهان برای تبلیغ فیلم هزینه نمی‌کند، مگر اینکه این هزینه را از فروش به دست بیاورد و سهم خودش را از فروش بردارد. «هنروتجربه» حتی هزار تومان هم از فروش فیلم‌ها عایدی ندارد و تمام فروش بین سینمادار و فیلمساز تقسیم می‌شود. حتی در سانس‌هایی که گارانتی شده‌اند، تمام عایدی به فیلمساز می‌رسد و در قراردادهای ۵۰-۵۰، درآمد بین فیلمساز و سینمادار تقسیم می‌شود. هزینه ناچیزی هم برای DCP و تبلیغات به گروه‌ها اهدا می‌شود. مسلماً این فیلم‌ها توان هزینه‌کردِ تبلیغات به صورت گسترده و در شکل سینمای تجاری را ندارند. ما باید در بدنه سازمان سینمایی راهی برای تبلیغ این آثار باز کنیم و بسته‌های تشویقی به رسانه‌ها و برخی سایت‌ها ارائه کنیم. اگر بخواهیم منصفانه قضاوت کنیم، اگر تبلیغات ماهواره‌ای را از فیلم‌های تجاری بگیریم، بسیاری فروش خود را از دست می‌دهند. پس باید برای فیلم‌های «هنروتجربه» راهکاری تازه پیدا کنیم. همچنین تیم روابط عمومی ما خبر اکران فیلم، مراسم رونمایی و مراسم نقد و بررسی را اطلاع‌رسانی می‌کند. پوستر فیلم‌ها و موارد تبلیغی اولیه هم توسط گروه به سینماها ارسال می‌شود.
*در مبحث تبلیغات روی مخاطب هدف هم تمرکز داشته‌اید مثلاً دانشگاه‌ها و آموزشگاه‌ها و گروه‌های فیلمسازی.
ما در این سال‌ها سعی کردیم دامنه مخاطبان هدفمان را مشخص‌تر کنیم. باشگاه مخاطبان شکل جدی‌تری به خود گرفته است و دامنه تبلیغات و نوع ارتباطمان نیز متفاوت شده است. از اول مهر اطلاع‌رسانی فیلم‌ها به بدنه دانشگاهی کشور را آغاز خواهیم کرد اما بخش زیادی از مخاطبان نیز ناخودآگاه درگیر بخش تجاری هستند؛ زیرا چهره‌ها و کارگردانان مهم هستند. ما در سال‌های اخیر کارگردانان مستقلی داشتیم که جذب سینمای تجاری یا ساخت سریال برای پلتفرم‌ها شدند. گروه «هنروتجربه» نیز سعی دارد صف اکران فیلم را کوتاه‌تر کند و این مسئله باعث می‌شود که توقع گروه «هنروتجربه» از طرف خود سینماگران مورد پذیرش قرار نگیرد و فکر می‌کنند اگر فیلمشان را به «هنروتجربه» بفرستند، برایشان کسر شأن است در نتیجه، در صف اکران می‌مانند. در دهه ۹۰ چون جای دیگری برای اکران فیلم وجود نداشت و امکان اکران آنلاین و ارسال لینک و حتی ویدئو پروژکتور به این شکل وجود نداشت، در نتیجه سالن‌های کم «هنروتجربه» نیز نزد فیلمسازان ماهیت زیادی داشت.
*برنامه‌ای برای اکران آنلاین فیلم‌ها دارید؟
بله. ما در گروه «هنروتجربه» باید تمرکزمان را روی پلتفرم و اکران آنلاین ببریم و این توقعِ اکران سالنی را به سمت اکران آنلاین هدایت کنیم. در این صورت، ممکن است برخی فیلم‌هایی که برای اکران آنلاین مناسب‌تر هستند، فروش بهتری نیز داشته باشند. سازمان سینمایی و مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی دنبال این هستند که شکل و سیاق این گروه متفاوت شود و در این وضعیت موجود، ما رنگ‌ولعاب متفاوت‌تری به موضوع بدهیم. البته در هماهنگی با برخی پلتفرم‌ها اکنون اکران آنلاین در حال انجام است و در فیلیمو و هاشور صفحه «هنروتجربه» راه‌اندازی شده است که مخاطب خاص خود را هم دارد.
*قرار است «هنروتجربه» در بحث تولید نیز ورود کند؟
در زمینه حمایت از تولید، بحث‌هایی مطرح شده است اما هنوز در جریان قرار نگرفته‌اند زیرا تعریف، فضا و مسیر کاملاً متفاوتی را طلب می‌کند. اما به‌عنوان مثال اکران فیلم‌های خارجی را قرار است در دستور کار قرار دهیم؛ در قالب اکران‌های تک‌سانس و برگزاری جلسات نقد و گفتگو پیرامون این آثار.
ادامه دارد…
