به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، در شرایطی که بخش کشاورزی با چالش‌های متعددی از جمله بحران آب، نوسانات ارزی، سرمازدگی و فشار هزینه‌های تولید دست و پنجه نرم می‌کند، نقش بانک کشاورزی در تأمین مالی و حمایت از تولیدکنندگان بیش از پیش اهمیت یافته است، از سوی دیگر، حواشی اخیر درباره خرید سهام ایران‌خودرو توسط برخی بانک‌ها، بحث نسبت کفایت سرمایه، جریمه‌های مالیاتی سنگین و طرح‌های جدید اعطای تسهیلات به کشاورزان، این بانک را در مرکز توجه رسانه‌ها و افکار عمومی قرار داده است.
خبرنگار تسنیم در گفت‌وگویی مفصل با وهب متقی‌نیا مدیرعامل بانک کشاورزی، به موضوعات مهمی چون پشت‌پرده خرید سهام ایران‌خودرو، برنامه‌های افزایش سرمایه و عدالت بانکی در روستاها، سازوکار تخصیص تسهیلات خرد، جزئیات جریمه مالیاتی، اهداف طرح «نوآور»، راهکارهای حذف واسطه‌ها، اولویت‌های اعتباری در بحران آب، روند پرداخت خرید تضمینی گندم، ناترازی بانکی، توسعه مکانیزاسیون، و چالش‌های بهره‌وری پرداخته است؛ مصاحبه‌ای که هم به پرسش‌های افکار عمومی پاسخ می‌دهد و هم تصویر روشنی از نقشه راه بانک در سال پیش‌ِرو ترسیم می‌کند.
ماجرای سهام ایران‌خودرو و «کج‌سلیقگی» در بورس
تسنیم: موضوع خرید سهام ایران‌خودرو توسط بانک کشاورزی واکنش‌های زیادی داشت، واقعیت ماجرا چه بود؟
مدیرعامل بانک کشاورزی: این تصمیم دولت بود تا بانک‌ها برای حمایت از بازار سرمایه وارد عمل شوند، ابزار مورد استفاده هم «اوراق تبعی» بود. ویژگی اوراق تبعی این است که بانک متضرر نمی‌شود. ما سهام را با قیمت تابلو می‌خریم و در پایان دوره، ناشر متعهد میشود همان سهم را با قیمتی بالاتر بازخرید کند، به این ترتیب سودی حداقل 25/5 درصد برای بانک تضمین میشود و اگر ارزش سهم بیشتر شود، سود اضافه هم نصیب بانک خواهد شد،
اما در اجرا قدری کج‌سلیقگی رخ داد، پولی که بانک کشاورزی پرداخت کرده بود می‌توانست صرف خرید سهام حوزه کشاورزی شود، ولی به‌جای آن سهام ایران‌خودرو خریداری شد. ما اساساً به‌دنبال خرید سهام ایران‌خودرو نبودیم و نیستیم، عملاً بانک اوراق خریده، نه سهام، این موضوع از طرف بانک کشاورزی نبوده است.
جایگاه بانک کشاورزی در تقسیم‌بندی جدید بانک‌ها
تسنیم: بانک مرکزی اخیراً بحث تقسیم‌بندی بانک‌ها را مطرح کرده است، جایگاه بانک کشاورزی در این طرح چیست؟
مدیرعامل بانک کشاورزی: در برنامه هفتم توسعه آمده است که بانک‌ها باید بر اساس مأموریت دسته‌بندی شوند. احتمالاً بانک کشاورزی در ردیف بانکهای تخصصی قرار می‌گیرد. یکی از الزامات این دسته‌بندی، رساندن نسبت کفایت سرمایه به حد نصاب قانونی است.
تسنیم: بانک مرکزی در طرح جدید تقسیم‌بندی بانک‌ها، بر کفایت سرمایه تأکید کرده است. نسبت کفایت سرمایه بانک کشاورزی هم‌اکنون دقیقاً چه میزان است و فاصله آن با حداقل قانونی 8 درصد چقدر است؟ چه اقداماتی عملی برای رسیدن به این نسبت در دستور کار دارید؟
طبق قانون، بانکهای دولتی باید به نسبت 8 درصد برسند. ما پیگیر افزایش سرمایه هستیم و امیدواریم سازمان برنامه و بودجه این موضوع را محقق کند. اگر افزایش سرمایه مصوب مجلس عملیاتی شود، نسبت کفایت سرمایه بانک بهبود جدی پیدا خواهد کرد.
درخواست رسمی برای افزایش سرمایه 50 هزار میلیارد تومان از طریق سازمان برنامه و بودجه و همچنین مجلس شورای اسلامی در دست پیگیری است. این افزایش سرمایه برای تقویت پایه سرمایه‌ای بانک و بهبودنسبت کفایت سرمایه آن ضروری است.
وضعیت سرمایه بانک کشاورزی، مانند سایر بانکهای تخصصی، تحت تأثیر عوامل مختلفی قراردارد. یکی از این عوامل، ریسکهای ذاتی بخش کشاورزی است. مسائلی مانند خشکسالی های مکرر، سرمازدگی، آفات و بیماریها، همگی میتوانند بر بازپرداخت تسهیلات توسط کشاورزان تاثیرگذار باشند. کاهش توان بازپرداخت مشتریان، به طور مستقیم بر کیفیت داراییهای بانک ودر نتیجه بر نسبت کفایت سرمایه آن اثر میگذارد. در چنین شرایطی که عوامل قهری و طبیعی خارج از کنترل بانک، منجر به ریسک قابل توجهی برای دارایی های آن میشود، ما نیازمند حمایت و کمک دولت برای جبران این اثرات و حفظ ثبات مالی بانک هستیم. این حمایت ها میتواند ازطریق اعتبارات مستقیم، تضمین وامها، یا کمک به پوشش زیانهای ناشی از حوادث غیرمترقبه صورت پذیرد.
بدهی‌های دولت؛ گره کور ناترازی بانک‌ها
تسنیم: ناترازی بانک‌ها یکی از معضلات مهم نظام بانکی است. وضعیت بانک کشاورزی چگونه است؟
مدیرعامل بانک کشاورزی: به‌طورکلی ناترازی در بانک‌ها دو منشأ اصلی دارد؛ نخست، ناترازی ناشی از عملیات داخلی هر بانک است که میتواند با مدیریت بهینه منابع و مصارف، کنترل هزینه‌ها و اصلاح فرآیندها کاهش یابد. دوم، ناترازی ناشی از بدهی‌های دولت به شبکه بانکی است که بخش بزرگی از آن خارج از اختیار بانک قرار دارد.
در مورد بانک کشاورزی، بخش قابل‌توجهی از این ناترازی به دلیل عدم پرداخت به‌موقع مطالبات ما از دولت ایجاد شده است. این مطالبات عمدتاً ناشی از اجرای تکالیف قانونی و مأموریت‌های حاکمیتی است که بانک به نمایندگی از دولت انجام می‌دهد—از خرید تضمینی محصولات کشاورزی گرفته تا اجرای طرح‌های حمایتی در روستاها—اما منابع مالی آن یا دیر تخصیص می‌یابد یا در برخی مقاطع اصلاً پرداخت نمی‌شود.
اگر همین بدهی‌های دولتی به‌موقع پرداخت گردد، بخش بزرگی از شکاف ترازنامه بانک رفع خواهد شد. در چنین شرایطی، بانک میتواند منابع خود را دوباره به‌سمت اعطای تسهیلات تولیدی و سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی هدایت کند و فشار ناشی از کسری نقدینگی کاهش یابد.
اقدامات بانک مرکزی نیز در این زمینه بی‌تأثیر نبوده است؛ از جمله راه‌اندازی سامانه «سمات» که شفافیت در تسهیلات و تعهدات را افزایش داده و مانع تجمیع بدهی‌های معوق میشود، و همچنین اجرای قانون جدید بانک مرکزی که از سال گذشته برقرار شده و میتواند به تعدیل ناترازی‌ها کمک کند. افزایش نظارت و اصلاح برخی ناترازی های بودجه ای هم می تواند به کاهش ناترازی های نظام بانکی کمک زیادی کند.
ما در بانک کشاورزی تلاش کرده‌ایم عملیات بانکی و مالی خود را با شفافیت کامل انجام دهیم و به دلیل مأموریت تخصصی و ماهیت دولتی‌مان، اولویت را بر تأمین منافع کشاورزان گذاشته‌ایم نه صرفاً حداکثرسازی سود. این نگاه حمایتی باعث میشود تا حتی در شرایط فشار مالی و ناترازی نیز، خدمات بانکی به فعالان بخش کشاورزی به‌طور مستمر ادامه پیدا کند.
90درصد تسهیلات؛ سهم کشاورزان خرد و روستایی
تسنیم: برخی معتقدند تسهیلات بانک‌ها بیشتر به بنگاه‌های بزرگ می‌رسد. سهم کشاورزان خرد و روستاییان از تسهیلات بانک کشاورزی چقدر است؟
مدیرعامل بانک کشاورزی: حدود 90 درصد تسهیلات بانک کشاورزی از نظر تعداد حساب به بخش خرد اختصاص دارد. جزو بانکهایی هستیم که در توجه به بخش خرد پیشرو هستیم؛ این تسهیلات عمدتاً در اختیار کشاورزان، واحدهای کوچک روستایی و خانوارهای فعال در حوزه‌های مختلف نظیر دامپروری، زراعت، باغبانی و مرغداری قرار می‌گیرد.
البته، ما ملزم به اجرای تکالیف قانونی در حوزه‌هایی مانند وام ازدواج، فرزندآوری و مسکن هستیم که سهم قابل توجهی از منابع ما را به سمت خانوارهای نیازمند در مناطق روستایی و محروم هدایت می‌کند.
به‌خاطر مسکن ملی 1.1همت جریمه پرداخت کردیم
تسنیم: بانک ها درحال شکایت و نامه نگاری هستند که حداقل برای دو سال اول اجرای قانون نهضت ملی مسکن نباید جریمه ای اعمال شود، چراکه در این مدت به دلیل اختلال و نبود سامانه وزارت راه، عملاً متقاضی به بانک ها معرفی نمیشده و بانک ها در عمل حتی اگر میخواستند هم نمی توانستند وامی پرداخت کنند، چراکه فردی به آنها معرفی نشده است.
مدیرعامل بانک کشاورزی: ما هم در بخش وام مسکن جریمه شدیم. مالیات از ما کم کردن برای چیزی که اصلا معرفی نکردند. 1.1 همت ما جریمه مالیاتی برای نهضت ملی مسکن شدیم.
در حوزه کسب‌وکارهای کوچک کشاورزی، در طرح نوآور تسهیلات تا سقف 5 میلیارد تومان با سپرده گذاری برای واحدهای دام، طیور، زراعت و سایر فعالیتهای مرتبط پرداخت میشود. برای افزایش دسترسی و کاهش موانع، بانک کشاورزی شرایط وثیقه‌گذاری را هم تسهیل کرده است؛ به نحوی که اسناد منازل روستایی، ضمانت‌نامه‌های زنجیره‌ای یا حتی اراضی مشاع و ملکی در روستاها به‌عنوان وثیقه قابل پذیرش هستند.
هدف ما این است که کشاورزان خرد و خانوارهای روستایی با کمترین دغدغه بتوانند منابع مالی مورد نیاز خود را دریافت و در بخش تخصصی خود به کار گیرند، بدون آنکه مجبور شوند به نهادها یا سیستم‌های غیررسمی و پرهزینه مراجعه کنند. وصول مطالبات تسهیلات خرد همیشه بهتر از تسهیلات کلان بوده است مگر اینکه اتفاقاتی نظیر خشکسالی و … رخ دهد، در این موارد بانک شرایط حمایتی برای مشتریان در نظر می گیرد.
حرکت اعتباری به‌سمت کشاورزی کم‌آب‌بر/ قطع دست واسطه‌های مخرب با «پالیز»
تسنیم: با توجه به بحران آب و محدودیت منابع آبی کشور، بانک کشاورزی چه تغییراتی در سیاست‌های اعتباری خود ایجاد کرده است و این تغییرات چگونه اعمال میشود؟
مدیرعامل بانک کشاورزی: اولویت‌های اعتباری ما هر سال بر اساس سیاست‌های اعلامی وزارت جهاد کشاورزی تعیین میشود. در شرایط فعلی، با توجه به بحران جدی منابع آب، تمرکز اصلی ما بر حمایت مالی از پروژه‌هایی است که مصارف آبی را به‌شدت کاهش دهند یا بهره‌وری مصرف را بالا ببرند.
از جمله این پروژه‌ها میتوان به ایجاد و توسعه گلخانه‌ها اشاره کرد که تا 80 درصد نسبت به کشت فضای باز صرفه‌جویی آبی دارند، همچنین استفاده از سامانه‌های نوین آبیاری مانند قطره‌ای و بارانی که ضمن کاهش هدررفت، امکان مدیریت دقیق میزان و زمان آبیاری را فراهم می‌کنند.
بخش دیگری از اعتبارات ما به سمت طرح‌های انرژی‌های تجدیدپذیر هدایت شده است؛ به‌طور خاص خورشیدی‌کردن چاه‌های آب کشاورزی یا تجهیز سیستم‌های پمپاژ به انرژی خورشیدی، که علاوه بر کاهش هزینه انرژی، وابستگی به سوخت‌های فسیلی را هم کم می‌کند.
این حمایت‌ها معمولاً در قالب تسهیلات با نرخ ترجیحی و بازپرداخت بلندمدت ارائه میشود تا کشاورزان، به‌ویژه در مناطق کم‌آب، بتوانند بدون فشار مالی سنگین، به سمت الگوهای نوین کشت حرکت کنند.
ما اعتقاد داریم که امنیت غذایی کشور در گروی کشاورزی پایدار و کم‌آب‌بر است، و برای همین، بانک کشاورزی نقش خود را در تأمین مالی این گذار به‌طور جدی و هدفمند ایفا می‌کند.
تسنیم: یکی از گلایه‌های همیشگی کشاورزان، حضور واسطه‌ها در فرایند خرید و فروش محصولات کشاورزی است که باعث کاهش سود تولیدکننده و افزایش قیمت برای مصرف‌کننده میشود، بانک کشاورزی برای کاهش نقش این واسطه‌های غیرمولد چه اقدامات عملی انجام داده است؟
مدیرعامل بانک کشاورزی: ما معتقدیم که حذف یا محدودکردن واسطه‌های مخرب، فقط با شعار ممکن نیست و نیاز به زیرساخت‌های شفاف مالی و تجاری دارد. بر همین اساس، بانک کشاورزی سامانه «پالیز» را طراحی و راه‌اندازی کرد. اینکه انتظار داشته باشیم تمام این مشکلات توسط دولت حل شود درست نیست چراکه اصلا شدنی هم نیست. ما باید اینها را به دست بازار شفاف بسپاریم.
این سامانه یک زنجیره تأمین مالی یکپارچه است که از مرحله تهیه نهاده‌ها تا مرحله فروش محصول را پوشش می‌دهد. وقتی زنجیره ها تکمیل شود به خودی خود نقش واسطه ها هم کمرنگ میشود، در «پالیز»، نهاده‌های کشاورزی مانند بذر، کود و سم، بدون واسطه و با قیمت مشخص مستقیماً از تأمین‌کننده به دست کشاورز می‌رسد. پرداخت‌ها و دریافت‌ها نیز از طریق همین سامانه انجام میشود، به‌گونه‌ای که بانک تضمین‌کننده جریان مالی زنجیره است و انحراف منابع یا ورود دلالان به حداقل می‌رسد.
معمولاً کشاورزان به‌دلیل بدهی به کمباین‌دار یا کارگر، مجبورند محصول خود را زیر قیمت بفروشند. ما با ابزارهای اعتباری و پرداخت مستقیم بخشی از بدهی‌ها، این مشکل را برطرف می‌کنیم. علاوه بر این، روی طرح «گرین‌پی» (کیف پول کشاورزی) کار می‌کنیم که به‌زودی رونمایی خواهد شد. این طرح باعث میشود تسهیلات هدفمندتر و اثربخش‌تر به دست کشاورزان برسد.
گام بعدی ما پروژه «کیف پول سبز» است که در حال توسعه می‌باشد. این ابزار یک کیف پول الکترونیکی ویژه کشاورزی است که تسهیلات اعطایی یا یارانه‌های حمایتی را به‌شکل هدفمند در اختیار کشاورزان قرار می‌دهد. مثلاً اگر کشاورزی وام خرید تجهیزات آبیاری دریافت کرده باشد، وجه آن مستقیماً از طریق کیف پول سبز به حساب فروشنده تجهیزات واریز میشود تا اطمینان حاصل شود منابع دقیقاً در محل تعیین‌شده هزینه میشود.
با اجرای این مدل، نه تنها شفافیت مالی بالا می‌رود، بلکه نقش واسطه‌هایی که صرفاً به‌دنبال خرید ارزان از کشاورز و فروش گران به مصرف‌کننده هستند، به‌شدت محدود میشود. ما به‌نوعی به سمت بانکداری هوشمند کشاورزی حرکت می‌کنیم که در آن، هر ریال تسهیلات و هر نهاده، مسیر و مقصد مشخص دارد.
پرداخت 94درصد مطالبات گندمکاران؛ 149همت تاکنون تسویه شد
تسنیم: چه‌میزان از مطالبات گندمکاران تا کنون پرداخت شده است؟
مدیرعامل بانک کشاورزی: بانک کشاورزی به‌عنوان عامل اجرایی دولت در بخش خرید تضمینی گندم، وظیفه اصلی تأمین مالی و مدیریت جریان نقدی این فرایند را به‌عهده دارد. امسال مجموع مطالبات کل گندمکاران حدود 166 همت برآورد شد که تا این لحظه، 149 همت معادل 94 درصد آن پرداخت شده است.
تأمین این منابع از دو مسیر انجام شد: بخشی را بانک کشاورزی از محل انتشار اوراق تأمین کرد و بخش دیگر از محل اعتبارات دولتی و منابع حاصل از هدفمندی یارانه‌ها توسط دولت پرداخت شد. باقی‌مانده مطالبات نیز بر اساس برنامه سازمان برنامه و بودجه، با تخصیص اعتبارات تکمیلی در ماه‌های آتی تسویه خواهد شد.
پرداخت‌ها تاکنون روند مطلوبی داشته است؛ به‌طوری که در مناطق عمده برداشت مانند استان‌های فارس و خوزستان، مطالبات تسویه شده و تنها بخش محدودی که برداشت‌ها در آنها دیرتر انجام میشود، در مراحل پرداخت نهایی قرار دارند.
هدف اصلی ما این است که کشاورزان گندمکار در سریع‌ترین زمان ممکن، به عواید فروش محصول خود برسند تا بتوانند هزینه‌های جاری و بدهی‌های زنجیره تولیدشان را پوشش دهند.
تسنیم: در سال‌های اخیر، یکی از دغدغه‌های مهم بخش کشاورزی، نوسازی تجهیزات و افزایش بهره‌وری از طریق مکانیزاسیون بوده است. بانک کشاورزی چه نقشی در تأمین مالی این فرایند ایفا کرده است و برنامه‌های آتی در این زمینه چیست؟
مدیرعامل بانک کشاورزی: مکانیزاسیون برای کشاورزی کشور یک ضرورت دو‌جانبه است؛ هم از نظر افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه تولید، و هم از نظر صرفه‌جویی در نیروی کار و منابع، به‌ویژه آب. ما در بانک کشاورزی این موضوع را یکی از اولویت‌های اصلی اعتباری خود قرار داده‌ایم.
در سال گذشته، حدود 5 هزار میلیارد تومان تسهیلات به‌طور مستقیم در بخش مکانیزاسیون پرداخت شد. این تسهیلات حوزه‌های متنوعی را پوشش می‌دهد؛ از خرید تراکتور و کمباین‌های نوین گرفته تا تأمین ادوات کشت و برداشت مکانیزه، و همچنین نوسازی تجهیزات واحدهای دام و طیور. هدف ما این است که حتی بهره‌برداران کوچک روستایی نیز بتوانند با استفاده از این تسهیلات، تولید خود را به سطحی پایدار و رقابتی برسانند.
در بخش نوآوری نیز گام مهمی برداشته‌ایم و با دانشگاه صنعتی شریف تفاهم‌نامه‌ای امضا کرده‌ایم تا پروژه‌های دانش‌بنیان کشاورزی با قابلیت تجاری‌سازی از حمایت بانکی برخوردار شوند. این شامل فناوری‌های نوین در کاشت، داشت، برداشت و حتی مدیریت هوشمند مزرعه میشود.
مکانیزاسیون برای ما فقط به خرید ماشین‌آلات خلاصه نمی‌شود، بلکه یک چرخه کامل ارتقای فناوری کشاورزی است که از تجهیز مزارع تا بهبود زنجیره ارزش را دربر می‌گیرد. به همین دلیل، تسهیلات ما در این بخش با شرایط بازپرداخت مناسب ارائه میشود تا سرمایه‌گذاری در تجهیزات به مانعی برای کشاورزان بدل نشود.
کشاورزی ایران؛ پیشرفته اما محدود به اقلیم
تسنیم: برخی معتقدند کشاورزی ایران هنوز سنتی است، شما چه‌نظری دارید؟
مدیرعامل بانک کشاورزی: اگر بخواهیم منصفانه قضاوت کنیم، کشاورزی ایران سنتی نیست بلکه ترکیبی از پیشرفت‌های چشمگیر در برخی حوزه‌ها و نیاز جدی به تحول در برخی دیگر است،
برای نمونه، در بخش دامپروری و به‌طور خاص تلقیح مصنوعی دام شیری، ایران از نظر خلوص ژنتیکی بین ده کشور برتر جهان قرار دارد، این یک موفقیت بزرگ است که نشان می‌دهد دانش و فناوری روز در بعضی بخش‌ها به‌خوبی بومی‌سازی و اجرا شده است.
اما در مقابل، محدودیت منابع آب و اقلیم خاص کشور، ما را وادار می‌کند که مسیرهای نوین تولید را سریع‌تر گسترش دهیم، این یعنی حرکت به‌سمت گلخانه‌ها، سامانه‌های نوین آبیاری، طرح الگوی کشت، کشاورزی قراردادی و پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر برای تأمین آب و برق واحدها، این روش‌ها نه‌تنها بهره‌وری را بالا می‌برند، بلکه مصرف آب را به‌شکل معناداری کاهش می‌دهند.
همچنین تجمیع اراضی کشاورزی یک ضرورت مهم است. پراکندگی مزارع باعث کاهش بهره‌وری، دشواری مکانیزاسیون و هدررفت منابع میشود. با یکپارچه‌سازی زمین‌ها، کشاورزان میتوانند از فناوری‌های مدرن و تجهیزات پیشرفته به شکل بهتری استفاده کنند.
به بیان دیگر، ما در برخی بخش‌ها از دنیا عقب نیستیم، حتی جلو هم هستیم؛ اما برای رسیدن به کشاورزی پایدار و مقاوم در برابر بحران آب، باید سرعت نوسازی و اصلاح الگوهای تولید را چند برابر کنیم.
تسنیم: به‌عنوان سخن پایانی چه نکته‌ای دارید؟
مدیرعامل بانک کشاورزی: ما خود را خدمت‌گزار کشاورزان می‌دانیم و تلاشمان این است که همه خدمات مورد نیاز آنها را در بانک کشاورزی ارائه کنیم، هدف این است که کشاورز مجبور نباشد برای خدمات بانکی به جاهای دیگر مراجعه کند، کشاورزان و روستاییان شهروندان این کشور هستند و باید همانند سایر اقشار از خدمات کامل بانکی بهره‌مند شوند.
انتهای پیام/
