خبرگزاری مهر- گروه استان‌ها: استان زنجان از دیرباز یکی از مراکز اصلی تولید فرش دستباف در ایران به‌شمار می‌رود. قالی‌های این منطقه با طرح‌های شاخصی مانند سه‌قلو، ستاره‌ای، لچک و ترنج و ماهی درهم شناخته می‌شوند که هر یک بازتابی از طبیعت، اسطوره‌ها و باورهای بومی مردم منطقه است.
این قالی‌ها در گذشته به‌دلیل گره‌های متراکم، استفاده از پشم مرغوب و ترکیب رنگ‌های اصیل، شهرت جهانی داشتند. بافندگان زنجانی، عمدتاً زنان و دختران روستایی بودند که، بدون استفاده از نقشه رسمی و با تکیه بر ذوق و تجربه هنری خود، آثاری خلق می‌کردند که هر کدام روایتگر گوشه‌ای از فرهنگ و تاریخ بومی بود.
با این حال، طی سال‌های اخیر کاهش تقاضای جهانی، افزایش هزینه‌های تولید و دشواری در تأمین مواد اولیه، تولید فرش دستباف را به شدت کاهش داده است. کارشناسان معتقدند نبود برنامه‌ریزی منسجم برای بازاریابی و آموزش نسل جدید بافندگان، یکی از دلایل اصلی رکود در این صنعت است.
رکود بازار فرش دستباف هنرمندان این عرصه را دلسرد کرده است
یکی از بافندگان فرش دستباف در استان زنجان با انتقاد از رکود حاکم بر بازار این هنر-صنعت گفت: نبود حمایت‌های لازم و کاهش تقاضا، موجب افت تولید و دلسردی هنرمندان این عرصه شده است.
این بافنده زنجانی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: با وجود تلاش شبانه‌روزی بافندگان و کیفیت بالای تولیدات فرش دستباف زنجان، نبود بازار فروش مناسب و افزایش هزینه مواد اولیه، فعالیت در این حوزه را دشوار کرده است.
فرش زنجان در گذشته از جایگاه ویژه‌ای در بازارهای داخلی و خارجی برخوردار بود
وی با بیان اینکه فرش زنجان در گذشته از جایگاه ویژه‌ای در بازارهای داخلی و خارجی برخوردار بود، افزود: در سال‌های اخیر به دلیل کاهش صادرات و نبود حمایت‌های مالی، بسیاری از کارگاه‌های بافت تعطیل یا نیمه‌فعال شده‌اند.
این هنرمند زنجانی ادامه داد: اگر مسئولان برای تأمین مواد اولیه با قیمت مناسب، ایجاد بازار فروش پایدار و معرفی بیشتر فرش زنجان در سطح ملی و بین‌المللی برنامه‌ریزی کنند، می‌توان به رونق دوباره این هنر اصیل ایرانی امیدوار بود.
کارشناسان حوزه صنایع‌دستی نیز معتقدند فرش دستباف زنجان با برخورداری از طرح‌ها و رنگ‌های منحصربه‌فرد، ظرفیت بالایی برای حضور در بازارهای جهانی دارد و حمایت مؤثر از بافندگان می‌تواند به حفظ اشتغال و احیای این هنر کهن کمک کند.
تولید بیش از یک میلیون تخته فرش در سال
معاون بازرگانی و توسعه تجارت خارجی اداره‌کل صمت استان زنجان، در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه سالانه بیش از یک میلیون تخته فرش دستباف در استان تولید می‌شود، اظهار کرد: فرش زنجان دارای پیشینه‌ای غنی و تاریخی در عرصه هنر و صنعت کشور است و برای توسعه آن باید ظرفیت‌ها، موانع و مشکلات بخش‌های مرتبط به‌طور دقیق بررسی شوند.
هادی تقیلو، با اشاره به ظرفیت بالای اشتغال‌زایی صنعت فرش، افزود: تنها ۱۰ درصد از صادرات فرش دستباف مشمول رفع تعهد ارزی می‌شود، از این‌رو ایجاد ساختارهای تجاری کارآمد می‌تواند صادرات این محصول ارزشمند را توسعه دهد.
وی همچنین از پرداخت ۸ میلیارد و ۵۵۰ میلیون تومان تسهیلات به فرشبافان خبر داد و افزود: این حمایت‌ها در مسیر تولید و صادرات اثرگذار خواهد بود.
وی تأکید کرد که برندسازی، تجاری‌سازی و ثبت جهانی فرش زنجان انجام شده و شناسنامه‌دار کردن بین‌المللی این محصول، هویت تجاری آن را تقویت خواهد کرد.
با اجرای برنامه‌های نوین تجاری و ارتقای کیفیت مواد اولیه فرش زنجان به جایگاه واقعی باز می‌گردد
تقیلو همچنین به رقابت با کشورهای همسایه از جمله افغانستان اشاره کرد که با عرضه محصولات ارزان‌تر، جایگاه تاریخی فرش ایران را تهدید می‌کنند و افزود: با اجرای برنامه‌های نوین تجاری، آموزش‌های تخصصی، ارتقای کیفیت مواد اولیه و ایجاد زیرساخت‌های صادراتی، می‌توان بار دیگر فرش زنجان را به جایگاه واقعی خود در بازارهای ملی و جهانی بازگرداند.
با این حال، برخی چالش‌ها همچنان پابرجا است: بخش قابل‌توجهی از فرش‌های تولیدی استان بدون ذکر نام زنجان صادر می‌شود، استفاده از پشم نامرغوب در مناطق روستایی، قیمت پایین خرید توسط دلالان، نبود بیمه قالیبافان و کمبود حمایت مالی مؤثر، انگیزه تولید را کاهش داده است.
مشکلات بیمه و تسهیلات؛ تولید نصف شده است
رئیس اتحادیه فرشبافان استان زنجان، در گفتگو با خبرنگار مهر از توقف بیمه فرشبافان از سال ۱۳۹۴ و نبود منابع مالی کافی خبر داد و گفت: تولید فرش در زنجان به کمتر از نصف سال‌های گذشته رسیده است.
محمدحسین بیگدلی، با بیان اینکه حدود ۷۰۰ پرونده بیمه‌ای بافندگان همچنان بلاتکلیف مانده است، افزود: بیمه تنها دلگرمی و پشتوانه معیشتی بافندگان است، اما بیش از ده سال است که ثبت‌نام جدید صورت نمی‌گیرد.
رئیس اتحادیه فرشبافان همچنین از صف طولانی متقاضیان تسهیلات خبر داد و گفت: حدود ۲ هزار پرونده در انتظار دریافت وام‌های مشاغل خانگی هستند که بسیاری بیش از پنج سال در صف انتظار مانده‌اند. تاکنون حتی یک پرونده نیز تسهیلات دریافت نکرده است.
قیمت ابریشم از ۶ میلیون به حدود ۱۰ میلیون تومان در هر کیلو رسیده و به‌طور میانگین هزینه‌ها بیش از پنجاه درصد افزایش یافته است
بیگدلی با اشاره به افزایش شدید قیمت مواد اولیه افزود: قیمت ابریشم از ۶ میلیون به حدود ۱۰ میلیون تومان در هر کیلو رسیده و به‌طور میانگین هزینه‌ها بیش از پنجاه درصد افزایش یافته‌اند. در چنین شرایطی، وام‌های وعده داده شده عملاً تأثیری بر تولید ندارند.
وی از نبود تجار و بازار صادراتی فعال در زنجان گلایه کرد و گفت: فرش استان به‌طور مستقیم صادر نمی‌شود و عمده سود به واسطه‌ها می‌رسد. کشورهای هند، نپال و ترکیه بازار جهانی فرش را در اختیار گرفته‌اند، زیرا هزینه تولید در آن کشورها بسیار پایین‌تر است.
معیشت سخت بافندگان و کاهش انگیزه تولید
رئیس اتحادیه فرشبافان با بیان اینکه درآمد بافندگان کفاف زندگی آنان را نمی‌دهد، گفت: میانگین درآمد ماهانه یک بافنده ابریشم حدود یازده تا دوازده میلیون تومان است، در حالی که هزینه زندگی خانواده‌ها بسیار بیشتر است.
وی افزود: بافندگان به دلیل نداشتن بیمه و امنیت شغلی ناچارند شغل خود را رها کنند. تعداد بیمه‌شدگان از ۱۹ هزار نفر در سال ۱۳۹۴ به ۳۶۰۰ نفر کاهش یافته است.
بیگدلی با اشاره به تلاش اتحادیه برای احیای برندهای محلی اظهار کرد: در سه سال گذشته حدود ده برند زنجانی ایجاد شده که فرش‌هایشان به‌دلیل کیفیت و نقشه‌های جدید، فروش بهتری دارند، اما تعدادشان اندک است و نمی‌توانند صنعت را نجات دهند.
فرش زنجان، در خطر خاموشی
رئیس اتحادیه فرشبافان گفت: فرش زنجان روزبه‌روز در حال افول است. بیمه‌ای وجود ندارد، تسهیلات پرداخت نمی‌شود، صادرات قفل است و تولیدکنندگان خسته و بی‌انگیزه شده‌اند. اگر این روند ادامه یابد، در چند سال آینده دیگر چیزی به نام فرش دستباف زنجان باقی نخواهد ماند.
بی شک در صورت ادامه روند فعلی، بخش مهمی از میراث فرهنگی و اقتصادی استان در معرض نابودی قرار خواهد گرفت. احیای فرش زنجان نیازمند حمایت دولت، سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و ترویج آموزش در میان نسل جوان است.
