نورالله بیرانوند*؛ بازار: در دنیای امروز، حمل و نقل ریلی یکی از ارکان کلیدی تحقق توسعه پایدار به شمار می‌آید. این بخش به دلیل مزایای ویژه‌ای همچون صرفه‌جویی در مصرف سوخت، کاهش آلایندگی، ایمنی بالا و بهره‌وری بهینه از زمین، جایگاه مهمی در نظام‌های اقتصادی پیشرفته دارد. ایران نیز با موقعیت ژئواکونومیک استراتژیک و اتصال به کریدورهای بین‌المللی، به‌ویژه کریدور شمال–جنوب، ظرفیت‌های بزرگی برای توسعه ترانزیت و ارزآوری در اختیار دارد. در شرایطی که اقتصاد کشور با محدودیت‌ها و تحریم‌ها روبه‌رو است، توجه به حمل و نقل ریلی می‌تواند راهبردی مطمئن برای کاهش وابستگی به نفت و افزایش درآمدهای پایدار باشد.
چالش‌ها و ضرورت توسعه ناوگان
کمبود لکوموتیوهای مدرن یکی از مهمترین چالش‌های صنعت ریلی کشور محسوب می شود. این مسئله طی سال‌های گذشته به دلیل محدودیت منابع مالی و سرمایه‌گذاری ناکافی، به گلوگاه اصلی توسعه ریلی بدل شده و پیامدهای منفی برای بهره‌وری زیرساخت‌ها و فعالیت‌های باری و مسافری در پی داشته است.
با استقرار دولت چهاردهم و رویکرد وزیر راه و شهرسازی مبنی بر تقویت نقش بخش خصوصی در ساخت، توسعه، بهره‌برداری و تأمین مالی صنعت ریلی، شرکت راه‌آهن با مشارکت انجمن‌های صنفی ریلی اقدام به طراحی یک زیست‌بوم سرمایه‌گذاری جامع کرده است
این وضعیت از یک‌سو، اقتصاد شرکت‌های حمل و نقل باری را تضعیف کرده و از سوی دیگر انگیزه سرمایه‌گذاران را کاهش داده است. تحقق اهداف برنامه هفتم توسعه، به‌ویژه دستیابی به ترانزیت سالانه ۴۰ میلیون تن، نیازمند تأمین ناوگان به‌روز و قدرتمند است؛ موضوعی که سرمایه‌گذاری گسترده در این بخش را اجتناب‌ناپذیر می‌سازد.
ایجاد زیست‌بوم سرمایه‌گذاری ریلی
با استقرار دولت چهاردهم و رویکرد وزیر راه و شهرسازی مبنی بر تقویت نقش بخش خصوصی در ساخت، توسعه، بهره‌برداری و تأمین مالی صنعت ریلی، شرکت راه‌آهن با مشارکت انجمن‌های صنفی ریلی اقدام به طراحی یک زیست‌بوم سرمایه‌گذاری جامع کرده است. در این چارچوب، نقش تمامی ذی‌نفعان از جمله سازندگان، پیمانکاران، شرکت‌های دانش‌بنیان، اپراتورهای باری و مسافری، شرکت‌های لکوموتیوی، مؤسسات مالی و بیمه‌ای به‌طور دقیق تعریف شده و سازوکار هم‌افزایی منافع فراهم گردیده است.
بسته‌های تشویقی مختلف از جمله بازپرداخت اصل و سود سرمایه‌گذاری بر اساس ماده ۱۲ قانون رفع موانع تولید گرفته تا ارائه تسهیلات ارزان‌قیمت در قالب تبصره ۱۸ قانون بودجه، مشارکت راه‌آهن در تأمین تضامین مالی، تضمین خرید خدمات، واگذاری لکوموتیوهای متوقف، تسهیل واگذاری زمین در مراکز لجستیک و بهبود فضای کسب‌وکار، بخشی از مشوق‌های پیش بینی شده از سوی راه آهن برای توسعه روند سرمایه گذاری در حمل و نقل ریلی محسوب می شوند. اجرای این سیاست‌ها با استقبال گسترده بخش خصوصی همراه شده و طی یک‌سال گذشته با پرداخت بیش از ۶۶۰۰ میلیارد ریال یارانه صرفه‌جویی سوخت وایجادموج جدیدی از امید به حمایت های دولت، شاهد جهشی چشمگیر در تقاضای سرمایه‌گذاری در حوزه لکوموتیو، واگن مسافری و مراکز لجستیک بوده‌ایم.
ظرفیت‌سازی صنعتی و نوید قراردادهای جدید
شرکت‌های داخلی فعال در ساخت ناوگان ریلی نیز با سرمایه‌گذاری در ماشین‌آلات و انتقال دانش فنی، توانمندی چشمگیری در تولید لکوموتیو، واگن باری و مسافری، تجهیزات علائم و ارتباطات، سوزن و دیگر زیرساخت‌های ریلی ایجاد کرده‌اند. امروز این شرکت‌ها قادرند لکوموتیوهای مدرن مطابق با استانداردهای جهانی را در داخل کشور تولید کنند.
بر اساس استراتژی فعلی شرکت راه آهن، بخش مسافری نیز می بایست هم راستا با بخش باری توسعه یافته، تا علاوه بر ارائه خدمات بهتر به شهروندان کشورمان، به اهداف تعیین شده در برنامه هفتم توسعه جامه عمل بپوشاند
وزارت راه و شهرسازی با همکاری وزارت صمت و سازمان برنامه و بودجه در تلاش است تا همزمان با ارتقای ظرفیت حمل و نقل ریلی، تقاضای مؤثری برای سازندگان داخلی ایجاد کند. در همین راستا، هفته آینده قراردادهای مهمی برای تأمین ناوگان ریلی، به‌ویژه لکوموتیوهای باری و مسافری، با حضور مقامات عالی کشور و سازندگان داخلی به امضاء خواهد رسید. این قراردادها نماد همکاری سازنده دولت و بخش خصوصی و گامی بلند در جهت توسعه صنعت ریلی، تقویت ترانزیت و ایجاد فرصت‌های گسترده اشتغال در کشور به حساب می آیند. در شرایطی که دشمنان ایران با افزایش فشار بین‌المللی درصدد ایجاد تزلزل در اراده مردم برای پیشرفت هستند، این دستاورد پیام روشنی از توان و اقتدار ایران و صنعتگران ایرانی است؛ پیامی که نشان می‌دهد کشور ما می‌تواند با تکیه بر ظرفیت‌های داخلی و بدون وابستگی به بیگانگان، مسیر توسعه و آبادانی را با قدرت ادامه دهد.
هدفگذاری راه آهن برای افزایش دسترسی شهروندان به حمل و نقل ریلی
رویکرد سنتی راه آهن ایران از بدو تاسیس تا پیش از آغاز به کار دولت چهاردهم، اولویت بخشی به حمل بار در قیاس با بخش مسافری بوده است. مهمترین دلیل این امر، سود بالای حمل بار در قیاس با ارائه خدمات مسافری است. در حالیکه بخش عمده درآمدهای راه آهن کشورمان از طریق حمل بار تامین می شود، بخش مسافری به صورت سنتی و علیرغم افزایش قیمت بلیت طی سال های اخیر، همچنان وابسته به یارانه های ارائه شده از سوی دولت به ویژه در بخش سوخت است.
اما با ورود دکتر جبارعلی ذاکری، مدیرعامل کنونی راه آهن به عنوان یکی از متخصصین به نام صنعت حمل و نقل کشور در راس هرم شرکت راه آهن، رویکرد این شرکت نیز تغییرات فروانی را تجربه کرده است. بر اساس استراتژی فعلی شرکت راه آهن، بخش مسافری نیز می بایست هم راستا با بخش باری توسعه یافته، تا علاوه بر ارائه خدمات بهتر به شهروندان کشورمان، به اهداف تعیین شده در برنامه هفتم توسعه جامه عمل بپوشاند. جذب سرمایه بخش خصوصی طی ماه های گذشته از سال جاری برای ساخت و نوسازی ناوگان حمل و نقل ریلی مسافری در کنار تونع بخشی به خدمات مسافری ریلی از جمله راه اندازی قطار پنج ستاره بندرعباس – مشهد و قطار مستقیم اصفهان – مشهد خود گواه این مدعا است.
*معاون تامین سرمایه و اقتصاد حمل و نقل راه آهن جمهوری اسلامی ایران