چرا در زیارت عاشورا از میان شهدا، تنها به حضرت علی اکبر، با ذکر نام سلام داده شده است؟

خبرگزاری مهر-گروه دین و اندیشه-عصمت علی آبادی: یازدهمین روز از ماه شعبان المعظم مصادف با سالروز میلاد حضرت علی بن الحسین (ع) حضرت علی اکبر است. حضرت علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب فرزند امام حسین (ع) و لیلی بنت ابی‌مرة بودند. برخی ایشان را بزرگ‌ترین فرزند امام حسین (ع) دانسته‌اند. امام حسین (ع) او را شبیه‌ترین مردم به پیامبر اکرم از نظر قیافه ظاهری، اخلاق و سخن گفتن معرفی کرده است. حضرت علی‌اکبر در روز عاشورا نخستین فرد از بنی‌هاشم بود که به شهادت رسید. به همین مناسبت با سعید طاووسی مسرور عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی به گفتگو نشستیم که در ادامه حاصل آن را می‌خوانید:

*ابتدا از شخصیت حضرت بفرمائید و بگویید سن حضرت علی اکبر (علیه‌السلام) در کربلا چقدر بود؟

در خصوص شخصیت و سن حضرت علی اکبر علیه‌السلام باید عرض کنم که ایشان در روز عاشورا حدود ۳۰ سال داشتند. البته زمان دقیق ولادت حضرت به طور قطعی ذکر نشده است و تاریخ ۱۱ شعبان که در تقویم‌ها آمده، اساساً معتبر نیست. در کتاب مقاتل الطالبین آمده است که حضرت علی اکبر در زمان خلافت عثمان متولد شده‌اند، یعنی در بازه زمانی ۲۴ تا ۳۵ هجری. با توجه به برخی شواهد و قرائن، از جمله اینکه حضرت علی اکبر از امام سجاد علیه‌السلام بزرگ‌تر بوده‌اند و ولادت امام سجاد علیه‌السلام در سال ۳۳ هجری است، احتمال می‌رود که ولادت حضرت علی اکبر در حدود سال ۳۰ هجری اتفاق افتاده باشد.

مادر حضرت علی اکبر، لیلا بنت ابی مره از قبیله ثقیف است، قبیله‌ای که اصالتاً از طایف می‌آید. در مورد شخصیت حضرت علی اکبر، نکته مهم این است که شباهت زیادی به پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم از نظر خلق و خوی و ظاهر داشتند. همچنین مادر بزرگ ایشان از قبیله بنی‌امیه بوده است، لذا گفته می‌شود اموی‌ها دیدگاهی به ایشان داشتند که شرف بنی هاشم، شجاعت ثقیف و شکوه بنی امیه در حضرت علی اکبر جمع بود. البته این دیدگاه‌ها از زاویه دید اموی‌ها بوده است.

حضرت علی اکبر تبعیت کامل از پدر بزرگوار خود داشتند. یکی از مشهورترین روایات در مورد ایشان که هم در منابع شیعه و هم سنی آمده، مربوط به زمانی است که امام حسین علیه السلام در مسیر حرکت به کربلا پشت مرکب خود نشسته بودند و خوابشان می‌برد. وقتی بیدار شدند می فرمایند“إنا لله و إنا إلیه راجعون”. که حضرت علی اکبر عرض می‌کنند وجه این استرجاع چیست؟ امام حسین علیه‌السلام در پاسخ به ایشان فرمودند: «ما در راه حق هستیم و مرگ همچون سایه‌ای از پشت سر ما می‌آید.»

در این لحظه حضرت علی اکبر از امام حسین علیه‌السلام پرسیدند که آیا ما بر حق نیستیم؟ امام حسین علیه‌السلام پاسخ دادند: «آری، ما بر حقیم.» حضرت علی اکبر سپس گفتند: «پس چه باک؟» امام حسین علیه‌السلام در آن لحظه دعا کردند که «بهترین پاداشی که یک پدر می‌تواند به پسر خود بدهد، از جانب خدا نصیب تو شود.

*چه ویژگی در حضرت وجود داشته است که ما حتی در زیارت عاشورا نیز جایگاهی ویژه برای ایشان قائل می‌شویم و مستقل سلام می‌دهیم؟

برخی می‌گویند اینکه در زیارت عاشورا به حضرت علی اکبر علیه‌السلام، به صورت جداگانه سلام داده می‌شود همان ثمره دعای امام حسین علیه السلام است. درباره زیارت عاشورا و سلامی که در آن ذکر شده و گفته می‌شود اسلام علی الحسین و علی علی بن الحسین؛ اختلاف نظر وجود دارد که در اینجا منظور امام سجاد علیه السلام است یا حضرت علی اکبر؟ که بنده خودم قبلاً بر این نظر بودم که مراد امام سجاد علیه السلام است و دلیل جدا ذکر شدن نام ایشان مربوط به بحث امامت حضرت می‌شود در حالی که امروز نظرم تغییر کرد و معتقد هستم که در این بخش از سلام اشاره به حضرت علی اکبر دارد زیرا زیارت زیارتی است که برای قبر مطهر امام حسین علیه السلام وارد شده و حضرت علی اکبر در پایین پای پدر مدفون هستند در واقع در این بخش به ایشان سلام داده می‌شود و دلیل جدا ذکر شدن حضرت مربوط به عظمت و جایگاه حضرت است.

*آیا حضرت علی اکبر (علیه‌السلام) قبل از کربلا ازدواج کرده بود؟

در خصوص ازدواج حضرت علی اکبر، اطلاعات دقیقی در تاریخ وجود ندارد. احتمالاً ایشان ازدواج کرده‌اند، متأسفانه تاریخ در این زمینه اطلاعات دقیقی ثبت نکرده و در حق ایشان جفا کرده است. در مورد حضرت عباس علیه‌السلام، اطلاعات زیادی از همسر و فرزندان ایشان داریم، اما برای حضرت علی اکبر چنین اطلاعاتی موجود نیست و احتمالاً ایشان فرزند نداشتند. بنابراین چون نسلی از ایشان به عنوان سادات به جای نمانده نسابه‌ها ذکری از اخبار ازدواج و فرزندان حضرت علی اکبر نکردند از این رو اگر کسی شجره سیادت داشته باشد که نسب او به حضرت علی اکبر برسد قطعاً آن شجره بی اعتبار و مجعول است.

*حضرت علی اکبر (علیه‌السلام) در میدان جنگ کربلا چگونه جان خود را فدای پدر کرد؟

در روز عاشورا، پس از شهادت اصحاب امام حسین علیه‌السلام نخستین کسی که داوطلب شد به میدان برود حضرت علی اکبر بود. امام حسین علیه‌السلام ابتدا اجازه نمی‌دادند که کسی از اهل بیت به میدان برود، اما حضرت علی اکبر با اجازه امام وارد میدان شدند و با دلاوری جنگیدند. در هنگام نبرد، اسب حضرت علی اکبر زخمی شد و خون به چشم‌های اسب حضرت ریخت. به همین دلیل اسب ایشان به اشتباه به سمت سپاه دشمن رفت و همانگونه که در تاریخ نقل شده هر کسی از هر طرف به آن حضرت هجوم آوردند و ضربتی به ایشان زد و بدن مقدس آن بزرگوار را تکه‌تکه کردند. ان روضه‌ی مشهوری که معمولاً در ایام دهه‌ی محرم خوانده می‌شود و حضرت آیت الله جوادی آملی نیز آن را می‌خواند. در این روضه آمده است که (جوانان بنی‌هاشم بیایید، علی را بر در خیمه رساندید). این گزارش مقتل ابومخنف است که وقتی امام حسین علیه السلام با این صحنه مواجه شدند از شدت درد و غم، توان تحمل آن مصیبت را نداشتند و بسیار برایشان سخت بود که پیکر پاک و معصوم فرزند خود را با آن وضع اسفناک بازگردانند.نکته‌ای را در برخی مقاتل دیدم که امام حسین (ع) فرمودند: «چه حرمتی از رسول‌الله در کشتن حضرت علی اکبر دریدند»، گویی دشمنان در این جنگ، به جنگ پیامبر (ص) رفته‌اند.

* آیا حضرت علی اکبر (علیه‌السلام) در زمان کربلا از امام زین العابدین (علیه‌السلام) بزرگ‌تر بود؟

در خصوص بزرگ‌تر بودن حضرت علی اکبر نسبت به امام سجاد (ع)، طبق نقل مشهور، حضرت حدود هشت سال از امام سجاد بزرگ‌تر بودند. و چنانچه نظر مرحوم استاد غفاری را بپذیریم اختلاف سنی ایشان در حدود سه سال است.

*چرا حضرت علی اکبر (علیه‌السلام) قبل از حضرت عباس (علیه‌السلام) به شهادت رسید؟

حضرت عباس، علمدار سپاه امام حسین (ع) بودند و در واقع پرچمدار لشگر به شمار می‌رفتند. به همین دلیل، حضرت عباس باید تا آخرین لحظه جنگ در کنار فرمانده میدان می‌ماند و بعد از امام حسین علیه السلام فرمانده سپاه محسوب می‌شدند به این جهت، حضرت علی اکبر زودتر به میدان رفت.