ترکیب هنر آکادمیک و شور و شعور دینی در هیئت ریحانه الحسین؛ هیئتی که از یک جلسه هفتگی پا گرفت

به گزارش خبرنگار مهر، سنت دیرپای ستایشگری از آغاز در ادب فارسی و عربی وجود داشته و مدیحه سرایی، هنری مورد توجه بوده است، طوری که اگر کسی قریحه شعر گفتن داشت اشعاری درباره اتفاقات و حتی در وصف اشخاص می‌سرود. یکی از نخستین نمونه‌هایی که می‌توان به عنوان اولین مرثیه از آن یاد کرد مربوط به فرمایش امام سجاد (ع) می‌شود که بعد از بازگشت به مدینه خطاب به بشیر می‌فرمایند: آیا تو نیز همانند پدرت می‌توانی شعر بگویی؟ بشیر اولین مرثیه کربلا را با عنوان «یا اَهْلَ یَثْرِبَ لا مُقامَ لَکُمْ بِها…» می‌سراید و مورد تحسین و تشویق اهل بیت (ع) قرار می‌گیرد.

هیئت‌های عزاداری، نوعی تشکل مذهبی، بر محور عزاداری برای سید الشهدا و ائمه علیهم السّلام هستند. اوج قدرت آل بویه در زمان معزالدوله بود او در سال ۳۵۲ ه. ق دستور داد که مردم در روز عاشورا گرد یکدیگر برآیند و اظهار حزن (و عزاداری نسبت به امام حسین علیه السّلام) کنند. در این روز بازارها بسته شد، خرید و فروش موقوف گردید، قصابان گوسفند ذبح نکردند، هریسه پزها، هریسه (حلیم یا آبگوشت) نپختند، مردم آب ننوشیدند، در بازارها خیمه برپا کردند و بر آنها پلاس آویختند، زنان بر سر و روی خود می‌زدند و بر حسین علیه السّلام ندبه می‌کردند، در این روز نوحه گری و ماتم به پا شد. این مراسم و عزاداری در زمان آل بویه فقط روز عاشورا بوده و تا انقراض این سلسله هر سال، تکرار می‌شده است. در زمان صفویان نیز از آنجایی که مذهب رسمی، شیعه دوازده امامی بوده است.

در زمان حاکمیت ایل زند نیز چون پیرو آئین تشیع بودند و از آنجایی که کریم خان مرد متدین و مقید به آداب و مراسم مذهبی بود به تقلید از پادشاهان صفوی، در ایام محرم به برگزاری مراسم عزاداری می‌پرداختند. امّا در زمان قاجاریه به خصوص در عهد ناصرالدین شاه ما شاهد برپایی عزاداری چشمگیر هستیم. به نحوی که مراسم دیگر منحصر به روز عاشورا نبوده بلکه به دهه اول محرم و به ایام سوگواری‌های ائمه علیهم السّلام مانند ۱۹ تا ۲۳ رمضان و ۲۸ صفر نیز گسترش یافته بود. خود ناصر الدین شاه در دهه اول محرم در تکیه دولت حضور پیدا می‌کرد و سالانه مبلغ پنجاه هزار تومان برای برگزاری مراسم سوگواری امام حسین علیه السّلام خرج می‌شد.گزارش‌های نظمیه تهران از محلات مختلف در سال‌های ۱۳۰۳ تا ۱۳۰۵ خبر از برپایی مراسم عزاداری می‌دهد. از بررسی گزارش‌های مربوطه به روز هفتم محرم ۱۳۰۴ بر می‌آید که ۴۸ مجلس روضه و در روز تاسوعای همان سال ۵۳ برگزار شده است.

هیئت‌های عزاداری که ما امروزه شاهد آن هستیم، ابتدا در مفهوم و معنا گسترده و عام بود و به تدریج این تشکل خاص و منظم به صورت «هیئت» شکل گرفت. در زمان آل بویه عزاداری به صورت علنی برای اولین بار صورت گرفت و در زمان صفویه نیز ادامه یافت و در دوره قاجاریه به اوج و گستردگی خود رسید به طوری که علاوه بر روز عاشورا، دهه محرم و ماه صفر و حتی تشکیل مجالس روضه هفتگی و ماهیانه شکل پیدا کرد. در دوره پهلوی با ممانعت حکومت، عزاداری‌های به صورت منظم و هیئت‌هایی در خانه‌ها به صورت مخفیانه تشکیل یافت تا اینکه در دوره انقلاب اسلامی این هیئت‌های خانگی، رسمی و آشکارا به ارائه برنامه‌های مختلف پرداختند و هر هیئتی بنام یکی از شهدای کربلا و ائمه علیهم السّلام شروع به فعالیت کرد.

مداح خوش خوان و هنرمند طراز

ریحانه‌الحسین، فقط اسم یک هیئت نیست و با عنوان مجموعه فرهنگی و مذهبی به ثبت رسیده است. این هیئت در مهرواره هوای نو شایسته تقدیر در رشته هیئت و هنر شده است. درست است که این هیئت در سال ۱۳۸۶ از در حسینیه‌ای حوالی میدان منیریه به نام مکتب حضرت ام‌البنین (س) شروع به کار کرده و پایه‌گذار اصلی‌اش سیدمجید بنی‌فاطمه، مداح خوش خوان و پرمخاطب بوده، اما بعدها با رویاهای صادقه‌ای که دیده شد، نام آن را به حضرت رقیه (س) و ریحانه‌الحسین (س) تغییر دادند.

ریحانه‌ای‌ها، مثل خیلی از هیئت‌های نو تأسیس، در سال‌های اول جلسات هفتگی و سیار داشتند تا در سال ۱۳۸۸ به امامزاده سیدجعفر و حمیده خاتون باغ فیض رفتند و دو سال در این امامزاده هیئت گرفتند. از سال ۱۳۹۰ در ضلع مقابل، حسینیه ریحانه‌الحسین را ساختند تا هیئت، جلسات خود را در این فضا ادامه دهد. به غیر از دوسال ایام محرم کرونایی اخیر که جلسات هیئت در پارک ارم تهران برگزار شد، آن‌ها دست از امامزاده‌های باغ فیض نکشیده‌اند.

مداح این هیئت، یعنی سید مجید بنی‌فاطمه، علاقه و تسلط خیلی خوبی روی مباحث هنری دارد. به همین دلیل، مسئولان و خادمان هیئت، ایده‌ها و تلاش‌های بنی‌فاطمه را با تکنولوژی‌های روز تقویت کردند تا در زمینه‌های سمعی و بصری بهترین سیما را از هیئت ریحانه‌الحسین به مخاطبان ارائه دهند.

هیئت‌ها نگاه خادم‌محور دارند، اما ریحانه‌الحسینی‌ها تلاش کردند دید آکادمیک به موضوع هنر در هیئت داشته باشند. همین نگاه متعالی باعث شد تا از دو سال پیش، حسن روح‌الامین، هنرمند برجسته و دهه شصتی کشور را به هیئت دعوت کنند و بخش هنری ریحانه را دربست بگذارند در اختیار او. همین حضور بود که برای اولین‌بار توانستند فضای تصویرسازی را به هیئت اضافه کنند.

حسن روح‌الامین بارها چهره هنر انقلاب شده است و ۷ جایزه ملی را در کارنامه خود دارد. اگر نام او را در فضای مجازی جست‌وجو کنید با آثاری از این هنرمند جوان انقلابی با نام‌های «یا ساقی العطاشا»، «لا فتی الا علی»، «آخرین سرباز لشکر»، «ویرانه شام»، «اول مظلوم»، شیرین‌تر از عسل»، «علقمه» و… آشنا خواهید شد.

این هیئت در محرم سال ۱۴۰۰ با توجه به مغفول بودن موضوع مهدویت در هیئت‌ها تلاش کرد تا دکور و جلوه‌های بصری هیئت را به این سمت و سو سوق دهد که روح‌الامین، پویا سرابی و کمیل کریمی، این تصویرسازی‌ها را انجام دادند. در فاطمیه آن سال هم تصویرسازی عیوض‌زاده در دکور مورد استفاده قرار گرفت. تلاش ریحانه‌الحسینی‌ها بر این است که گرافیک حرفه‌ای را با تلفیق نفرات آکادمیک و تجربی هیئت در خدمت روضه قرار دهند.