امیرکبیر دست افراد فرصت طلب، متملق و رشوه خوار را قطع کرد؛ قهرمان مبارزه با استعمار

خبرگزاری مهر-گروه دین و اندیشه-نگار احدپور اقبلاغ: اتفاق تاریخ، دو روز ۱۹ و ۲۰ دی ماه را به نام امیرکبیر زده است. یکی برای ولادت دیگری برای شهادت. کمتر شخصیتی است که بتوان مانند تأثیری که امیرکبیر آن هم در دوران کوتاه حکومت بر جامعه ایران گذاشت را در تاریخ ایران یافت. به همین مناسبت با قاسم تبریزی، محقق و پژوهشگر تاریخ معاصر ایران و مسئول کتابخانه تخصصی انقلاب اسلامی در کتابخانه مجلس شورای اسلامی به گفتگو پرداختیم که در ادامه بخش اول آن را می‌خوانید:

قاسم تبریزی در گفتگو با خبرگزاری مهر با اشاره به اینکه مرحوم میرزا محمدتقی خان امیرکبیر از رجال سیاسی و صدر اعظم دوران قاجار و یکی از چهره‌های درخشان سیاست، امنیت، مدیریت و تلاش در استقلال و اقتدار ایران بود، عنوان کرد: به یاد داشته باشیم که در دوران قاجار متأسفانه عملکرد برخی از سیاستمداران از جمله میرزا آقاسی که شخصیت مناسبی در آن جایگاه نبود، باعث تزلزل اقتدار ایران شد، مضافاً جریان فراماسونری و جریان وابستگی برخی از رجال سیاسی به انگلستان، روسیه و فرانسه مشکلاتی برای ایران به وجود آورد و حتی گاهی دخالت‌های بی‌جای سه کشور مدعی، خصوصاً تجاوزات و تعدیات و توطئه‌های انگلستان برای ایران به گونه‌ای پیش رفت که گویی ایران وابسته به روسیه و انگلیس است، اولین کاری که. مرحوم امیرکبیر کرد کوتاه کردن دست سفارتخانه‌های بیگانه بود، چرا که آنها نه تنها در امور دخالت می‌کردند، بلکه گاهی دستور می‌دادند و گاهی مانند یک کشور استعمارگر در برابر کشور مستعمره، ادعاهایی داشتند، لذا او تلاش کرد کشور را از وابستگی برهاند و برای دولت استقلال ایجاد کند.

برخورد قاطع امیرکبیر با سفرای روس و انگلیس

وی با بیان اینکه امیرکبیر در دوره مسئولیت خود، بسیار تأثیر گذار عمل کرد، گفت: امیرکبیر در زمان صدارت خود با اینکه بسیار کوتاه بود، برخوردهای قاطع و شدید با سفیر فرانسه، انگلستان و روسیه داشت.

تبریزی با اشاره به ویژگی دیگر مملکت داری امیرکبیر تصریح کرد: میرزا تقی خان، سعی کرد افراد فرصت طلب و متملق را از درون دربار و مرکز قدرت دور کند.

این پژوهشگر تاریخ معاصر افزود: امیرکبیر در بحث اقتصاد، مراکزی که تولیدات کوچک و بزرگ داشتند را حمایت می‌کرد و کارخانه‌ها و کارگاه‌های تولیدی را تقویت می‌کرد و کالاهایی که مورد نیاز مردم بود، در دوران او، اجازه صادرات به خارج از کشور نداشتند، امیرکبیر اصل را بر تقویت داخل کشور گذاشته بود، تشویق برای تأسیس کارخانه، کارگاه‌های کوچک و بزرگ و تنظیم و رسیدگی به اوضاع اقتصادی آشفته کشور از جمله مهمترین اقدامات امیرکبیر برای ایران بود.

وی با اشاره به تلاش امیرکبیر برای مقابله با درخواست‌های بیجای درباریان خاطرنشان کرد: ایشان تلاش زیادی برای مقابله با رشوه خواری و درخواست‌های بیجای درباریان داشت، درباریان و نزدیکان و خانواده شاه مرتب درخواست‌های نامعقول در زمینه‌های مختلف از دولت داشتند، اما امیرکبیر با اقتدار دست آنها را کوتاه و محدود کرد.

انتشار نخستین روزنامه در دوران امیرکبیر

تبریزی در ادامه عنوان کرد: برای اولین بار در کشور این امیرکبیر بود که روزنامه وقایع اتفاقیه را منتشر کرد تا اخبار در یک چهارچوب درست منتشر و مردم و به خصوص حکام و دولت مردان از طریق یک رسانه از صحت و سقم تحولات آگاه شوند. روزنامه وقایع اتفاقیه به این دلیل در دوره امیرکبیر فعالیت خود را آغاز کرد. در دوران قاجار، به دلیل نبودن متخصص در کشور، بسیاری از رجال برای تحصیل علوم و فنون به خارج از کشور می‌رفتند و تحصیلات خود را در کشورهای اروپایی ادامه می‌دادند، پیامد این اتفاق این بود که در گذر زمان یا وابسته به دولت‌های اروپایی می‌شدند و به کشور باز می‌گشتند یا فاقد سلامت سیاسی و عضو تشکیلات فراماسونری و یا حتی عامل جاسوسی. به همین دلیل امیر کبیر تصمیم به تأسیس دارالفنون گرفت که در حقیقت در آن دوران حکم یک دانشگاه را داشت و رشته‌های نظامی، طب، ادبیات، سیمی و رشته‌های مختلفی برای آن طراحی شد، نکته مهم این بود که امیرکبیر حاضر نشد در آن دوران از کشورهای انگلیس، فرانسه و روسیه اساتیدی را برای دارالفنون استخدام کند، چراکه معتقد بود آن‌ها توطئه‌گر و متجاوزند و ممکن است دانشجویان را از مسیر حقیقت خارج کنند، به همین دلیل از کشورهایی مانند اتریش یا کشورهایی که با ایران رابطه استعماری یا ادعا نداشتند، اقدام به استخدام اساتید برای دارالفنون می‌نمود، امیرکبیر برای ارتقای سطح علمی در کشور برای ترجمه کتاب‌های تخصصی طب، فیزیک، شیمی، ریاضیات و… در کنار علوم انسانی اهمیت قائل بود.

شکست استعمار در ایران از دوره امیر کبیر آغاز شد

مسئول کتابخانه تخصصی انقلاب اسلامی در کتابخانه مجلس شورای اسلامی بیان کرد: اقدامات امیرکبیر باعث شد که روند شکست استعمار در کشور کوتاه شود، این تحولات اگر چه مدت کوتاهی به طول انجامید، اما چون مدیریت مناسبی داشت آنچنان تأثیرگذار بود که گویی او ده سال در جایگاه صدر اعظمی خدمت کرد. مواردی داشتیم که کارمندان سفارت انگلیس می‌آمدند برای جاسوسی، امیرکبیر آنها را از حریم دربار بیرون می‌راند. در دوران امیرکبیر منافع روسیه، انگلیس و فرانسه به خطر افتاد و برخی از نفوذی‌هایی که در کنار ناصرالدین شاه بودند، علیه امیرکبیر شروع به توطئه کردند و نهایتاً او را از کار برکنار کردند، و سپس میرزا آقا خان نوری که عامل استعمار انگلیس بود و حتی برای وابستگی یا تفاخر و یا احیاناً امنیت جانی تابعیت انگلستان را داشت بر سر کار آوردند و با توطئه او و نزدیکان شاه از او خواستند که امیرکبیر را به قتل برساند، اینکه شاه در حالت مستی بود یا غیر مستی دقیق مشخص نیست، البته شاه در عین حال که وابسته مستقیم به استعمار نبود و حماقت‌هایی داشت، دستور شهادت او را داد، لذا شهادت میرزا تقی خان امیرکبیر مربوط به داخل ایران نیست، بلکه مربوط به همان توطئه سفارت انگلیس و عوامل آن هاست..

وی افزود: متأسفانه بعد از امیرکبیر دوباره وضعیت ایران به زمان میرزا آقاسی و قبل از امیرکبیر بازگشت که او هم یک صدراعظم نادرست و ناشایست و ناخلف بود و ایران را به عقب راند و دستاوردهای مهم و مثبت مرحوم امیرکبیر را از بین برد و وابستگی ایران را به انگلستان بیش از گذشته شد

وی با اشاره کتاب «میراث مکتوب استعماری و ضد استعماری در دوره صفویه و قاجاریه» عنوان کرد: این کتاب به تدوین خانم مهدیه مرادپور و با مقدمه دکتر محمد حسن رجبی دوانی، به بخشی از تاریخ ایران در دوره صفویه و قاجاریه اشاره دارد. از جمله نامه امیرکبیر در اعتراض به تجاوز رشید پاشا، از خاک عثمانی به خاک ایران و لزوم توجه به خط سرحدات، که در اینجا امیرکبیر با اقتدار ملی به عنوان یک صدر اعظم استقلال طلب برخورد می‌کند نامه دیگری وجود دارد، در اعتراض به سفیر فرانسه، آنجا که سفیر فرانسه ادعا کرده که ما یک عهد نامه تجاری بین ایران و فرانسه در زمان میرزا آقاسی داشتیم و شما باید به مفاد آن عمل کنید و تهدید می‌کند که اگر عمل نکنید، رابطه ایران و فرانسه قطع می‌شود و شما مجبور به پذیرش هستید. امیرکبیر با درایت عهدنامه را بررسی کرده و می‌گوید که این عهدنامه امضا ندارد، این چیزی که میرزا آقاسی نوشته باید به امضای محمد شاه رسیده باشد و چنین چیزی در این نامه نیست و ادعای شما ادعای نادرستی است و مسئولیت تعطیلی سفارتخانه به عهده خود شماست، ما به دنبال دوستی هستیم اما بر اساس عهد نامه‌ای که بین دولتین ایران و فرانسه در امور تجاری باشد و دارای امضای شاه باشد.

مقابله مستقیم با زیاده خواهی سفرای کشورهای بیگانه

وی افزود: این کتاب همچنین به نامه دیگری اشاره می‌کند، نامه دیگری در پاسخ به سفیر فرانسه که ادعا کرده بود که اگر باز به عهدنامه عمل نکنید، ما صریحاً سفارت خانه را تعطیل می‌کنیم و باز هم میرزا تقی خان امیرکبیر تاکید بر تمایل دولت ایران به دوستی با فرانسه دارد اما با پیشنهاد انعقاد عهدنامه و قرارداد جدید که به مصالح طرفین باشد، آن عهدنامه را به نوعی وابستگی، استثمار و استعمار می‌خواند، لذا امیرکبیر به عنوان یک فرد استقلال طلب در عرصه خارجی که نه منفعل است و تحت تأثیر قرار می‌گیرد و نه به دنبال درگیری با کشورهای به خصوص مسلمان و همجوار است و با سفرای کشورها نیز قاطع برخورد می‌کند.

تبریزی با اشاره به کتاب خاطرات و زندگی نامه سفیر انگلستان در ایران خاطر نشان کرد: در زندگی نامه سفیر انگلستان نوشته شده که یک روز سفیر انگلستان با ۱۰ نفر به ملاقات امیرکبیر می‌آیند، ساعت ملاقات مثلاً ساعت ۹ صبح هماهنگ شده، امیرکبیر به مسئول دفتر خود می‌گوید به آنها بگو بنشینند تا نوبتشان بشود، سفیر ۱۰ دقیقه، یک ربع معطل می‌شود، و بعد اعتراض می‌کند که چرا ما را معطل کردید، من سفیر انگلستانم آمدم ملاقات امیرکبیر، امیر کبیر در اتاق خود را باز می‌کند و می‌پرسد چرا سر و صدا می‌کنی، سفیر می‌گوید من نیم ساعت معطل ایستادم، امیرکبیر پاسخ داد، شما هر جا که می‌روید، لشکر کشی می‌کنید، به چه علت ۱۰ نفر را با خودت همراه کردی. مگر من با خود شما قرار ندارم، پس این ۱۰ نفر چه می‌خواهند اینجا، آنها را خارج کن، بعد بیا صحبت کن، یعنی برخورد محکم به خصوص در مسئله انگلستان که روحیه استعماری داشت از صفات و ویژگی‌های امیر بود.

وی با ذکر خاطرات دیگری از امیر کبیر بیان کرد: یک بار دیگر هم امیر در دفترش نشسته بود، متوجه یک سر و صدایی می‌شود، می‌بیند که یک از کارمندهای ایرانی که در سفارت کار می‌کرده، آمده اخبار روز را از دفتر امیر بگیرد. امیر می پرسد اینجا چه خبر است؟ آن شخص می‌گوید که آمدم خبر بگیرم، اگر اخبار را نگویید به سفیر می‌گویم که شما را تنبیه کند. امیرکبیر آن شخص را به اتاق خود فرامی خواند بعد که آن شخص وارد می‌شود، یک سیلی به صورت او میزند و می‌پرسد که تو مسلمانی یا کافر؟ خجالت نمی‌کشی برای آنها جاسوسی می‌کنی؟ چقدر حقوق به توی می‌دهند؟ من چند برابر آن را به تو حقوق می‌دهم، از این به بعد، از آنها برای ما خبر بیاور، آن شخص هم اطاعت می‌کند، بعد از مدتی سفارت انگلیس می‌بیند که اخبار درون سفارتش در دست امیر است و این کار را امیر با یک کارمند محلی سفارت روسیه هم کرده بود، لذا در برخورد با بیگانه با آن روحیه اسلامی، مستقل، از جایگاه عزت و اقتدار برخورد می‌کرد.

این محقق و پژوهشگر تاریخ معاصر خاطرنشان کرد: در مورد رسیدگی به وضع فقرا و بیماران هم به عنوان یک مسئول مسئولیت پذیر و دلسوز عمل می‌کرد. آنچه مسلم است در شخصیت امیرکبیر، اول پاکی و صداقت و ایمان اوست. دوم روحیه استقلال طلبی و عزت طلبی جامعه و اقتدار ایران اهمیت دارد. سوم ایجاد طرح‌های جدید در جهت رشد علمی و رشد اقتصادی جامعه.

ادامه دارد…