نباید در مسیر تولید علوم انسانی از داشته‌های خود غافل شد؛ گفتمان متناسب با جامعه خود را می‌خواهیم
در آستانه برگزاری اولین گردهمایی بزرگ اتحادیه دانشگاه‌های فعال در علوم اجتماعیِ اسلامی در تاریخ دهم دی ماه سال جاری، پیش‌نشست این گردهمایی با حضور اساتید شاخص علوم اجتماعی برگزار شد.
به گزارش خبرنگار مهر، در آستانه برگزاری اولین گردهمایی بزرگ اتحادیه دانشگاه‌های فعال در علوم اجتماعی اسلامی در تاریخ دهم دی ماه سال جاری، پیش‌نشست این گردهمایی با حضور تنی چند از اساتید شاخص علوم اجتماعی و به همت مؤسسه رسانه‌ای فکرت برگزار شد.
سیدهادی ساجدی، دبیر انجمن بین‌المللی دانش اجتماعی مسلمین در این نشست بیان داشت: این انجمن به‌عنوان یک نهاد فرادانشگاهی با اخذ مجوز رسمی از سوی وزارت علوم و با همکاری مؤسسه رسانه‌ای فکرت در راستای هم افزایی و همگرایی بیشتر نهادهای فعال در حوزه‌ی علوم اجتماعیِ اسلامی، اقدام به راه‌اندازی اتحادیه دانشگاه‌های فعال در علوم اجتماعی اسلامی کرده است.
وی افزود: دغدغه علوم اجتماعی و علوم انسانی با رویکرد اسلامی طی سال‌های اخیر به جریانی ثابت و قابل توجه در دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و مراکز آموزشی متعدد در ایران تبدیل شده و این نهادها و مراکز در همین راستا اقدام به حضور و فعالیت جدی در این عرصه نموده‌اند.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران همچنین با اشاره به فعالیت ۱۶ دانشگاه مهم کشور در این اتحادیه بیان داشت: از جمله اقدامات صورت‌گرفته این دانشگاه‌ها می‌توان به مواردی چون ایجاد رشته‌ها و جذب دانشجو در مقاطع تحصیلی کارشناسی، کارشناسی ارشد، دکتری و پسادکتری، راه اندازی مجلات پژوهشی و ترویجی، برگزاری دوره‌های کوتاه مدت و بلندمدت آموزشی و تربیت استاد، همچنین برگزاری برنامه‌های ترویجی و همایش‌ها و نشست‌های مختلف اشاره کرد.
وی با بیان اینکه اولین گردهمایی دوشنبه دهم دی ماه با حضور اساتید شاخص علوم اجتماعی کشور در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار می‌شود، افزود: هدف از برگزاری این گردهمایی، تلاش در جهت شناسایی و تبیین چالش‌های موجود در مسیر تحقق و کاربردی‌سازی علوم اجتماعیِ اسلامی و نیز بررسی یا ارائه افق‌ها و مسیرهای پیش‌رو است. در این نشست اساتیدی از مراکزی همچون دانشگاه تهران، امام حسین (ع)، امام صادق (ع)، آزاد واحد علوم تحقیقات، رضوی، شاهد، ادیان و مذاهب، علامه طباطبایی، باقرالعلوم، دفاع ملی، مؤسسه امام خمینی (ره)، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه حضور خواهند داشت.
اهمیت سرمایه گذاری مضاعف بر روی علوم اجتماعی
غلامرضا جمشیدیها، رئیس دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران نیز با تأکید بر اینکه ما در مسیر تولید علم نباید از داشته‌ها و دستاوردهای خود غافل شویم، گفت: ما متأسفانه گاهی اوقات بی‌توجه به داشته‌های خودمان هستیم و بعد فکر می‌کنیم که مثلاً در حوزه علوم انسانی دست‌خالی هستیم و حال آنکه باید به گذشته و عقبه خود نگاه بیندازیم. در این خصوص بنده از دکتر شریعتی آموختم که ایشان می‌گفت ما به گذشته نمی‌رویم، بلکه گذشته خودمان را هم به حال می‌آوریم.
وی افزود: از سوی دیگر ما نیاز داریم که اندیشمندان و متفکران خود را به جامعه بشناسانیم؛ به عنوان مثال جامعه فارابی را شاید بشناسد اما لازم است بزرگی همچون اخوان‌الصفا را نیز بشناسد چرا که اگر این شناخت به وجود آمد، متوجه می‌شویم که در بحث علوم انسانی به‌هیچ‌وجه دست خالی نبوده و نیستیم.
وی همچنین گفت: گاهی اوقات ما فکر می‌کنیم که غرب و اروپا خیلی حرف برای گفتن دارد و حال آنکه آنها یک حرف بد را صدبار تکرار می‌کنند و گاهی ما حرفهای بی ربط آنها را تکرار می‌کنیم و به داشته‌ها و حرفهای خود بی اعتنا یا کم اعتنا هستیم.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با تأکید بر لزوم بها دادن بیش از پیش به علوم اجتماعی و علوم انسانی گفت: به طور خاص می گویم که باید بیشتر از قبل بر روی علوم اجتماعی سرمایه‌گذاری کنیم چرا که علوم اجتماعی امکان مهندسی معکوس ندارد. شما می‌توانید علوم طبیعی را مهندسی معکوس کنید و می‌کنند و خوب هم می‌کنند، ولی آیا علوم اجتماعی را می‌شود مهندسی معکوس کرد؟ اصلاً این‌جور چیزی نیست و لذا باید سرمایه‌گذاری بیشتری در این زمینه می‌کردیم.
وی همچنین یادآور شد: چه در جامعه‌شناسی و چه به طور مشخص در رابطه با دانش اجتماعی مسلمین، مهم‌ترین بحث نظریه انسان‌شناختی است و فرضاً اگر هم ما بخواهیم جامعه‌شناسی اسلامی داشته باشیم، این مساله بدون داشتن نظریه انسان‌شناسی امکان‌پذیر نیست.
بایسته‌های دانش اجتماعی مسلمین
حجت‌الاسلام حمید پارسانیا، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران بیان داشت: مشکلی که به صورت جدی رشته دانش اجتماعی مسلمین را تهدید می‌کرد آن بود که نگاه به مسئله برای کسانی که وارد قضیه می‌شوند و برای کسانی که از بیرون به آن نگاه می‌کنند به این رشته از نوع نگاه دانش اجتماعی مسلمین یا تاریخ تفکر باشد؛ یعنی این‌ها کسانی هستند که تفکر تاریخی را می‌خواهند ببینند و لذا در اینجا یک بحث انتزاعی مطرح است.
وی افزود: از سویی باید از سطح مباحث تئوریک و نظری به سطح مسائل عملی، بحث‌های روشی این‌ها هم وارد می‌شد، تا هم آن توهم نسبت به این رشته و کارکردش از بین برود و هم اینکه نشان بدهد که واقعاً به دنبال حل مسئله است و می‌تواند یک دانش نقدپذیر باشد.
وی گفت: علاوه بر فعالیت‌های علمی و پژوهشی در این خصوص ما نیاز به کارهای میدانی هم داریم. کارهای میدانی کارهای آماری و مربوط به پیمایش‌هاست. کارهای میدانی احیاناً در حوزه مسائل کیفی روش‌های خودش را دارد. این روش‌ها در رویکردهای مختلف علوم اجتماعی مدرن، در نظریه‌های مختلف به صور مختلفی به کار گرفته شده و تئوریزه می‌شود.
پارسانیا خاطرنشان کرد: مسئله مهم دیگر در خصوص این رشته‌ها توجه به بحث بازار کار و فرصت‌های شغلی است و لازم است که نظام آموزش عالی و بخش‌های دیگر دولتی به این مساله ورود کنند. اگر شما این رشته‌ها را در نظام آموزشی طوری تعریف نکرده باشید و از سویی عملاً هم نشان ندهید که می‌توانید این کار را بکنید که خروجی این رشته به عنوان کارشناس علوم اجتماعی می‌تواند به میدان بیاید در این صورت باز با موانعی مواجه هستیم؛ البته الآن ورودی‌هایی که دارند می‌آیند قاعدتاً بی‌توجه به این مسائل می‌آیند، اما بالاخره این‌ها باید در جای خودش حل بشود.
وی افزود: در عین حال من خیلی نگران هستم که نگاه به این رشته و افرادی که می‌خواهند به این سمت بیایند به عنوان یک گروه سیاسی و یک ذائقه سیاسی خاص قلمداد شوند.
وی گفت: مسئله مهم دیگر ناظر به اقتضائات جهان اسلام است و اینکه در این زمینه باید به مقوله ارتباطات بین‌المللی و حتی فراتر از جامعه اسلامی توجه بیش از پیشی داشته باشیم.
گفتمان متناسب با جامعه خود را می‌خواهیم
حسین کچوئیان، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران نیز در این نشست با اشاره به تحولات روز در عرصه بین‌الملل اظهار داشت: امروز ما گرفتار دنیایی شده ایم که دنیای ما نیست، چه آنکه با یک جهان نامرتبط با خودمان مواجه هستیم. در این گیرو دار، آنها آمدند همه‌چیزشان را به ما منتقل کردند که از آن جمله علوم انسانی بوده است.
وی افزود: مشکلی که بعدها رخ داد این بود که ما دیدیم عملاً نمی‌توانیم در این قبیل علوم در هیچ رشته‌ای مجتهد شویم به این معنا که به عنوان مثال فقط جامعه‌شناسی خوانده هستیم، اما جامعه‌شناس نیستیم!
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی اضافه کرد: از سوی دیگر دیدیم که ما اصلاً نمی‌توانیم با این جامعه مواجهه کنیم یعنی نمی‌توانیم پاسخ‌های این جامعه را بدهیم. دیدیم که هرچه می‌رویم جلوتر، عملاً همین است که چه؟ که دائماً سؤال‌ها از آن ور می‌آید، جواب‌ها هم از آن ور می‌آید. یعنی ما سؤال‌هایی را که آنها طرح کردند می‌خوانیم، سوال می‌کنیم برای خودمان، جواب‌های آنها را هم می‌گیریم. در صورتی که آنها سؤال‌هایشان مربوط به جهان خودشان است و به تبع آن، جواب‌هایشان نیز مربوط به جهان خودشان است.
کچوئیان گفت: ما خواهان و نیازمند یک دستگاه فکری و گفتمانی هستیم که در قلمروی امن اجتماعی به ما امکان تفکر و اندیشیدن بدهد که البته متناسب با جامعه خودمان و شرایط و نیازهایش باشد، به این معنا که بتواند مسائل را بفهمد و برای حل و فصل آنها به ما پاسخ لازم را بدهد.