به گزارش خبرنگار مهر، کرسی ترویجی با موضوع «بررسی شرایط و موانع حضانت فرزند با رویکرد تربیتی» در مجموعه حوزوی امام رضا (ع) برگزار شد. این نشست علمی با ارائه حجت‌الاسلام محسن داوودآبادی مدیر گروه فقه تربیت، پژوهشکده فقه و علوم انسانی و با نقد حجت‌الاسلام سجاد فرحدل استاد سطح عالی، پژوهشگر و مدرس فقه و حجت‌الاسلام عبدالله امیرخانی استاد درس خارج، پژوهشگر و مدرس فقه همراه بود.
حجت‌الاسلام داوودآبادی، به ارائه تعریفی از حضانت پرداخت و بیان داشت: حضانت به معنای به عهده گرفتن سرپرستی کودک است. این مسئولیت هم حق والدین و هم تکلیف آنان محسوب می‌شود. به عبارت دیگر، پدر و مادر هم حق دارند فرزند خود را تحت سرپرستی و مراقبت قرار دهند و هم وظیفه دارند نیازهای مادی، معنوی و تربیتی او را تأمین کنند.
وی با اشاره به مصادیق عینی موضوع در محاکم قضائی، ادامه داد: موضوع حضانت در بسیاری از پرونده‌های قضائی مطرح می‌شود، خصوصاً زمانی که جدایی یا طلاق بین والدین رخ می‌دهد یا یکی از والدین دچار مشکلات جسمی، روانی یا اخلاقی شود. در این مواقع، قاضی با بررسی شرایط، حضانت را به والد توانمندتر از لحاظ مادی و تربیتی می‌سپارد.
موانع حضانت فرزند
حجت الاسلام داوودآبادی در بخش اصلی ارائه خود، موانع حضانت را به دو دسته کلی موانع فیزیکی و مالی و موانع تربیتی تقسیم کرد و گفت: موانع فیزیکی و مالی شامل عدم توانایی مالی، والدینی که فقیر باشند و نتوانند نیازهای مادی کودک را تأمین کنند. ناتوانی جسمی یا بیماری‌های جدی که مانع رسیدگی به امور کودک شوند. حبس یا زندانی بودن که در صورت زندانی شدن والد به دلایل قانونی اتفاق می‌افتد.
موانع تربیتی و اخلاقی شامل، ارتداد یا تغییر مذهب که فقهای امامیه آن را مانع حضانت می‌دانند. عضویت در گروه‌های ضاله یا فرقه‌های انحرافی و عدم صلاحیت اخلاقی که تجاهر به گناه کبیره، شراب‌خواری، قمار، سوءاستفاده از کودک یا اعتیاد است.
وی با تأکید بر اولویت جنبه تربیتی، تصریح کرد: در موارد تعارض بین جنبه فیزیکی و جنبه تربیتی، جنبه تربیتی غالب است؛ زیرا اساس حضانت، تضمین سلامت جسمی، روانی و تربیتی کودک است.
رویکرد فقهی امامیه و تفاوت با اهل سنت
ارائه‌دهنده کرسی به رویکرد فقهای شیعه و اهل سنت اشاره و خاطرنشان کرد: فقهای شیعه، ارتداد و رفتارهای ضاله والدین را مانع قطعی حضانت می‌دانند، در حالی که برخی فقهای اهل سنت اجازه ادامه حضانت را حتی پس از ارتداد می‌دهند. این تفاوت نشان‌دهنده اهمیت تربیت و حفظ ایمان فرزند در فقه امامیه است.
داوودآبادی با تفکیک جنبه‌های مختلف حضانت، توضیح داد: حضانت تنها تأمین نیازهای مادی و جسمانی کودک نیست، بلکه شامل زمینه‌سازی برای رشد معنوی، اخلاقی و تربیتی او نیز می‌شود. به همین دلیل، حضانت بر اساس شواهد فقهی، تربیتی و حقوقی می‌تواند به والد توانمندتر سپرده شود.
وی برای تبیین بهتر موضوع مثال زد: اگر والدین از نظر مالی توانمند باشند اما صلاحیت تربیتی نداشته باشند، حضانت از آن‌ها گرفته شده و به والد دیگر سپرده می‌شود. این تصمیم بر اساس اصول فقهای امامیه، قاعده نفی سبیل و اصول تربیتی اتخاذ می‌شود.
ادله فقهی حضانت
داوودآبادی در بخش دیگری از سخنان خود به منابع فقهی و روایی استناد کرد و گفت: آیه نفی سبیل: جلوگیری از تسلط غیرمؤمن بر کودک مؤمن. حدیث و قواعد فقهی: تعیین مسئولیت والدین در تربیت فرزند و قاعده عدم اضلال و تعاون: جلوگیری از آسیب به رشد اخلاقی و تربیتی کودک از آن جمله است.
وی تأکید کرد: این ادله نشان می‌دهند که حضانت به والدین سپرده می‌شود، اما در صورت قصور، قاضی می‌تواند تصمیم مقتضی اتخاذ کند.
حضانت؛ هم حق و هم تکلیف
داوودآبادی در پایان ارائه خود به ماهیت دوگانه حضانت پرداخت و بیان کرد: حضانت هم حق و هم تکلیف والدین است. یعنی والدین هم می‌توانند حضانت را به عهده بگیرند و هم موظف هستند نیازهای کودک را تأمین کنند. این نگاه باعث می‌شود که مسئولیت والدین روشن و تبعات اجتماعی رعایت شود.
وی افزود: حق و تکلیف بودن حضانت از سوءاستفاده‌های اجتماعی جلوگیری می‌کند و جلوی معاملات غیرقانونی حقوق فرزند را می‌گیرد.