لک زایی: اصلاح رفتارهای کنشگران، کلید اصلاح نظام حکمرانی است

به گزارش خبرگزاری مهر، حجت‌الاسلام نجف لک‌زایی، رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در ادامه سلسله نشست‌های حکمرانی قرآن با موضوع «دو راهی‌های حکمرانی» با اشاره به حدیث شریف جنود عقل و جهل، به بررسی سه دوراهی اساسی حکمرانی پرداخت که مبنای نظریه او در این حوزه است.

وی با اشاره به اینکه این حدیث به دو گروه عقل و جهل اشاره دارد، گفت: در ابتدا با دوراهی خیر و شر مواجه هستیم که نمادی از جنگ درونی انسان میان نیروهای عقل و جهل است. سپس به دوراهی ایمان و کفر می‌رسیم که در واقع تجلی عملی عقل و جهل در عرصه دین و باورهای انسان است؛ ایمان، زیرساخت خیر و عقل و کفر، زیرساخت شر و جهل محسوب می‌شود.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی سپس به دوراهی سوم اشاره کرد که کمتر مورد توجه قرار گرفته، اما اهمیت بسیاری دارد و اظهار کرد: دوراهی سوم، تصدیق و جهود است که در اینجا تصدیق به معنای قبول و اعتقاد راسخ به حق است و جهود به معنای انکار و رد آن و این دوراهی، مرحله‌ای فراتر از ایمان و کفر است و به عبارت دیگر، قبول یا انکار حق در یک سطح نظری و اعتقادی محسوب می‌شود.

وی افزود: در زبان عربی، تصدیق به باب تفعیل برمی‌گردد که شکل پیشرفته‌تر صدق است و ضد آن جهود به معنی انکار است. به عبارت دیگر، وقتی مطلبی به‌عنوان حق به انسان عرضه می‌شود، اگر پذیرفته شود، تصدیق حاصل می‌شود و اگر رد شود، جهود رخ داده است.

حجت‌الاسلام لکزایی یادآور شد: این تحلیل برگرفته از کتاب امام خمینی (ره) با عنوان شرح حدیث جنود عقل و جهل است که نظریه دو فطرت را به شکلی دقیق و علمی بیان کرده است و امام خمینی در این کتاب تصدیق را به عنوان قبول حق و اعتقاد سابق به آن معرفی کرده و جهود را انکار حق و عدم خضوع برای آن دانسته است. به همین دلیل تصدیق از جنود عقل و فطرت مخموره است و جهود از جنود جهل و فطرت محجبه.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در ادامه، به برخی آیات قرآن کریم اشاره کرد و گفت: قرآن کریم در آیات مختلف به این مفهوم تصدیق اشاره دارد. مثلاً در سوره زمر آیه ۳۳ و ۳۴ آمده است: «وَالَّذِی جَاءَ بِالصِّدْقِ وَصَدَّقَ بِهِ أُولَٰئِکَ هُمُ الْمُتَّقُونَ، لَهُمْ مَا یَشَاءُونَ عِنْدَ رَبِّهِمْ ذَٰلِکَ جَزَاءُ الْمُحْسِنِینَ»؛ در اینجا هم صدق و هم صدقه را به کار برده و نشان‌دهنده باور به حقایق دین است. صدق، حقیقت دین را نمایندگی می‌کند و صدقه، عمل و باور به آن.

وی افزود: روایات و مفسران نیز در تحلیل این آیات بیان کرده‌اند که رسول‌الله (ص) حامل صدق و دین راستین است و اولین کسانی که این صدق را تصدیق کردند، امیرالمؤمنین امام علی (ع) و حضرت خدیجه (س) بودند.

تحقق حکمرانی مبتنی بر عدالت و خرد

حجت‌الاسلام لکزایی تأکید کرد: قبول حق و تصدیق آن، پایه و اساس ایمان واقعی و زمینه‌ساز حکمرانی عادلانه و خردمندانه است و کسانی که جهود می‌کنند و حق را انکار می‌نمایند، در مسیر جهل و نادانی قرار دارند و از فطرت سالم دور می‌شوند و این دوراهی‌ها حکمرانی، درک عمیقی از نقش عقل، ایمان و حقیقت در جامعه اسلامی به ما می‌دهد و می‌تواند راهگشای تحقق حکمرانی مبتنی بر عدالت و خرد باشد.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: تصدیق دین به معنای ایمان همراه با عمل صالح، اساس تقوا و اصلاح اندیشه‌ها، انگیزه‌ها و ارزش‌های حکمرانی است که به‌واسطه آن نظام رفتاری جامعه شکل می‌گیرد و زمینه‌ساز حکمرانی عادلانه می‌شود.

حجت‌الاسلام لکزایی در ادامه تبیین خود از حدیث جنود عقل و جهل و آیات قرآن، به بررسی مفهوم «محسنین» در آیه ۳۳ و ۳۴ سوره زمر پرداخت و اظهار کرد: عبارت «لَهُمْ مَا یَشَاءُونَ عِنْدَ رَبِّهِمْ» به کسانی اشاره دارد که نزد پروردگار هیچ محدودیتی ندارند و هر آنچه بخواهند، به آن‌ها داده می‌شود، چرا که پاداش آن‌ها «جَزَاءُ الْمُحْسِنِینَ» یعنی پاداش نیکوکاران است.

وی ادامه داد: مفهوم «محسن» شامل کسانی می‌شود که هم حسن فاعلی و هم حسن فعلی دارند؛ یعنی علاوه بر نیت و اراده درست، عمل صالح نیز انجام می‌دهند و تصدیق دین که برگرفته از ایمان و عمل صالح است، منجر به تقوا می‌شود. تقوا به معنای داشتن ایمان همراه با عمل نیکو و صحیح است.

وی افزود: اگر بخواهیم این مفهوم را ساده‌تر بیان کنیم، پیامبر (ص) با آوردن دین، اندیشه‌ها و باورهای ما را اصلاح می‌کند، انگیزه‌ها و ارزش‌های حکمرانی را اصلاح می‌کند و به دنبال آن، نظام رفتاری ما نیز دستخوش تغییر می‌شود.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تأکید کرد: این اصلاحات در اندیشه، انگیزه و ارزش‌ها، مسیر تحقق حکمرانی عادلانه و مبتنی بر تقوا را هموار می‌سازد و زمینه‌ساز رشد فردی و اجتماعی در چارچوب آموزه‌های دینی است.

اصلاح اندیشه، انگیزه و رفتار کنشگران؛ زیربنای تحقق حکمرانی عدالت‌محور

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: دین مجموعه‌ای از باورها، انگیزه‌ها و احکام رفتاری است که با اصلاح این سه حوزه، رفتار کنشگران اصلاح شده و به تبع آن، نظام حکمرانی و سایر نظام‌ها اصلاح می‌شوند.

حجت‌الاسلام لکزایی به تبیین نقش دین در اصلاح نظام حکمرانی پرداخت و اظهار کرد: اصلاح رفتارهای کنشگران، کلید اصلاح نظام حکمرانی و دیگر نظامات اجتماعی است. دین، شامل مجموعه‌ای از باورها، انگیزه‌ها و احکام رفتاری است که به ترتیب اندیشه، انگیزه و رفتار انسان را اصلاح می‌کند.

وی گفت: دین از سه بخش اصلی تشکیل شده است؛ باورها و بینش‌ها (اصول دین)، مباحث مربوط به انگیزه و اخلاق (تزکیه نفس)، و قوانین و احکام رفتاری (فروع دین). این سه بخش به شکل هماهنگ، زمینه‌ساز تحول در نظام رفتاری فرد و جامعه می‌شوند.

حجت‌الاسلام لکزایی با یادآوری به آیات قرآن، بیان کرد: کسی که دین را آورد، پیامبر (ص) است که مجموعه‌ای از باورها را برای اصلاح بینش ما آورده، انگیزه‌های ما را اصلاح می‌کند و نظام کنش و رفتار ما را متحول می‌سازد.

حجت‌الاسلام لکزایی با اشاره به آیات ۳۳ و ۳۴ سوره زمر، افزود: کسانی که این دین را تصدیق کردند و اهل تقوا هستند، هر چه بخواهند نزد پروردگار دارند و پاداش آن‌ها جزای نیکوکاران است.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی سپس به آیات ۵ تا ۱۰ سوره لیل پرداخت و گفت: این آیات دو گروه را معرفی می‌کند؛ گروهی که اهل انفاق و تقوا هستند و اهل تصدیق حق و گروهی که بخل می‌ورزند و حق را انکار می‌کنند. برای اهل انفاق و تقوا وعده آسانی و گشایش در زندگی داده شده است، در حالی که گروه مقابل با مشکلات و سختی مواجه خواهند شد.

وی ادامه داد: تقوا به معنای مراقبت و حفظ رفتار برای خدا است، بدون ریا و خودنمایی، مشابه راننده‌ای که باید در جاده مراقب باشد و به همه جهات توجه کند تا از مسیر درست منحرف نشود.

حجت‌الاسلام لکزایی درباره مفهوم «صَدَّقَ بِالْحُسْنی» در آیات یاد شده، اظهار کرد: مفسران معانی مختلفی برای این واژه مطرح کرده‌اند. صَدَّقَ بِالْحُسْنی به معنای تصدیق نیکویی‌ها و زیبایی‌هاست، به این معنا که حقایق زیبا و نیکو را باور کنیم و به آن عمل نمائیم. این تنوع در معانی حُسْنی، اهمیت فهم عمیق‌تر مفاهیم دینی را نشان می‌دهد.

تصدیق حقایق الهی و انفاق؛ راهگشای حکمرانی موفق و زندگی آسان در مسیر الهی

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با تبیین آیات قرآن، تصدیق حقایق الهی را فراتر از ایمان صرف دانست و گفت: هر آنچه زیبایی و هدایت به سوی خدا دارد، مصداق «صَدَّقَ بِالْحُسْنی» است که همراه با انفاق و تقوا، مسیر زندگی را برای انسان آسان و سرشار از آرامش می‌کند.

وی در تبیین مفهوم «صَدَّقَ بِالْحُسْنی» و نقش آن در اصلاح حکمرانی اظهار کرد: در دنیای اطراف ما، هر فردی به نوعی جذب زیبایی‌ها و نشانه‌های الهی می‌شود؛ این علاقه و توجه به «بِالْحُسْنی» یعنی نیکی‌ها و زیبایی‌هایی است که راهنمای انسان به سوی خداوند و هدایت الهی است. برخی به دریا و آرامش گسترده آن دل می‌بندند، برخی به ستارگان و آسمان‌ها که جلوه‌ای از عظمت و حکمت الهی‌اند، برخی به شکوه جنگل‌ها و سبزی دل‌انگیز گیاهان و برخی به سادگی و خلوت کویر.

وی ادامه داد: این علاقه‌مندی‌ها نه تنها موجب لذت‌بردن از خلقت می‌شود، بلکه باعث می‌شود انسان به یاد خالق بیفتد و به عمق وجود خود و معنای زندگی فکر کند. به عبارت دیگر، «صَدَّقَ بِالْحُسْنی» یعنی باور به حقایق نیکو و زیبایی‌هایی که انسان را به سوی خداوند و زندگی پاک هدایت می‌کنند. این مفهوم فراتر از تصور رایج از بهشت است و هر چیزی که انسان را به یاد خدا و به مسیر حق هدایت کند، در این دایره قرار دارد.

حجت‌الاسلام لکزایی با اشاره به خلقت انسان گفت: خداوند در قرآن می‌فرماید که شکل و صورت ما را در رحم مادر به بهترین وجه آفریده است. این حقیقت پیچیده و زیبا، خود نشانه‌ای از آفرینش و قدرت الهی است که انسان را به تفکر درباره خالق وادار می‌کند.

وی تأکید کرد: کسانی که همراه با ایمان، انفاق و تقوا را در زندگی خود جاری می‌کنند، به این حقایق باور دارند و «صَدَّقَ بِالْحُسْنی» را به طور عملی نشان می‌دهند. چنین افرادی نه تنها از انجام عبادات و اعمال نیک خسته نمی‌شوند بلکه با اشتیاق و ذوق در مسیر الهی حرکت می‌کنند و عبور از مسیر سخت زندگی برای این افراد مانند ورزشکاری است که با تمرین و ممارست توانایی عبور از سربالایی‌های سخت را یافته است؛ آن‌ها با ایمان و اخلاص مسیر پرچالش جهاد و خدمت به مردم را با شادی طی می‌کنند.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، در مقابل به کسانی اشاره کرد که بخل می‌ورزند و از انفاق خودداری می‌کنند و گفت: این افراد به اشتباه خود را بی‌نیاز از خدا و دین می‌پندارند و حقایق الهی را انکار می‌کنند. مسیر زندگی برای این گروه سخت، دشوار و پر از مشکلات می‌شود، چرا که راه انکار و جهد به معنای رویارویی با موانع و دشواری‌های فراوان است.

وی افزود: اگر ما مسیر تصدیق حق و انفاق را انتخاب کنیم، راه‌ها بر ما آسان شده و آرامش واقعی را خواهیم یافت. اما اگر مسیر انکار و بخل را پیش بگیریم، زندگی با مشکلات و سختی‌های غیر قابل تحمل مواجه می‌شود.

حجت‌الاسلام لکزایی تأکید کرد: جوهر اصلی حکمرانی موفق و عدالت‌محور در گرو باور به حقایق الهی، انفاق و تقواست؛ این ارزش‌ها زمینه‌ساز اصلاح نظامات اجتماعی و حکمرانی عادلانه‌اند که سعادت فردی و جمعی را به دنبال دارد.