رئیس فرهنگستان علوم: هوش مصنوعی فرصت است، اما نباید کارگر آن باشیم

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از فرهنگستان علوم، چهاردهمین جلسه مرجعیت علمی به ریاست محمدرضا مخبردزفولی، رئیس فرهنگستان علوم، با محوریت بررسی ابعاد مختلف هوش مصنوعی و نقش ایران در این عرصه برگزار شد. در این جلسه، مخبردزفولی با تاکید بر ضرورت توجه به هوش مصنوعی در بخش علم و فناوری بویژه دستیابی به مرجعیت علمی، خواستار ورود جدی صاحب‌نظران به بررسی فرصت‌ها و تهدیدهای مرتبط با هوش مصنوعی شد.

رئیس فرهنگستان علوم در ابتدای سخنان خود به نقش فرهنگستان در حوزه هوش مصنوعی اشاره کرد و گفت: باید مشخص کنیم که فرهنگستان چه نقشی باید در این زمینه داشته باشد. اگر بپذیریم که یکی از هدف‌های اصلی خالقان جریان هوش مصنوعی، رسیدن به تسلط همه‌جانبه بر جهان و سایر ملل و روش‌های جدید نواستعماری است که در دنیا در حال وقوع است، بی‌شک فیلسوفان، جامعه‌شناسان و پژوهشگران حوزه‌های اجتماعی باید هوشیارانه این جریان را رصد کنند و اثبات کنند که چرا چنین مسئله‌ای ممکن است وجود داشته باشد.

بررسی جامع تأثیرات هوش مصنوعی و ضرورت پیوند با تمدن ایرانی

مخبر دزفولی با تأکید بر لزوم بررسی تأثیرات فلسفی، اقتصادی، امنیتی و فرهنگی هوش مصنوعی، پیشنهاد داد که این مهم با همکاری متخصصان بخش‌های مختلف در قالب طرحی جامع و منسجم دنبال شود. وی همچنین بر ضرورت پیوند زدن موضوع هوش مصنوعی با پیشینه تمدنی ایران و بهره‌گیری از ظرفیت حوزه‌های علوم انسانی برای گفتمان‌سازی و تصمیم‌سازی در این زمینه تأکید کرد.

وی افزود: باید سهم و نقش خود را در این جریان علمی مشخص کنیم و در جهت خلق فناوری هوش مصنوعی همسو با اهداف تمدنی گام برداریم.

توجه به ابعاد زیستی هوش مصنوعی و ضرورت سامان‌دهی

رئیس فرهنگستان علوم با اشاره به نشانه‌های بیولوژیکی و امکان استفاده از DNA در حوزه هوش مصنوعی، خواستار ورود متخصصان زیست‌پزشکی به این عرصه شد.

وی همچنین از معضل سامان‌دهی و تعارض منافع در اجرای تصمیمات مطلوب در کشور انتقاد کرد و گفت: گاهی تصمیمات خوبی اتخاذ می‌شود، اما هنگام اجرای آن‌ها در عمل، با تعارض منافع مواجه می‌شویم.

لزوم هوشیاری در برابر مخاطرات هوش مصنوعی و تبدیل نقش کارگری به کارگردانی

مخبر دزفولی ضمن تأکید بر لزوم توجه به مزایا و مخاطرات هوش مصنوعی، نسبت به خطر تبدیل شدن به نیروی کار ساده در این حوزه هشدار داد و گفت: ما باید نقش کارگردانی داشته باشیم و مراقب باشیم که در استخری که دیگران طراحی کرده‌اند، گرفتار نشویم. یک فضای رسانه‌ای تأثیرگذار بر ذهن‌ها ایجاد می‌کنند و سپس کشورهای هدف را درگیر آن می‌سازند. در نهایت، آنچه را که باید برداشت کنند، خودشان برمی‌دارند و ناخودآگاه همه ما را در همان بازی و استخری که طراحی کرده‌اند، می‌اندازند و خارج شدن از آن استخر برای کشورهای تحت تأثیر قرار گرفته، به امری محال تبدیل می‌شود.

وی تأکید کرد: معاونت علمی باید این موضوعات را با حلقه‌ای از نخبگان در میان بگذارد تا بدانیم در چه فضایی قرار داریم. نباید خود را در استخری که همچون باتلاق است، گرفتار کنیم. در عین حال، باید هوشمندانه تشخیص دهیم که چه اتفاقی در حال وقوع است؛ اگر باتلاق است، نباید وارد آن شویم و اگر مفید و مناسب است، باید با آگاهی از ماهیت و روش آن، وارد این عرصه شویم.

هوش مصنوعی و مرجعیت علمی؛ ضرورت عمق‌نگری و تعیین نقطه بهینه

مخبر دزفولی با طرح سؤالی کاربردی مبنی بر اینکه چگونه باید از هوش مصنوعی برای دستیابی به مرجعیت علمی بهره برد، به سخنان حضرت امام خمینی (ره) درباره عقل و علم اشاره کرد و افزود: هوش مصنوعی عقل ندارد، زیرا مبدأ و معاد را درک نمی‌کند و عقل بالادستی آن، انسان‌هایی هستند که به آن خط می‌دهند. باور ندارم که هوش مصنوعی بدون مستندات مغز انسانی بتواند انسان‌ها را در مسیر آینده قرار دهد.

وی با تأکید بر اینکه ما باید مراقب باشیم که صرفاً به کارگر هوش مصنوعی تبدیل نشویم، رسالت اصلی فرهنگستان را یافتن حد وسط بین نگاه‌های مختلف و تبدیل نقطه بهینه به یک جریان و جهت‌گیری برای کشور دانست

پیشگامی علمی در عصر هوش مصنوعی

محمد حسینی مقدم، از اعضای شورای آینده‌نگاری فرهنگستان علوم در نشست شورای مرجعیت علمی با اشاره به اهمیت داده‌ها در شکل‌دهی به مرجعیت علمی، تأکید کرد که عصر هوش مصنوعی مستلزم توجه همزمان به ارکان کلیدی از جمله داده‌ها، سخت‌افزارها، نرم‌افزارها، الگوریتم‌ها و منابع انسانی است.

وی در ابتدای سخنان خود با اشاره به پیشینه علمی ایران اظهار داشت: «سرزمین ایران همواره در تاریخ تمدنی خود با علم‌ورزی و دانش‌پروری عجین بوده است و بسیاری از صاحب‌نظران آن را مهد علم نامیده‌اند.» او دسترسی به فناوری‌های روز را عاملی کلیدی در روند پیشرفت علمی کشور دانست و هشدار داد که بی‌توجهی به تحولات فناورانه می‌تواند خسارات جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد.

حسینی مقدم در ادامه، به معرفی مدل زبانی چینی “دیپ‌سیک” (Deepseek) اشاره کرد و آن را نمونه‌ای از تغییرات بنیادین در نظم علمی و فناوری جهانی دانست. وی گفت: این مدل که با سرمایه اولیه ۵۶ میلیون دلار در سال ۲۰۲۳ راه‌اندازی شد، توانست شرکت‌های بزرگ آمریکایی مانند OpenAI را با چالش‌های جدی اقتصادی و فناورانه مواجه سازد.

وی تأکید کرد که این تحولات تأثیر مستقیمی بر بازار فناوری داشته است: معرفی این مدل موجب افت ۶۰۰ میلیارد دلاری ارزش سهام شرکت انویدیا شد و در مجموع، خسارتی حدود یک تریلیون دلار به بنگاه‌های آمریکایی وارد کرد.

عضو شورای مرجعیت علمی با اشاره به تمرکزگرایی و انحصار در دسترسی به داده‌ها، نقش بنگاه‌های فناور را در تعیین مسیر علم و فناوری برجسته دانست.

وی تصریح کرد: امروزه این بنگاه‌ها به دلیل تسلط بر ارکان کلیدی علم، جای دانشگاه‌های مرجع را گرفته‌اند و حتی در انتشار مقالات پراستناد، جذب استادان برجسته و سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه، برتری محسوسی دارند.

وی نسبت به پیامدهای این تغییرات هشدار داد و گفت: چنین روندی می‌تواند به تقسیم کار جهانی در علم منجر شود که در آن، دانشمندان بسیاری از کشورها به کارگران اطلاعاتی نظام سرمایه‌داری علم تبدیل خواهند شد.

راهکارهای حفظ مرجعیت علمی ایران

حسینی مقدم در بخش پایانی سخنان خود، بر لزوم دیده‌بانی هوشمندانه تغییرات علمی تأکید کرد و گفت: مرجعیت علمی باید به‌عنوان یک نظام یکپارچه دیده شود. درک زنجیره ارزش و رصد مرحله به مرحله آن، از درونداد تا پیامدها، در ارتقای جایگاه علمی کشور مؤثر خواهد بود.

وی هشدار داد که بی‌توجهی به این مسئله می‌تواند به استعمار علمی و تضعیف فرهنگ اندیشه‌ورزی ایرانی منجر شود. در همین راستا، او تلاش‌های فرهنگستان علوم را در هدایت مسیر مرجعیت علمی به سمت داده‌مداری و گسترش دسترسی به کلان‌داده‌های علمی و فناورانه، راهبردی و ضروری دانست.

انتقاد از اصطلاح عصر هوش مصنوعی و تاکید بر اهمیت تفکر

حسن ظهور، عضو پیوسته فرهنگستان در این نشست با انتقاد از اصطلاح عصر هوش مصنوعی، مهم‌ترین رکن در این حوزه را تفکر دانست و بر ضرورت شناسایی مغزهای متفکر و پیگیری ایده‌های ارزشمند در فرهنگستان تاکید کرد.

پیشنهاد ایجاد سازمانی مشابه انرژی اتمی برای هوش مصنوعی

حسن جلیلی عضو مدعو فرهنگستان علوم با اشاره به خطرات احتمالی هوش مصنوعی، پیشنهاد ایجاد سازمانی همانند سازمان انرژی اتمی برای نظارت و مدیریت این حوزه را مطرح کرد.

وی با انتقاد از عدم ساماندهی داده‌های بزرگ در کشور، این موضوع را مانعی برای بهره‌مندی از هوش مصنوعی دانست و بر لزوم مهیا کردن فضای ذخیره‌سازی دیتاها تاکید کرد.

مالکیت داده، آموزش و تاثیرات جهت‌دار هوش مصنوعی

دکتر یاوری مالکیت و وراثتی بودن داده‌ها را از جمله موانع اصلی پژوهش‌ها دانست و بر لزوم حل این مسائل تاکید کرد.

وی با اشاره به اثرپذیری و جهت‌دهی اطلاعات هوش مصنوعی، نسبت به خطر این موضوع هشدار داد و تغییر مفهوم آموزش در عصر هوش مصنوعی را از دیگر چالش‌های پیش رو عنوان کرد.

هوش مصنوعی و دربرگیری زمان و مکان

موسوی موحد با بیان اینکه هوش مصنوعی و فضای مجازی زمان و مکان ندارند، بر لزوم تصمیم‌گیری سریع در این حوزه با توجه به سرعت بالای تولید اطلاعات در کشور تاکید کرد. وی DNA نسل جدید حافظه کامپیوتر را از دیگر نکات قابل توجه در این زمینه دانست و گفت داده‌های گذشته است که داده‌های آینده را می‌سازد.

مهاجرت فعالیت‌های آموزشی از دانشگاه

سعید غیاثی، رئیس پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی با اشاره به انتقال فعالیت‌های آموزشی دانشجویان به خارج از دانشگاه، بر لزوم توجه به جریان خروج دانش از دانشگاه تاکید کرد.

ساماندهی، امنیت، اخلاق و استانداردسازی داده‌ها؛ چالش‌های اصلی پیش رو

سعید سرکار، با تاکید بر اینکه ساماندهی دیتا متولی ندارد، بر ضرورت تمیز و خالص‌سازی داده‌ها و توجه به امنیت آن‌ها تاکید کرد. وی قانون‌مند کردن داده‌ها، بررسی ملاحظات اخلاقی، تدوین استانداردهای هوش مصنوعی و بررسی تهدیدات و اثر بخشی اقتصادی و اجتماعی این فناوری را از جمله ضروریات دانست.

سرکار افزود: هوش مصنوعی بدون دیتا معنا ندارد و ما اصلاً سراغ استانداردسازی در هوش مصنوعی نرفتیم.