المپیاد جهانی هوش مصنوعی پلی برای تعامل علمی دانشگاه شریف با جهان است

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از دانشگاه صنعتی شریف، علی شریفی زارچی دانش‌آموخته کارشناسی و کارشناسی ارشد مهندسی کامپیوتر از دانشگاه صنعتی شریف و دکترای بیوانفورماتیک از دانشگاه تهران است. او دوره‌های پژوهشی و پسادکتری خود را در آلمان و آمریکا گذرانده و از سال ۱۳۹۰ به عنوان پژوهشگر بیوانفورماتیک در پژوهشگاه رویان و از سال ۱۳۹۵ به عنوان عضو هیئت علمی دانشکده مهندسی کامپیوتر دانشگاه صنعتی شریف فعالیت می‌کند. ریاست مرکز مدیریت آمار و فناوری اطلاعات وزارت بهداشت نیز از دیگر سوابق اجرایی وی است.

وی پیشگام در حوزه‌های علم داده، هوش مصنوعی و زیست‌فناوری است و به عنوان مدیر و بنیان‌گذار چندین پروژه و استارتاپ علمی در این حوزه‌ها شناخته می‌شود. همچنین با تدریس دوره‌های آنلاین و برگزاری کارگاه‌های آموزشی، علم داده و هوش مصنوعی را به دانشجویان و علاقه‌مندان منتقل می‌کند.

• لطفا در خصوص المپیاد جهانی هوش مصنوعی توضیح دهید و بفرمایید انتخاب شما به عنوان رئیس کمیته علمی المپیاد جهانی هوش مصنوعی چه تأثیری در تقویت توسعه و تعاملات بین‌المللی دانشگاه صنعتی شریف دارد؟

المپیاد جهانی هوش مصنوعی در واقع یکی از معدود رویدادهای بین‌المللی است که دانش‌آموزان با استعداد از بیش از ۶۰ کشور دنیا را در یک فضای علمی مشترک گرد هم می‌آورد. این رقابت صرفاً آزمونی برای سنجش توانایی نیست، بلکه بستری برای تبادل ایده‌ها و ارتقای مهارت‌های علمی نسل آینده است.

حضور فعال دانشگاه صنعتی شریف در این رویداد، موجب شد نام ایران در میان کشورهای مؤثر در طراحی و سیاست‌گذاری علمی المپیاد مطرح شود. انتخاب و ابقای مجدد من به‌عنوان رئیس کمیته علمی نیز حاصل تلاش تیمی متشکل از استادان و دانشجویان دانشگاه شریف است که در سال‌های اخیر نقش مؤثری در تدوین ساختار علمی و آموزشی المپیاد ایفا کرده‌اند. این جایگاه، فرصت ارزشمندی برای تقویت همکاری‌های علمی میان دانشگاه شریف و مراکز تحقیقاتی معتبر جهان فراهم کرده است.

هر چقدر ارتباط علمی بین دانشگاه‌ها و کشورهای مختلف تقویت شود، نه‌تنها به فرد یا دانشگاه خاصی کمک می‌کند بلکه موجب افزایش اعتبار علمی کل کشور می‌شود. وقتی دانشگاه صنعتی شریف در سطح جهانی شناخته‌شده باشد، همکاری پژوهشی و علمی میان استادان و دانشجویان این دانشگاه با مراکز معتبر دنیا تسهیل می‌شود. در سال‌های اخیر نیز اعتبار بین‌المللی دانشگاه شریف سبب شده است پژوهشگران ایرانی در ارتباط با سایر دانشگاه‌ها با استقبال بیشتری روبه‌رو شوند.

• به نظر می‌رسد این سطح از هماهنگی علمی نیازمند تعامل گسترده میان کشورهاست. در این زمینه چه تجربه‌هایی داشتید؟

بله، یکی از ویژگی‌های مهم این المپیاد، تعامل نزدیک بین کمیته‌های علمی و اجرایی کشورهای میزبان است. در سفر اخیرم به چین، از چندین مرکز تحقیقاتی و شرکت بزرگ فعال در حوزه هوش مصنوعی بازدید کردم. مذاکراتی هم برای توسعه همکاری‌های مشترک میان دانشگاه صنعتی شریف و این مجموعه‌ها صورت گرفت. هدف ما ایجاد شبکه‌ای از همکاری‌های علمی است که در آن، دانشگاه شریف بتواند نقش پل ارتباطی میان ایران و سایر کشورهای پیشرو در این حوزه را ایفا کند.

در همین راستا، تلاش داریم تا در دوره‌های آتی، بخشی از مسابقات به صورت مشترک میان چند کشور برگزار شود تا بُعد بین‌المللی و اثرگذاری علمی آن افزایش یابد. چنین تعاملاتی می‌تواند افق تازه‌ای از همکاری‌های فناورانه و پژوهشی بین‌المللی را پیش‌روی دانشگاه قرار دهد.

• از مهم‌ترین دستاوردهای دوره گذشته المپیاد جهانی چه مواردی بوده است که منجر به انتخاب شما برای دومین سال پیاپی به عنوان رئیس کمیته علمی این المپیاد شد دلیل انتخاب مجدد چیست؟

المپیاد جهانی هوش مصنوعی در سال گذشته برای دومین‌بار برگزار شد؛ نخستین دوره در بلغارستان و دومین دوره در چین. از مهم‌ترین دستاوردهای این دوره، تدوین سرفصل‌ها و منابع آموزشی دقیق و استاندارد برای مسابقات بود. همچنین در دوره گذشته، تمرکز ما بر استانداردسازی محتوای علمی و طراحی چارچوب‌های آموزشی بین‌المللی بود. برای نخستین بار، مجموعه قوانین رسمی تحت عنوان Contest Rules تدوین شد که معیارهای فنی، اخلاقی و آموزشی مسابقه را مشخص می‌کند.

یک بانک محتوای آموزشی منسجم نیز برای دانش‌آموزان تهیه کردیم که شامل منابع باز در زمینه «یادگیری ماشین» و «برنامه‌نویسی پایتون» بود. بخش قابل‌توجهی از این محتوا توسط دانشجویان دانشگاه شریف و با نظارت علمی اعضای هیئت‌علمی تدوین شد و سپس در اختیار کشورهای شرکت‌کننده قرار گرفت.

از دیگر دستاوردهای مهم، ایجاد ساختار داوری چندمرحله‌ای و ارزیابی خودکار بود که به کمک الگوریتم‌های هوش مصنوعی طراحی شد تا ارزیابی شرکت‌کنندگان دقیق‌تر، سریع‌تر و عادلانه‌تر انجام گیرد.

افزون بر این، همکاری سازنده بین کمیته علمی بین‌المللی و کمیته میزبان در چین، نظم و کیفیت برگزاری مسابقات را ارتقا داد و همین عوامل سبب شد تا سایر اعضای کمیته بین‌المللی به اتفاق آرا پیشنهاد دهند که این مسئولیت برای دوره سوم نیز برعهده من باشد.

• برای دوره سوم چه تغییراتی در ساختار علمی المپیاد ایجاد خواهد شد؟ چه اقداماتی برای افزایش مشارکت کشورهای مختلف در نظر دارید؟

هدف ما این است که همان جهشی که بین دو دوره نخست داشتیم، در دوره سوم نیز تکرار شود. در چین بیش از ۶۰ کشور حضور داشتند و برای سال آینده قصد داریم این رقم را به بیش از ۹۰ کشور افزایش دهیم. تمرکز ویژه‌ای نیز بر جذب کشورهای آفریقایی داریم تا فرصت حضور در عرصه‌های علمی برای دانش‌آموزان این کشورها فراهم شود. در همین راستا، نسخه‌ای ساده‌تر از المپیاد تحت عنوان GAITE طراحی شده تا کشورهایی که تازه به این حوزه وارد شده‌اند بتوانند به تدریج سطح علمی خود را ارتقا دهند.

از سوی دیگر، در حال تدوین یک سامانه یادگیری هوشمند هستیم تا تمرین‌ها و آزمون‌های مقدماتی به‌صورت آنلاین و با بازخورد خودکار ارائه شوند. این سامانه می‌تواند در آینده به عنوان پلتفرم رسمی آموزش مقدماتی المپیاد جهانی مورد استفاده قرار گیرد.

• دانشگاه صنعتی شریف را چگونه می‌توان در حوزه هوش مصنوعی ارزیابی کرد؟

دانشگاه شریف بدون تردید یکی از پیشگامان هوش مصنوعی در کشور است. تدریس دروس هوش مصنوعی حتی پیش از انقلاب اسلامی در این دانشگاه آغاز شده بود و امروز نیز هم در بعد آموزشی و هم در بعد پژوهشی پیشتاز است. اعضای هیئت علمی دانشگاه از جمله دکتر مهدیه سلیمانی در معتبرترین کنفرانس‌های بین‌المللی مانند NeurIPS و ICML حضور فعال دارند و بسیاری از پژوهش‌های دانشگاه به مرحله کاربردی و صنعتی رسیده است.

• به نظر شما برای افزایش رقابت‌پذیری دانشجویان و دانش‌آموزان ایرانی و تربیت استعدادهای جوان در سطح جهانی چه اقداماتی ضروری است و نقش دانشگاه شریف در این زمینه چیست؟

دانشگاه صنعتی شریف در طول دهه‌های اخیر یکی از بنیان‌گذاران آموزش و پژوهش در حوزه هوش مصنوعی در ایران بوده است. در حال حاضر بیش از ۱۵ عضو هیئت علمی در دانشکده مهندسی کامپیوتر به‌طور مستقیم در زمینه‌هایی چون یادگیری عمیق، بینایی ماشین، پردازش زبان طبیعی و علم داده فعالیت دارند.

دانشگاه شریف در حوزه فعالیت‌های دانش‌آموزی نیز بسیار فعال است. برای نمونه، در سال ۱۴۰۲ رویداد «خلاقیت الگوریتمی و برنامه‌نویسی پایتون» را برگزار کردیم که بیش از ۴۵۰۰ دانش‌آموز از سراسر کشور در آن شرکت کردند. تمامی محتوای آموزشی این رویداد به صورت رایگان در وب‌سایت learn-python.ir در دسترس عموم قرار دارد.

همچنین در همکاری با وزارت آموزش‌وپرورش و معاونت علمی ریاست‌جمهوری، دوره‌ای آموزشی برای دبیران متوسطه طراحی کرده‌ایم که مفاهیم بنیادین هوش مصنوعی را بیاموزند و سپس آن را به دانش‌آموزان منتقل کنند تا مفاهیم بنیادین هوش مصنوعی بدین شکل وارد آموزش رسمی کشور شود. این گام‌ها، مسیر تربیت نسل آینده متخصصان هوش مصنوعی را هموار می‌سازد.

• به عنوان یکی از مدیران علمی المپیاد جهانی، این رویداد را چگونه در ارتقای آموزش و انگیزه دانش‌آموزان مؤثر می‌دانید؟

المپیادها همان نقشی را در آموزش دارند که جام جهانی فوتبال در ورزش دارد. هرچند فقط چند نفر برنده مدال می‌شوند، اما میلیون‌ها دانش‌آموز در سراسر جهان برای حضور در آن تلاش می‌کنند و از این مسیر توانایی‌های علمی و خلاقیت خود را پرورش می‌دهند. تجربه شخصی من نیز از همین مسیر آغاز شد. المپیادها بستری برای شکوفایی خلاقیت‌اند؛ خلاقیتی که در آموزش سنتی کمتر فرصت بروز پیدا می‌کند.

• از منظر جهانی، آینده هوش مصنوعی را چگونه می‌بینید و ایران چه نقشی می‌تواند ایفا کند؟

تحولات هوش مصنوعی در سال‌های اخیر بسیار شتابان بوده است. جهان در حال حرکت به‌سوی عصری است که تصمیم‌گیری‌های کلان، پژوهش‌های علمی، آموزش، پزشکی و حتی هنر تحت‌تأثیر الگوریتم‌های یادگیری ماشین قرار دارد. در چنین شرایطی، اگر کشوری صرفاً مصرف‌کننده فناوری باقی بماند، به‌تدریج از رقابت علمی جهانی عقب می‌افتد.

اما ایران ظرفیت بالایی در منابع انسانی دارد. اگر بتوانیم با سرمایه‌گذاری هدفمند، زیرساخت داده، آموزش هوش مصنوعی در مدارس و دانشگاه‌ها و حمایت از پژوهش‌های کاربردی را توسعه دهیم، به‌سادگی می‌توانیم در منطقه به مرجع علم داده تبدیل شویم. خوشبختانه دانشگاه شریف با سابقه علمی و ارتباطات بین‌المللی خود می‌تواند در این مسیر نقشی کلیدی ایفا کند.

تاریخ بشر نشان داده است که هر تحول فناورانه ابتدا نگرانی‌هایی ایجاد می‌کند اما در نهایت موجب پیشرفت می‌شود. همان‌طور که ربات‌های صنعتی مشاغل سخت را از انسان گرفتند و بهره‌وری را افزایش دادند، هوش مصنوعی نیز می‌تواند ابزار ارتقای کارهای فکری باشد.

با این حال، باید مراقب بود که انسان در خدمت هوش مصنوعی قرار نگیرد بلکه این فناوری در خدمت انسان باشد. استفاده نادرست از هوش مصنوعی در آموزش، مانند انجام تمرین‌ها بدون درک مفهومی، می‌تواند یادگیری را تضعیف کند. از سوی دیگر، برخی مشاغل تغییر خواهند کرد؛ برای مثال پزشکی که از هوش مصنوعی به عنوان ابزار کمکی بهره می‌گیرد، دقت و کارایی بیشتری خواهد داشت و جایگزین پزشکی می‌شود که از این فناوری بی‌بهره است.

• سخن پایانی و توصیه شما به دانش‌آموزان وعلاقه‌مندان به شرکت در المپیاد جهانی هوش مصنوعی چیست؟

به همه علاقه‌مندان توصیه می‌کنم از فرصت یادگیری استفاده کنند، چون آینده علم و فناوری متعلق به کسانی است که قدرت درک داده‌ها را دارند. المپیاد جهانی هوش مصنوعی تنها یک رقابت نیست، بلکه فرصتی است برای کشف استعداد، تمرین تفکر الگوریتمی و ورود به جامعه جهانی دانش.

دانش‌آموزان علاقه‌مند می‌توانند از طریق «باشگاه دانش‌پژوهان جوان» و کمیته علمی المپیاد هوش مصنوعی که مسئولیت آن بر عهده دکتر مهدیه سلیمانی، عضو هیئت علمی دانشکده مهندسی کامپیوتر دانشگاه صنعتی شریف است، اطلاعات لازم را دریافت کنند. شرکت در این المپیاد برای دانش‌آموزان دوره متوسطه دوم امکان‌پذیر است. داوطلبان می‌توانند از پشتیبانی علمی دانشگاه صنعتی شریف بهره‌مند شوند. دارندگان مدال طلا نیز مطابق با آیین‌نامه رسمی، مانند سایر المپیادها از سهمیه و امتیاز ورود مستقیم به دانشگاه برخوردار خواهند شد.

در پایان لازم به ذکر است که تداوم نقش‌آفرینی دانشگاه صنعتی شریف در عرصه‌های بین‌المللی از جمله المپیاد جهانی هوش مصنوعی، گامی مؤثر در جهت ارتقای جایگاه علمی کشور و تربیت نسل آینده متخصصان علم داده است؛ نسلی که می‌تواند با اتکا به دانش و خلاقیت خود، مسیر توسعه فناوری‌های بومی را در کشور هموار سازد.