خبرگزاری مهر، گروه سیاست: نشست بین‌المللی شرم‌الشیخ که با میزبانی مصر و حضور بیش از بیست کشور برگزار شد، در غیاب جمهوری اسلامی ایران صحنه‌ای ناقص از معادلات منطقه‌ای را به نمایش گذاشت.
تصمیم تهران برای شرکت نکردن در این اجلاس، از نگاه تحلیلگران، اقدامی آگاهانه و مبتنی بر اصل «عزت ملی» بود؛ اصلی که سال‌هاست ستون فقرات سیاست خارجی ایران محسوب می‌شود.
پاسخی از جنس عزت
«اسماعیل بقایی» سخنگوی وزارت امور خارجه پیش‌تر اعلام کرده بود که اجلاس شرم‌الشیخ به‌معنای واقعی بین‌المللی نبود و حضور در آن ضرورتی نداشت.
او تأکید کرده بود که مشارکت بدون محاسبه دقیق، می‌تواند به موقعیت کشور آسیب بزند. جمله‌ای که خلاصه‌ی سیاست کلان جمهوری اسلامی در عرصه دیپلماسی است: تعامل، آری؛ اما نه به قیمت تحقیر.
همچنین سخنگوی دستگاه دیپلماسی در نشست خبری اخیر خود در مورد انتقادات به عدم حضور ایران در نشست شرم الشیخ، بیان کرد: بازیگری در تحولات منطقه‌ای با مشارکت فیزیکی و یا عدم مشارکت در رویداد شکل نمی‌گیرد. قطعاً نفوذ و اثر گذاری ایران چیزی نیست که بخواهیم به شرکت یا عدم شرکت در نشست بین‌المللی محدود کنیم. در دو سال گذشته ایران یکی از فعال‌ترین کشورها برای اعمال فشار بر رژیم صهیونیستی و همدستانش برای توقف نسل‌کشی بوده است. در سطح منطقه تعاملات زیادی داشتیم و در سطح سازمان ملل و سازمان همکاری اسلامی تلاش کردیم و فعالانه کار خود را ادامه خواهیم داد و مطمئن هستیم اثرگذاری لازم را داریم.
در همین چارچوب، کارشناسان معتقدند که تصمیم به عدم حضور، اقدامی از موضع قدرت بود؛ زیرا ایران با این انتخاب، پیام روشنی به جهان فرستاد، اینکه سیاست خارجی تهران بر محور استقلال و عزت استوار است، نه بر مبنای فشار و نمایش.
نمایشی به نام صلح، با کارگردانی ترامپ
برگزاری این نشست در حالی صورت گرفت که دونالد ترامپ با شعار «صلح خاورمیانه» در پی آن بود تا از طریق تجمعی سیاسی، چهره‌ای میانجی از خود به نمایش بگذارد. تجربه سال‌های گذشته اما نشان داده است که این‌گونه نشست‌ها، بیش از آنکه راه‌حل بحران‌ها باشند، ابزار تبلیغاتی برای سیاست‌های یک‌جانبه آمریکا هستند.
در جریان نشست شرم‌الشیخ، رفتارهای ترامپ بار دیگر چهره‌ی تحقیرآمیز دیپلماسی آمریکامحور را آشکار ساخت. رئیس‌جمهور پیشین ایالات متحده در جریان دیدار با عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهور مصر که در جایگاه میزبان این نشست بود، از دست دادن با او در حضور رسانه‌ها خودداری کرد. و پیش از آنکه پاسخی به حرکت رسمی میزبان بدهد، رو به خبرنگاران گفت: من اینجا همراه رفیقم هستم، یک رهبر قوی که رئیس‌جمهور و ژنرال است. این برخورد دوپهلو و نمایشی، از نگاه تحلیلگران نشانه‌ای از نوعی فاصله‌گذاری عمدی با کشور میزبان تلقی شد.
در همان نشست نیز، اشاره‌ی طعنه‌آمیز ترامپ به «پول نامحدود امارات» و بی‌اعتنایی او نسبت به نخست‌وزیر بریتانیا هنگام عکس یادگاری، تصویر آشکاری از رفتار غیرمحترمانه و سلطه‌جویانه او در برابر متحدانش ترسیم کرد.
ترامپ در دوران ریاست‌جمهوری خود بارها نشان داد که از تریبون نشست‌های بین‌المللی برای تحقیر رهبران کشورها بهره می‌گیرد؛ از عربستان گرفته تا متحدان اروپایی، کمتر کشوری از لحن تحقیرآمیز او در امان مانده است.
ایران با درک دقیق از اهداف پشت‌پرده واشنگتن، ترجیح داد در صحنه‌ای حاضر نشود که رئیس‌جمهور آمریکا، آن را به تریبونی برای تحقیر کشورها و نمایش اقتدار ظاهری خود بدل کرده بود. تجربه برخوردهای تحقیرآمیز ترامپ با رهبران کشورهایی مانند عربستان، کره جنوبی و حتی متحدان اروپایی‌اش، نشان می‌دهد حضور در چنین مجامعی، در عمل چیزی جز مشروعیت‌بخشی به رفتارهای یک‌جانبه و تحقیرآمیز آمریکا نیست.
نقدی بر ساده‌انگاری دیپلماتیک
با این حال، برخی چهره‌های سیاسی از جریان اصلاح‌طلب، بار دیگر با تکرار ادبیات «باید می‌رفتیم و مذاکره می‌کردیم»، از تصمیم وزارت خارجه انتقاد کرده‌اند. این نگاه، به‌زعم کارشناسان، غفلت از توازن قدرت و نادیده‌گرفتن تجربه‌های گذشته است. مذاکره زمانی معنا دارد که طرف مقابل نیز با احترام متقابل پای میز بنشیند؛ در غیر این صورت، گفتگو صرفاً به ابزاری برای مشروعیت‌بخشی به رفتار طرف متخاصم تبدیل می‌شود.
کارشناسان سیاسی تأکید می‌کنند که بازی با مفهوم «عزت ملی» برای رقابت جناحی، خط قرمز دستگاه دیپلماسی کشور است و هر صدایی که این اصل را تضعیف کند، عملاً در جهت منافع رقبای خارجی حرکت می‌کند.
غیبت هدفمند، حضور مؤثر
تصمیم جمهوری اسلامی ایران برای عدم شرکت در اجلاس شرم‌الشیخ، اگرچه به‌ظاهر «غیبت» بود، اما در عمل بیانی روشن از حضور مقتدرانه در عرصه دیپلماسی عزت‌محور محسوب می‌شود.
جمهوری اسلامی ایران نشان داد که سیاست خارجی‌اش بر اصول ثابت استوار است، نه بر دعوت‌نامه‌های نمایشی. در جهانی که بسیاری از دولت‌ها برای حضور در عکس یادگاری قدرت‌های غربی صف می‌کشند، ایران ترجیح داد بایستد، نه بنشیند؛ تصمیمی که به‌درستی، بازتاب عزت و استقلال در سیاست خارجی جمهوری اسلامی است.
این اقدام همچنین نشان داد ایران اهل گفتگوست، اما نه هر گفتگویی؛ اهل تعامل است، اما نه به قیمت تحقیر.