خبرگزاری مهر؛ گروه سیاست – هادی رضایی: سخنان اخیر سردار علی فدوی، جانشین فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، درباره جنگ ۱۲ روزه، که با حمله رژیم صهیونیستی در ۲۳ خرداد ۱۴۰۴ آغاز شد، پرسش‌هایی عمیق در ذهن ایجاد می‌کند: چگونه یک ملت می‌تواند از بروز اشتباه محاسباتی در دشمن جلوگیری کند؟ سردار فدوی با اشاره به اینکه «این بار همه جبهه کفر با تمام توان پای کار آمده بود» و دشمنان از سال‌ها قبل، از ماجرای لبنان تا ترور سردار قاسم سلیمانی، برای تقابل با ایران برنامه‌ریزی کرده بودند، تأکید کرد که دشمنان «بر اساس محاسبات عقلانی خود نباید وارد چنین تقابلی می‌شدند»، اما به دلیل «برداشت‌های غلط» به جنگ و اقدامات خصمانه روی آوردند. این اظهارات، ضرورت بازنگری در راهبردهای بازدارندگی را برجسته می‌سازد. جلوگیری از اشتباه محاسباتی دشمن نه تنها از منظر نظامی، بلکه در ابعاد سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و حتی سایبری، نیازمند هوشیاری و هماهنگی ملی است. در ادامه با بررسی دو نمونه تاریخی برجسته جنگ تحمیلی ایران-عراق (۱۳۵۹-۱۳۶۷) و جنگ ۱۲ روزه اخیر رژیم صهیونیستی علیه ایران به تحلیل پیامدها و راهکارهای پیشگیری از چنین اشتباهاتی می‌پردازد، با تأکید بر اینکه حتی پیروزی در برابر دشمن، هزینه‌های به ملت تحمیل می‌کند.
اهمیت پیشگیری از اشتباه محاسباتی
در سیاست و امنیت بین‌المللی، اشتباه محاسباتی زمانی رخ می‌دهد که دشمن، بر اساس ارزیابی نادرست از توان، اراده یا انسجام یک کشور، دست به اقداماتی می‌زند که به درگیری‌های پرهزینه منجر می‌شود. این اشتباهات اغلب ریشه در تحلیل‌های ناقص اطلاعاتی، تبلیغات مغرضانه یا غرور استراتژیک دارند. تاریخ خاورمیانه پر است از نمونه‌هایی که دشمنان، به دلیل تصور ضعف طرف مقابل یا برتری خود، وارد جنگ‌هایی شدند که نه تنها به شکست آنها انجامید، بلکه منطقه را با بحران‌های طولانی‌مدت مواجه کرد. برای ایران، این اشتباهات دشمنان همواره با مقاومت ملی پاسخ داده شده، اما هزینه‌های انسانی، اقتصادی و اجتماعی آن، از جمله شهادت جوانان و تخریب زیرساخت‌ها، ضرورت پیشگیری را دوچندان می‌کند. راهکارهای پیشگیری شامل تقویت بازدارندگی نظامی، دیپلماسی هوشمند، انسجام ملی و نمایش قدرت نرم وسخت در عرصه جهانی است.
۱. اشتباه محاسباتی صدام حسین در جنگ تحمیلی علیه ایران (۱۳۵۹-۱۳۶۷)
جنگ تحمیلی، که در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ با تهاجم رژیم بعثی عراق به خاک ایران آغاز شد، نمونه‌ای کلاسیک از اشتباه محاسباتی دشمن است. صدام حسین، رئیس‌جمهور وقت عراق، پس از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷، ایران را در شرایط ضعف سیاسی و نظامی ارزیابی کرد. او تصور می‌کرد که تغییرات در ساختار ارتش، ناآرامی‌های داخلی و تحریم‌های بین‌المللی، ایران را به هدفی آسان برای اشغال تبدیل کرده است.
صدام در گفتگویی با مشاورانش ادعا کرد که می‌تواند ظرف یک هفته تهران را فتح کند. این ارزیابی نادرست بر اساس عوامل زیر شکل گرفت:
تصور ضعف ایران: انقلاب اسلامی منجر به بازسازی ساختار ارتش و خروج مستشاران خارجی شده بود. صدام این تغییرات را نشانه فروپاشی نظامی تلقی کرد.
حمایت‌های بین‌المللی: عراق از حمایت گسترده کشورهای غربی، شوروی و برخی کشورهای عربی برخوردار بود، که صدام آن را تضمینی برای پیروزی سریع می‌دانست.
جاه‌طلبی ارضی و ایدئولوژیک: صدام به دنبال الحاق خوزستان، کنترل آبراه اروندرود و تضعیف انقلاب اسلامی به عنوان تهدیدی برای رژیم بعثی بود.
اما مقاومت بی‌سابقه ملت ایران، همراهی نیروهای مسلح و بسیج مردمی، معادلات صدام را بر هم زد. جنگ هشت‌ساله شد و رژیم بعثی نه تنها به اهداف خود نرسید، بلکه در نهایت فروپاشید. با این حال این جنگ برای ایران، هزینه‌های در پی داشت.
صدام بعدها این تهاجم را «بزرگ‌ترین اشتباه تاریخی» خود خواند، اما این اعتراف نتوانست خسارات وارده به ایران را جبران کند. این جنگ نشان داد که اشتباه محاسباتی دشمن، حتی اگر با شکست او همراه باشد، می‌تواند نسلی را تحت تأثیر قرار دهد.
۲. اشتباه محاسباتی دشمن در جنگ ۱۲ روزه
جنگ ۱۲ روزه، که از ۲۳ خرداد ۱۴۰۴ با تهاجم رژیم صهیونیستی به ایران آغاز شد، نمونه‌ای معاصر از اشتباه محاسباتی دشمن است. این درگیری، که به «جنگ ایران و اسرائیل» معروف شد، با حملات ترکیبی موشکی، هوایی و سایبری علیه تأسیسات نظامی و غیرنظامی ایران کلید خورد. سردار فدوی تأکید کرد که دشمنان، با برنامه‌ریزی از سال‌ها قبل و با تکیه بر ترور سردار سلیمانی در سال ۱۳۹۸، تصور می‌کردند می‌توانند ایران را تضعیف کنند.
عوامل کلیدی این اشتباه محاسباتی عبارت بودند از:
ارزیابی نادرست از توان دفاعی ایران: دشمن تصور می‌کرد سامانه‌های پدافندی و پاسخ نظامی ایران در برابر حملات پیشرفته آسیب‌پذیر است. اما واکنش سریع نیروهای مسلح، به‌ویژه موشک‌های نقطه‌زن ایران، این محاسبه را باطل کرد.
اعتماد به حمایت‌های خارجی: رژیم صهیونیستی با چراغ سبز آمریکا و حمایت لجستیکی برخی کشورهای غربی، گمان می‌کرد می‌تواند ایران را در انزوا قرار دهد.
تأثیر رویدادهای پیشین: ترور سردار سلیمانی و دیگر اقدامات خصمانه، دشمن را به این باور رساند که ایران از نظر اطلاعاتی و نظامی ضعیف شده است.
این جنگ با آتش‌بس در ۴ تیر ۱۴۰۴ پایان یافت و ایران نه تنها خاک خود را حفظ کرد، بلکه معادله دشمن را در هم شکست. با این حال، هزینه‌های مانند شهادت تعدادی از فرماندهان ، دانشمندان و مردم عادی و تخریب زیر ساخت ها را در پی داشت. اگر چه به اعتراف رسانه های غربی ضربات ایران بر پیکر رژیم صهیونی نیز بسیار کاری بوده و اسیب های فراوانی برای این رژیم کودک کش در پی داشت.
کارشناسان تأکید دارند که «هیچ دیپلماسی نمی‌توانست مانع این جنگ شود»، اما توان دفاعی ایران مسیر آن را تغییر داد. این جنگ نشان داد که اشتباه محاسباتی دشمن می‌تواند به بیداری جهانی علیه تجاوزات منجر شود، اما هزینه‌های برای ایران در پی داشت.
راهکارهای پیشگیری از اشتباه محاسباتی دشمن
برای جلوگیری از تکرار چنین سناریوهایی، ایران باید ترکیبی از راهبردهای زیر را به کار گیرد:
تقویت بازدارندگی نظامی: ارتقای توان موشکی، پدافند هوایی و فناوری‌های سایبری برای نمایش قدرت دفاعی.
دیپلماسی فعال و هوشمند: تقویت روابط با کشورهای منطقه و جهان برای کاهش انزوا و خنثی‌سازی تبلیغات دشمن.
نمایش انسجام ملی: وحدت داخلی و مشارکت مردمی در برابر تهدیدات، پیامی قوی به دشمنان ارسال می‌کند.
قدرت نرم فرهنگی: استفاده از رسانه‌ها و دیپلماسی عمومی برای اصلاح تصویر ایران در جهان و جلوگیری از تحلیل‌های نادرست دشمن.
تقویت توان اطلاعاتی: شناسایی و خنثی‌سازی برنامه‌ریزی‌های دشمن پیش از اقدام، همان‌طور که در جنگ ۱۲ روزه مؤثر بود.
نتیجه‌گیری: درس‌هایی برای آینده
اشتباهات محاسباتی دشمنان در تاریخ ایران، از جنگ تحمیلی تا جنگ ۱۲ روزه، نشان‌دهنده قدرت و اراده ملت ایران در برابر تجاوزات است. با این حال، این پیروزی‌ها با شهادت تعدادی از هموطنانمان به دست آمده‌اند. همان‌طور که سردار فدوی تأکید کرده، ایران هرگز آغازگر جنگ نبوده، اما در برابر تهدیدات تسلیم نمی‌شود. برای پیشگیری از جنگ‌های آینده، باید با تقویت بازدارندگی، دیپلماسی هوشمند و وحدت ملی، اجازه نداد دشمنان بر اساس برداشت‌های غلط دست به ماجراجویی بزنند. تاریخ ایران گواه آن است که این ملت از هر چالش قوی‌تر بیرون می‌آید، اما اولویت باید بر صلح پایدار و پیشرفت نسل‌های آینده باشد تا هزینه‌های غیرضروری تحمیل نشود.