خیز اروپا برای جدایی از آمریکا؛«ارتش واحد» و «صندوق دفاعی» در راه است؟

‌خبرگزاری مهر، گروه بین‌الملل، حسن شکوهی نسب: تحقیر «ولودیمیر زلنسکی» رئیس جمهور اوکراین از سوی «دونالد ترامپ» رئیس جمهور آمریکا و «جی دی ونس» معاون وی که از نگاه ناظران سیلی به اتحادیه اروپا تلقی می‌شد، سران بروکسل را در این اندیشه فرو برده که راه خود را از آمریکا جدا کنند.

در کنار «امانوئل ماکرون» رئیس جمهور فرانسه که همواره از حامیان اصلی استقلال نظامی اروپا از آمریکا و به طور مشخص ایده تشکیل «ارتش واحد اروپا» بوده‌است، در این روزها «فریدریش مرتس» نامزد احتمالی صدراعظمی آلمان نیز مجدانه با وی همصدا شده‌است؛ رویکردی که ارتباط مستقیم با برخورد تحقیرآمیز ترامپ با اوکراین و متعاقب آن، قطع کمک‌های نظامی و اطلاعاتی با این کشور دارد. افزون بر پیگیری ارتش اروپایی به‌جای ناتو، سران بروکسل نسبت به ایجاد «صندوق دفاعی» تحت مدیریت کمیسیون اروپا اقدام کرده‌اند.

«اورسولا فون در لاین» رئیس کمیسیون اروپا هفته گذشته در واکنش به تصمیم بحث‌برانگیز واشنگتن برای توقف کمک‌های نظامی به اوکراین، طرح جدیدی را برای افزایش بودجه دفاعی کشورهای عضو اتحادیه اروپا و تقویت امنیت این قاره ارائه کرد. این طرح که با عنوان «بازمسلح‌سازی اروپا» (Rearm Europe) مطرح شده، بر افزایش سرمایه‌گذاری‌های دفاعی اعضای اتحادیه، استفاده از ابزارهای مالی مشترک و تقویت توان بازدارندگی اروپا تأکید دارد.

رئیس کمیسیون اروپا در ادامه توضیح داد که این طرح شامل پنج محور اصلی برای تقویت توان دفاعی اتحادیه اروپا در سال‌های پیش‌رو است؛ اول، لغو محدودیت‌های مالی برای افزایش بودجه دفاعی ملی؛ دوم، ایجاد یک صندوق اعتباری جدید به ارزش ۱۵۰ میلیارد یورو؛ سوم، افزایش نقش بودجه اتحادیه اروپا در حمایت از صنایع دفاعی؛ چهارم، سرمایه‌گذاری خصوصی از طریق اصلاحات مالی و نیز پنجم، توسعه همکاری‌های راهبردی با ناتو و سایر متحدان غربی.

بنابراین، رهبران اتحادیه اروپا در نشست اضطراری بروکسل در واکنش به تعلیق کمک‌های نظامی آمریکا و تغییر موضع واشنگتن در قبال روسیه، بسته‌ای ۸۰۰ میلیارد یورویی را برای تقویت توان دفاعی اروپا و حمایت نظامی و مالی از اوکراین تصویب کردند. فون در لاین به عنوان رئیس کمیسیون با تاکید بر اینکه اروپا باید مسئولیت بیشتری در قبال امنیت خود بپذیرد، مأمور شد به زودی پیشنهادات دقیق‌تری در این زمینه ارائه دهد.

از نگاه ناظران، تشکیل ارتش متحد اروپایی و ایجاد صندوق دفاعی می‌تواند به تقویت توان نظامی و استقلال استراتژیک اتحادیه اروپا منجر شود. با این حال، موفقیت این طرح‌ها که با موانع داخلی و خارجی مواجه است به هماهنگی و همکاری مؤثر کشورهای عضو بستگی دارد.

موانع داخلی و خارجی اجرای ارتش متحد اروپا و صندوق دفاعی

۱. تفاوت در سیاست‌های دفاعی و امنیتی

کشورهای اروپایی از نظر سیاست‌های دفاعی، راهبردهای امنیتی و میزان وابستگی به نیروهای نظامی خارجی، رویکردهای متفاوتی دارند. برخی از این کشورها مانند فرانسه به دنبال استقلال استراتژیک هستند و در مأموریت‌های نظامی بین‌المللی مشارکت فعالی دارند، در حالی که کشورهایی مانند اتریش به‌طور سنتی سیاست بی‌طرفی نظامی را دنبال می‌کنند. این واگرایی در سال ۲۰۱۱ در عملیات نظامی علیه لیبی خود را نشان داد که برخلاف دو کشور فرانسه و انگلیس، آلمان تصمیم گرفت در این عملیات شرکت نکند. چنین اختلافاتی نشان‌دهنده عدم همگرایی در تصمیم‌گیری‌های نظامی است که می‌تواند در ایجاد یک ارتش متحد چالش ایجاد کند.

۲. مخالفت کشورهای متکی به ناتو

برخی کشورهای اروپایی، به‌ویژه آن‌هایی که وابستگی زیادی به ناتو دارند، تمایلی به تشکیل ارتش متحد اروپایی ندارند. هلند، لهستان، پرتغال و کشورهای حوزه بالتیک از جمله کشورهایی هستند که بر نقش ناتو به‌عنوان ستون اصلی دفاعی اروپا تأکید دارند و تشکیل ارتش اروپایی را به‌عنوان جایگزینی ضعیف‌تر در مقایسه با ناتو می‌دانند.

این اختلاف تا جایی ادامه دارد که اتحادیه اروپا روز پنجشنبه ۱۷ اسفند نتوانست بر سر موضعی مشترک درباره حمایت از اوکراین به توافق برسد، زیرا مجارستان – کشوری که از سال ۲۰۰۴ عضو اتحادیه اروپاست و از سال ۲۰۰۷ در منطقه شنگن قرار دارد – از امضای بیانیه‌ای که شامل ارائه کمک‌های بیشتر به کی‌یف بود، خودداری کرد. «ویکتور اوربان» نخست‌وزیر این کشور تاکید کرد اتحادیه اروپا نمی‌تواند بدون کمک‌های آمریکا همچنان به حمایت از اوکراین ادامه دهد.

۳. چالش‌های فنی و لجستیکی

یکی از بزرگ‌ترین موانع در تشکیل ارتش متحد اروپا، نبود هماهنگی در سامانه‌های تسلیحاتی و تجهیزات نظامی کشورهای عضو است. هر کشور تجهیزات دفاعی و استانداردهای عملیاتی متفاوتی دارد که باعث پیچیدگی در ادغام نیروهای نظامی می‌شود. این پراکندگی باعث مشکلاتی در تأمین قطعات، آموزش نیروها، و هماهنگی عملیات‌های نظامی مشترک می‌شود. مثلاً فرانسه و آلمان هنوز نتوانسته‌اند بر سر یک مدل مشترک برای جنگنده نسل بعدی به توافق برسند، زیرا هر کشور تولیدکنندگان تسلیحاتی خود را دارد که رقابت شدیدی با یکدیگر دارند. به‌طور کلی، این موانع نشان می‌دهند که اجرای طرح ارتش متحد اروپایی و صندوق دفاعی نه‌تنها به اراده سیاسی نیاز دارد، بلکه باید چالش‌های ساختاری، فنی و استراتژیک موجود نیز برطرف شوند.

۴. مشکلات مالی کشورهای اروپایی

یکی از موانع اصلی در مسیر اجرای ارتش متحد اروپایی و صندوق دفاعی، محدودیت‌های مالی بسیاری از کشورهای عضو اتحادیه اروپا است. آمریکا همواره از اعضای اروپایی ناتو خواسته است که حداقل ۲ درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) خود را به هزینه‌های دفاعی اختصاص دهند. بااین‌حال، بسیاری از کشورهای اروپایی در تحقق این هدف ناتوان بوده یا تمایلی به افزایش بودجه نظامی خود ندارند. ناتو برای نشست آمستردام در سال ۲۰۲۵، حدود ۲.۵ درصد از تولید ناخالص داخلی در کوتاه مدت و ۳ درصد از تولید ناخالص داخلی در سال ۲۰۳۰ را هدف قرار داده است. این در حالی است که بسیاری از کشورهای اتحادیه اروپا از اختصاص همان ۲ درصد سابق هم ناتوان هستند.

چند روز پیش یک دیپلمات ارشد اتحادیه اروپا در گفتگو با نشریه آمریکایی «پولیتیکو» با بیان اینکه مساله دفاع یک مسئولیت ملی است، از مخالفت کشورش با ایجاد صندوق دفاعی تحت مدیریت کمیسیون اروپا خبر داد.

این نشریه آمریکایی، لهستان و فنلاند را از جمله کشورهای مخالف ایجاد صندوق دفاعی اعلام کرد و نوشت: فون درلاین در نشست آتی سران اروپا، تسهیل مقررات این اتحادیه برای افزایش هزینه‌های دفاعی، باوجود کسری بودجه را با دولت‌های حاضر در میان خواهد گذاشت.

پولیتیکو از عصبانیت کشورهایی مثل ایتالیا و اسپانیا به خاطر پایین بودن بودجه‌های دفاعیشان خبر داد و افزود: کشورهایی مثل آلمان، لهستان و یونان که اکنون بیش از ۲ درصد از بودجه خود را برای مسائل دفاعی هزینه می‌کنند نیز خواهان معافیت هستند تا بقیه که کمتر از این مقدار هزینه می‌کنند به آنها برسند.

۵. موانعی به نام آمریکا و ناتو

از جمله موانع خارجی اجرای ارتش متحد اروپا و صندوق دفاعی، مخالفت و کارشکنی آمریکا است. ایالات متحده از زمان پایان جنگ جهانی دوم، اصلی‌ترین تأمین‌کننده امنیت اروپا از طریق ناتو بوده است و میلیاردها دلار در زمینه دفاعی و استقرار نیروهای نظامی در اروپا سرمایه‌گذاری کرده است. ایجاد یک ارتش متحد اروپایی می‌تواند این نقش را کمرنگ کرده و نفوذ استراتژیک آمریکا را در قاره اروپا کاهش دهد.

واشنگتن همواره نسبت به ایده استقلال نظامی اروپا رویکردی محتاطانه داشته یا اساساً با این ایده مخالف بوده است. دولت‌های مختلف آمریکا، چه جمهوری‌خواه و چه دموکرات، نگران این هستند که ایجاد یک ارتش اروپایی باعث کاهش تعهدات مالی کشورهای اروپایی به ناتو و کاهش وابستگی آن‌ها به آمریکا شود. به عنوان نمونه در سال ۲۰۱۸، زمانی که ماکرون برای اولین بار از ایده «ارتش مستقل اروپایی» صحبت کرد، ترامپ، آن را توهین‌آمیز خواند و در توییتی نوشت: «شاید اروپا باید ابتدا سهم خود را در ناتو بپردازد پیش از آنکه درباره یک ارتش مستقل صحبت کند!»

اینک نیز به احتمال قوی، آمریکای ترامپ ممکن است برای جلوگیری از تشکیل ارتش مستقل اروپایی، فشار دیپلماتیک، اقتصادی و حتی تهدید به کاهش تعهدات امنیتی را اعمال کند.

«ناتو» نیز از دیگر موانع خارجی پیش پای اروپای مستقل است. ایجاد یک ساختار دفاعی مستقل مانند ارتش متحد اروپا می‌تواند به تضعیف ناتو و کاهش هماهنگی میان کشورهای عضو منجر شود. بسیاری از اعضای ناتو نگران هستند که تمرکز بر ارتش اروپایی باعث تضعیف ناتو و کاهش تعهدات امنیتی آمریکا شود. بنابراین، هرگونه تلاش برای ایجاد ارتش اروپایی نیاز به هماهنگی با ناتو و توافقی مشخص در مورد تقسیم وظایف دارد تا ارتش اروپایی به جای رقابت، مکمل ساختارهای دفاعی موجود باشد.

سخن پایانی

ایده استقلال نظامی اروپا از آمریکا و تشکیل ارتش متحد اروپایی از نظر تئوریک می‌تواند به افزایش توان دفاعی و استقلال استراتژیک این قاره منجر شود، اما در عمل با موانع جدی روبه‌رو است. اختلافات داخلی میان کشورهای اروپایی بر سر سیاست‌های دفاعی، میزان تعهدات مالی و هماهنگی نظامی از جمله چالش‌های کلیدی است. بسیاری از کشورهای اروپایی به دلیل مشکلات اقتصادی، عدم تمایل به افزایش هزینه‌های نظامی و وابستگی تاریخی به ناتو، حاضر به پذیرش این تغییرات نیستند. همچنین، پراکندگی تسلیحاتی و نبود زیرساخت‌های مشترک نظامی، هماهنگی بین ارتش‌های ملی را دشوار می‌سازد.

در بعد خارجی، واکنش آمریکا و ناتو به این تلاش‌ها یکی از موانع اصلی محسوب می‌شود. ایالات متحده که تاکنون نقش اصلی را در تأمین امنیت اروپا ایفا کرده، مخالف کاهش نفوذ خود در این قاره است و ممکن است برای جلوگیری از تشکیل یک ارتش مستقل اروپایی، فشارهای دیپلماتیک و اقتصادی اعمال کند. از سوی دیگر، ایجاد یک ارتش مستقل اروپایی بدون ایجاد تداخل با ناتو چالش‌برانگیز خواهد بود، زیرا بسیاری از کشورهای اروپایی، به‌ویژه در شرق این قاره، همچنان ناتو را تضمین‌کننده امنیت خود می‌دانند.

در مجموع، با وجود تلاش‌هایی که برای استقلال نظامی اروپا صورت گرفته، اجرایی شدن این ایده در کوتاه‌مدت دشوار خواهد بود و نیازمند عزم سیاسی جدی، افزایش هماهنگی میان اعضا و یافتن راهکاری برای مدیریت روابط با آمریکا و ناتو است. در همین ارتباط بود که تارنمای شبکه تلویزیونی «ان‌بی‌سی‌نیوز» آمریکا بعد از مشاجره لفظی اخیر ترامپ و زلنسکی به تلاش اروپا برای استقلال نظامی از واشنگتن اشاره و تاکید کرد که «پرکردن خلأ امنیتی ناشی از استقلال اروپا از آمریکا، حداقل پنج‌سال زمان می‌برد.»