خبرگزاری مهر، گروه بین‌الملل: «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهور روسیه روز ۲۱ فوریه سال ۲۰۲۲ (دوم اسفند ۱۴۰۰) با انتقاد از بی‌توجهی غرب به نگرانی‌های امنیتی مسکو، استقلال جمهوری‌های خلق دونتسک و لوهانسک را در منطقه دونباس به رسمیت شناخت. سه روز پس از آن یعنی پنجشنبه ۲۴ فوریه (پنجم اسفند)، پوتین عملیاتی را که از آن تحت عنوان «عملیات ویژه» یاد کرد، علیه اوکراین آغاز نمود و به این ترتیب روابط پرتنش مسکو – کی‌یف به رویارویی نظامی تغییر وضعیت داد و این جنگ همچنان ادامه دارد و وارد چهارمین سال خود شده است.
دست برتر روسیه در میدان جنگ
در سومین سالگرد جنگ اوکراین، نقشه میدان نبرد همچنان در حال تغییر است. در ماه‌های اخیر، نیروهای روسی پیشروی‌هایی در شرق اوکراین به‌ویژه در مناطق غربی دونتسک داشته‌اند.
ارتش روسیه شهرهای کوراخوفه و سلیدووه را تصرف و به سمت شهر پوکروفسک پیشروی کرده است. با این حال، سرعت این پیشروی‌ها در زمستان کاهش یافته است. در ماه میلادی گذشته (ژانویه ۲۰۲۵)، روسیه به‌طور متوسط هر ۶ روز مساحتی معادل جزیره منهتن را تصرف می‌کرد که این سرعت نسبت به ماه‌های قبل نسبتاً کاهش یافته است.
در این ماه (فوریه)، گزارش‌ها حاکی از آن است که نیروهای روسی اولویت‌های تهاجمی خود را تغییر داده و به جای پوکروفسک، بر کوستیانتینیوکا تمرکز کرده‌اند.
در جبهه شمالی، نیروهای روسی تلاش کرده‌اند حضور نظامی اوکراین در استان کورسک روسیه را از بین ببرند. این منطقه در تابستان گذشته توسط اوکراین تصرف شده بود و اکنون اوکراین و متحدان غربی که در موضع ضعف و زیر فشار سنگین قرار گرفته‌اند، ادعا می‌کنند که روسیه با استفاده از نیروهای کمکی از جمله نیروهای کره شمالی، در تلاش برای بازپس‌گیری این مناطق است.
تلفات سنگین جنگ سه ساله
در سومین سالگرد جنگ اوکراین، آمار تلفات انسانی همچنان مورد بحث و بررسی قرار دارد. این آمارها به دلیل تفاوت در منابع و محدودیت‌های اطلاعاتی، متغیر و گاه متناقض هستند.
آخرین مورد از اذعان طرف اوکراینی به آذرماه امسال برمی‌گردد که ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور این کشور اعلام کرد که ۴۳ هزار سرباز اوکراینی جان باخته‌اند. وی همچنین در مطلبی در رسانه‌های اجتماعی اعلام کرد ۳۷۰ هزار نفر دیگر هم در این جنگ زخمی شده‌اند، اگرچه این آمار شامل سربازانی می‌شود که بیش از یک بار زخمی شده‌اند.
نکته مورد تأمل اینکه باوجود دست برتر روسیه در این جنگ سه ساله، زلنسکی مدعی شد که ۱۹۸ هزار سرباز روسی هم در این جنگ کشته و ۵۵۰ هزار سرباز دیگر هم زخمی شده‌اند.
رئیس جمهور اوکراین از این جهت تصمیم به اعلام تلفات جدید گرفت که «دونالد ترامپ» به عنوان رئیس جمهور منتخب آمریکا در آن زمان در رسانه اجتماعی نوشت که اوکراین به طرز مضحکی ۴۰۰ هزار سرباز را در جنگ از دست داده و نزدیک به ۶۰۰ هزار سرباز روسی نیز کشته یا زخمی شدند. ترامپ البته نگفت که این آمار را از کجا آورده است.
این در حالی است که «آندری بلوسوف» وزیر دفاع روسیه اواخر آذرماه امسال در گزارشی از آخرین وضعیت عملیات نظامی ویژه این کشور در اوکراین گفت که از ابتدای این عملیات در اسفند ۱۴۰۰ تاکنون تقریباً یک میلیون نفر از نیروهای مسلح کی‌یف کشته یا مجروح شده‌اند.
در ارتباط با تلفات روسیه نیز آمار دقیقی وجود ندارد و منابع غربی سعی در کم نشان دادن تلفات اوکراین و در مقابل بزرگنمایی تلفات ارتش روسیه دارند. وزارت دفاع بریتانیا ماه گذشته (ژانویه) مدعی شد که نزدیک به ۸۰۰ هزار سرباز روسی کشته یا زخمی شده‌اند و «بی‌بی‌سی» نیز در گزارشی نوشت که بر اساس داده‌هایی که بررسی کرده به این نتیجه رسیده‌است که تاکنون بیش از ۷۰ هزار نفر از افرادی که در ارتش روسیه می‌جنگند، در اوکراین جان باخته‌اند. این در حالی است که مسکو پیشتر آمار تلفات خود را چند هزار نفر اعلام کرده‌بود.
در ارتباط با تلفات غیرنظامیان نیز بر اساس گزارش سازمان ملل متحد، تا ابتدای سال ۲۰۲۵، حدود ۱۲ هزار ۵۰۰ غیرنظامی از جمله ۶۵۰ کودک، در این جنگ جان خود را از دست داده‌اند. با این حال، این آمار ممکن است کمتر از واقعیت باشد، زیرا دسترسی به برخی مناطق محدود است.
هزینه‌های اقتصادی جنگ برای دو طرف و تأثیرات بین‌المللی آن
جنگ سه‌ساله اوکراین تأثیرات اقتصادی گسترده‌ای بر هر دو کشور درگیر و همچنین بر جامعه بین‌المللی داشته است. در ادامه، به بررسی جزئیات بیشتری از هزینه‌های اقتصادی این درگیری می‌پردازیم.
هزینه‌های جنگ برای اوکراین
در ارتباط با هزینه‌های اقتصادی برای اوکراین لازم به ذکر است که اشغال حدود ۱۸ درصد از خاک این کشور توسط نیروهای روسی، به‌ویژه در مناطق صنعتی شرق، منجر به کاهش قابل‌توجهی در تولید ناخالص داخلی این کشور شده است. این کاهش به دلیل از دست دادن زیرساخت‌های کلیدی مانند نیروگاه‌های زغال‌سنگ و نیروگاه هسته‌ای زاپروژیا بوده است. پیش‌بینی‌های اقتصادی نشان می‌دهد که رشد GDP اوکراین به شدت وابسته به پایان درگیری‌ها است.
همچنین جنگ منجر به مهاجرت گسترده شهروندان و فرار نیروی کار از کشور شده است. این مسئله باعث کاهش نیروی کار فعال و در نتیجه کاهش تولید و بهره‌وری اقتصادی شده است. افزون بر آن، تخریب زیرساخت‌های حمل و نقل و محاصره بنادر دریایی، صادرات اوکراین را با چالش‌های جدی مواجه کرده است. این محدودیت‌ها تأثیر منفی بر درآمدهای ارزی و تراز تجاری کشور داشته است.
چند ماه پیش، «رستم اومروف» وزیر دفاع اوکراین، طی یک مصاحبه تلویزیونی با شبکه «رادای» این کشور گفت: ما بیش از ۱۵۰ میلیارد دلار از بودجه و کمک‌های شرکای خود هزینه کرده‌ایم. ما به پول بیشتری نیاز داریم و پس از آن توانمندی‌های ما بیشتر می‌شود. ما به سرمایه گذاری نیاز داریم.
از طرفی «دنیس شمیگال» نخست وزیر اوکراین نیز پیشتر اعلام کرده‌بود که «دولت بودجه سال ۲۰۲۵ را تصویب کرده که بیش از ۳۸ میلیارد دلار کسری بودجه دارد.» پیش بینی شده که اوکراین در سال ۲۰۲۵ حدود ۴۸ میلیارد دلار درآمد و ۸۷ میلیارد دلار هزینه داشته باشد.
هزینه‌های جنگ برای روسیه
در پیوند با هزینه‌های اقتصادی جنگ برای روسیه نیز باید گفت که در این مدت، مسکو با مجموعه‌ای از تحریم‌های اقتصادی از سوی آمریکا، اتحادیه اروپا و سایر کشورها مواجه شد. این تحریم‌ها بخش‌های مختلفی از اقتصاد روسیه، از جمله انرژی، مالی و فناوری را هدف قرار داده‌اند. همچنین حدود ۳۰۰ میلیارد دلار از دارایی‌های دولتی روسیه در اروپا مسدود شده است.
جنگ و تحریم‌ها منجر به کاهش شدید تجارت بین روسیه و اوکراین شده است. پیش از جنگ، این دو کشور شرکای تجاری مهمی برای یکدیگر بودند، اما درگیری‌ها و تحریم‌ها این روابط را به حداقل رسانده است.
تأثیرات بین‌المللی جنگ
در ارتباط با تأثیرات بین‌المللی جنگ سه ساله اوکراین لازم به یادآوری است، وابستگی اروپا به انرژی روسیه، به‌ویژه گاز طبیعی، باعث شده است که تحریم‌ها و کاهش واردات از روسیه منجر به افزایش قیمت انرژی و نگرانی‌های مربوط به تأمین آن در فصل‌های سرد سال شود.
کشورهای عضو ناتو و سایر کشورها برای حمایت از اوکراین و تقویت توان دفاعی خود، بودجه‌های نظامی خود را افزایش داده‌اند که این امر فشار مضاعفی به بودجه‌های ملی وارد کرده است.
در مجموع، جنگ اوکراین تأثیرات اقتصادی عمیقی بر طرف‌های درگیر و جامعه بین‌المللی داشته است. هزینه‌های بازسازی اوکراین، تغییرات در روابط تجاری و فشارهای اقتصادی ناشی از تحریم‌ها، همگی نشان‌دهنده پیچیدگی‌ها و چالش‌های اقتصادی این درگیری هستند.
طی این چند سال جنگ، شاهد سرازیر شدن کمک‌های مالی و نظامی بیش از ۳۰۰ میلیارد دلاری غرب به اوکراین بوده ایم. آمریکا و کشورهای اروپایی مجموعه‌ای گسترده از تسلیحات و تجهیزات نظامی را به اوکراین ارسال کرده‌اند. این تسلیحات شامل سامانه‌های پدافند هوایی، موشک‌های ضد تانک، خودروهای زرهی، توپخانه‌های پیشرفته و مهمات مختلف است. به‌عنوان مثال، آمریکا سامانه‌های موشکی هیمارس (HIMARS) و موشک‌های جاولین (Javelin) را در اختیار اوکراین قرار داده است. کشورهای اروپایی نیز تانک‌های لئوپارد ۲ (Leopard ۲) و سامانه‌های پدافند هوایی پاتریوت را به اوکراین تحویل داده‌اند.
در مجموع، از فوریه ۲۰۲۲ تا آگوست ۲۰۲۴، کشورهای حامی اوکراین حداقل ۳۱۰ میلیارد یورو (حدود ۳۳۰ میلیارد دلار) در قالب کمک‌های نظامی، مالی و بشردوستانه به این کشور تعهد کرده‌اند؛ موضوعی که در روزهای اخیر به جدال لفظی ترامپ و زلنسکی تبدیل شده‌است.
در حالی که رئیس جمهور جدید آمریکا کمک‌های واشنگتن به کی‌یف را طی سه سال اخیر ۳۵۰ میلیارد دلار ارزیابی می‌کند، زلنسکی اعلام کرد که هزینه جنگ تاکنون ۳۲۰ میلیارد دلار بوده است، که از این میان ۱۲۰ میلیارد دلار را مالیات‌دهندگان اوکراینی تأمین کرده‌اند و ۲۰۰ میلیارد دلار دیگر از سوی آمریکا و اتحادیه اروپا تأمین شده است. او همچنین گفت که آمریکا ۶۷ میلیارد دلار کمک تسلیحاتی و بودجه‌ای به اوکراین داده است.
چشم‌انداز جنگ در سال چهارم
با گذشت سه سال از بحران اوکراین به عنوان یکی از پیچیده‌ترین و حساس‌ترین بحران‌های ژئوپلیتیکی در جهان، این روزها مذاکرات برای حل‌وفصل آن با روی کار آمدن «دونالد ترامپ» رئیس جمهور جدید آمریکا سرعت گرفته‌است. به طوری که طی هفته اخیر از یک سو شاهد نزدیکی مواضع مسکو-واشنگتن و دیدار نمایندگان آنها در عربستان سعودی، آن هم بدون هماهنگی با اوکراین و اتحادیه اروپا بودیم و از سوی دیگر، کشورهای اروپایی با محوریت فرانسه یک سری نشست‌هایی را در پاریس برگزار کردند.
«ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهور روسیه و ترامپ همتای آمریکایی‌اش، شامگاه چهارشنبه ۲۴ بهمن در تماسی تلفنی گفتگو و برای دیدار حضوری ابراز امیدواری کردند. اگرچه هنوز تاریخ این دیدار مشخص و اعلام نشده‌است اما نفس این گفتگوی تلفنی و برنامه‌ریزی برای دیدار بدون در نظر گرفتن ملاحظات اوکراین و متحدان اروپایی، نشان‌دهنده پیچیدگی‌های جدید دیپلماتیک و افزایش بی‌اعتمادی در روابط فراآتلانتیک است.
پس از این گفتگوی تلفنی ترامپ و پوتین، «سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه روسیه، و «مارکو روبیو» وزیر امور خارجه آمریکا، در ریاض دیدار و گفتگو کردند؛ گفتگویی که در غیاب نمایندگان اوکراین و اروپا برگزار و از سوی دو طرف مذاکره‌کننده، «سازنده» توصیف شد.
همزمان با مذاکرات نمایندگان ترامپ و پوتین در ریاض، «امانوئل ماکرون» رئیس‌جمهور فرانسه، هفته گذشته دو نشست در پاریس با فاصله زمانی دو روزه در ارتباط با جنگ اوکراین برگزار کرد و حدود ۱۵ کشور به صورت حضوری و یا از طریق ویدئو کنفرانس در این نشست شرکت کردند؛ اجلاسی که بیش از نتیجه‌بخشی، واگرایی را به تصویر کشید و اعضای حاضر از جمله انگلیس، تضمین امنیتی آمریکا را تنها راه بازدارندگی روسیه از حمله مجدد به اوکراین دانستند که این امر نشان می‌دهد اروپایی‌ها بدون تضمین و نقش‌آفرینی آمریکا نمی‌توانند مساله اوکراین را پیش ببرند.
این تحولات، سناریوی پایان جنگ اوکراین را در دولت ترامپ که حاضر به کمک بیشتر به اوکراین نیست، در سال چهارم جنگ محتمل جلوه می‌دهد؛ آن هم در شرایطی که آمریکا و روسیه جدا از مساله اوکراین، در صدد بازگشایی سفارتخانه‌ها و ترمیم مناسبات دوجانبه در حوزه‌های مختلف برآمده‌اند و اروپا به تنهایی قادر به تداوم حمایت از اوکراین و ایستادگی مقابل مسکو نیست.