خبرگزاری مهر، گروه بین‌الملل- آذر مهدوان: روابط ایران و سودان در سال‌های اخیر با نوسانات و تحولات چشمگیری همراه بوده است. این روابط که در ابتدا بر پایه اشتراکات فرهنگی و دینی دو کشور شکل گرفته بود، در دهه ۲۰۰۰ میلادی و به ویژه در دوران ریاست‌جمهوری عمر البشیر، شاهد گسترش قابل توجهی بود. در آن زمان، ایران و سودان همکاری‌های وسیعی در زمینه‌های نظامی، اقتصادی و فرهنگی داشتند و تهران به عنوان یکی از حامیان اصلی خارطوم در برابر تحریم‌های بین‌المللی شناخته می‌شد.
اما با آغاز جنگ یمن و همسویی دولت سودان با عربستان سعودی، روابط سیاسی دو کشور به طور قابل توجهی تغییر کرد و سودان تصمیم به قطع روابط خود با ایران گرفت. این اقدام نه تنها نشانه‌ای از تغییر استراتژی سیاسی خارطوم بود، بلکه به نوعی تأثیرات تحولات منطقه‌ای و فشارهای بین‌المللی را نیز به تصویر کشید.
اکنون، با توجه به تحولات جدید و شرایط داخلی سودان، مراودات بین ایران و سودان به سمت روند عادی‌سازی پیش می‌رود. با این حال، این فرآیند عادی‌سازی در شرایطی دنبال می‌شود که سودان درگیر جنگ داخلی و تنش‌های سیاسی داخلی است. این وضعیت، چالش‌های جدیدی برای هر دو کشور به وجود می‌آورد و می‌تواند تأثیرات عمیقی بر روابط آینده آنها داشته باشد.
خبرنگار مهر در گفتگو با دکتر «ناصر ابراهیم» کارشناس اهل سودان تلاش کرده تحولات اخیر سودان و روابط تهران و خارطوم را بررسی کند؛ مشروح این گفتگو در ادامه می‌آید:
نیروهای واکنش سریع و ارتش سودان با همکاری یکدیگر دولت عمر البشیر را سرنگون کردند، البته، مردم نیز دیگر از سیاست‌های البشیر خشنود نبودند. اما اکنون اوضاع وخیم‌تر به نظر می‌رسد و درگیری‌هایی تقریباً در تمام نقاط کشور بین ارتش و نیروهای واکنش سریع وجود دارد؛ در سودان کنونی چه خبر است؟
اول از همه، از شما متشکرم. خوشحالم که با یک رسانه ایرانی صحبت می‌کنم. در ابتدا می‌خواهم درباره برخی مسائل مربوط به تحولات جاری، به ویژه تحولات مربوط به عمر البشیر صحبت کنم، اما تلاش می‌کنم گفتگو را اسیر تاریخ نکنم. این تحولات تا حدودی مربوط به ایران نیز است.
تحولات مربوط به سال ۲۰۱۹ در سودان، که منجر به سقوط عمر البشیر شد، به نوعی با ایران نیز ارتباط دارد. همانطور که می‌دانید، ایران مهم‌ترین متحد سودان بود و سودان نقش بسیار محوری در سیاست آفریقایی ایران داشت. ما درباره روندی صحبت می‌کنیم که با سفر مرحوم رفسنجانی به سودان در سال ۱۹۹۱ آغاز شد. در آن دوران، حکومت عمر البشیر تازه روی کار آمده بود و ماهیت اسلامی داشت، هرچند شباهت‌هایی به اخوان المسلمین داشت اما در مسیر ایدئولوژی اخوانی نبود.
سیاست دولت قبل از البشیر بیشتر وابسته به غرب بود و رویکردی مشابه کشورهای حاشیه خلیج فارس داشت. اما دولت البشیر به تدریج روابط نزدیک‌تری با ایران، روسیه و چین برقرار کرد. این تغییر نگرش، غرب را نگران کرد و به فشارها بر خارطوم افزایش یافت. به همین دلیل، روابط ایران و سودان بیش از پیش صمیمی‌تر شد. سرنوشت مشترک، سیاست آفریقایی تهران و جستجوی سودان برای یافتن متحدی مانند ایران، به توسعه روابط دوجانبه انجامید.
اما با به قدرت رسیدن حوثی‌ها در یمن در سال ۲۰۱۵، عمر البشیر روابط نزدیکی با کشورهای حاشیه خلیج فارس برقرار کرد و روابط خود را با ایران به حالت تعلیق درآورد. این یک اشتباه استراتژیک بزرگ بود. در حالی که هیچ کشور دیگری نیرو اعزام نمی‌کرد، البشیر به ازای دریافت پول، سربازان را به مناطق جنگی اعزام می‌کرد و همچنین روابط خود را با عربستان سعودی تقویت کرد.
ارتش سودان از این وضعیت ناراضی بود. اشتباه بزرگ البشیر این بود که نیازهای نظامی کشورهای خلیج فارس، به ویژه امارات، را از طریق نیروهای واکنش سریع تأمین کرد. بدین ترتیب، نیروهای واکنش سریع به یک ارتش موازی تبدیل شدند و به یک شرکت نظامی با منابع مالی فراوان تبدیل گشتند. این سازمان غیردولتی به طور خاص توسط غرب حمایت می‌شد و ثروت آن نزدیک به ۳۵ میلیارد دلار بود.
نیروهای واکنش سریع نقش مهمی در سرنگونی عمر البشیر در جریان قیام مردمی ایفا کردند. اما پس از سرنگونی او، این نیروها در روابط خارجی قدرت گرفتند و سودان را به این مرحله رساندند. اکنون ارتش سودان یک ارتش با تجربه و با ۱۰۰ سال سابقه است و موضع این ارتش در سیاست روشن است. با این حال، پس از رفتن البشیر، نیروهای واکنش سریع تلاش کردند تا ارتش را پاکسازی کنند و برخی از نظامیان ارشد را بازنشسته یا اخراج کنند و سعی کردند ارتش را ضعیف کنند.
در شرایط کنونی، توافقی به نام توافق چارچوب وجود دارد که نیروهای واکنش سریع سعی کردند آن را به ارتش تحمیل کنند، اما ارتش این توافق را نپذیرفت. به همین دلیل، امارات متحده عربی سعی کرد نیروهای واکنش سریع را به کشور تحمیل کند و کودتایی طراحی و اجرا کرد تا این نیروها را در قدرت قرار دهد. ارتش این کودتا را نپذیرفت و مقاومت کرد که این موضوع موجب آغاز جنگ داخلی در کشور شد.
متأسفانه، از سال ۲۰۲۳، سودان درگیر جنگ است و این یک تراژدی انسانی است. نیروهای واکنش سریع دیدگاهی عربی دارند و سودانی‌های غیرعرب را به عنوان اقلیت می‌شناسند و حقوق سیاسی یا اقتصادی برای آنها قائل نیستند. به عبارت دیگر، به دلیل ایدئولوژی «عربی کردن سودان» شاهد چنین شرایطی هستیم. ارتش در برابر این سیاست مقاومت می‌کند و ایران، ترکیه، چین و روسیه از آن حمایت می‌کنند. این جنگ برای پایان دادن به روابط ایران با مردم سودان به راه افتاده است.
به موضوع ایران هم اشاره کردید. ایران و سودان دو کشوری بودند که روابط بسیار خوبی داشتند و در عرصه بین‌المللی از سیاست‌های یکدیگر حمایت می‌کردند. اما پس از سال ۲۰۱۶، شاهد دوره‌ای پرتنش بین دو کشور بودیم که به ویژه با تنش بین تهران و ریاض مشهود شد. اکنون تهران و خارطوم تصمیم به توسعه روابط دارند. سؤال این است که چرا البرهان تصمیم به عادی‌سازی و تقویت روابط با ایران گرفت؟
ایران کشوری مهم در منطقه است و ما با ایران در هم تنیده‌ایم. ایران در گذشته حمایت قابل توجهی از مردم سودان کرده است. سودان در حال حاضر هیچ متحدی ندارد و بسیاری از کشورها، از جمله ایران، به سودان نزدیک نمی‌شوند. دولت ایران به دلیل سیاست اشتباه سودان، نوعی تنبیه را در نظر می‌گیرد.
من مانند شما فکر نمی‌کنم؛ جنگ در کشور سودان مانع پیشرفت روابط دو کشور است. با این حال، مقامات ایرانی بارها اعلام کرده‌اند که مصمم به تقویت روابط با سودان هستند.
من حرف شما را می‌فهمم. دولت فعلی سودان به کشورهای ساحل خلیج فارس امید بسته است. دولت ایران هم به این موضوع نگاه مثبتی ندارد. زیرا کشورهای ساحل خلیج فارس از حضور ایران در سودان نگران هستند. شاید تنبیه کردن اصطلاح مناسبی نباشد، اما ایران به سیاست سودان اعتماد ندارد. زیرا ایران نمی‌خواهد به سال ۲۰۱۶ برگردد.
در دولت ایران نوعی عقلانیت سیاسی وجود دارد. مردم سودان از امارات متحده عربی نفرت زیادی دارند. ایران می‌تواند روابط خود با سودان را از طریق فعالیت‌های دیپلماتیک، نظامی و سایر فعالیت‌ها تقویت کند. ایران می‌تواند نقش مهمی در نشان دادن اوضاع غم‌انگیز سودان به جهانیان ایفا کند؛ مردم سودان نگاه بسیار مثبتی به ایران دارند.
آیا این دیدگاه برگرفته از یک دیدان سنتی است. به عبارتی نگاه مثبت مردم سودان به ایران از گذشته به ارث رسیده است؟
این دیدگاه به دلیل مواضع ایران در منطقه و حمایت‌های آن از جنبش‌های آزادی‌خواهانه شکل گرفته است. به نظر می‌رسد ایران باید در مورد مسئله سودان اقدام فوری انجام دهد، زیرا در سودان دیدگاه مثبتی نسبت به کشورهای خلیج فارس وجود ندارد و این فرصت را باید مورد توجه قرار دهد.
مسئله سودان و کمک‌های بشردوستانه به این کشور باید فوراً در دستور کار ایران قرار گیرد. مردم سودان به شدت نیازمند کمک هستند و نگاهی به شبکه‌های اجتماعی نشان می‌دهد که کاربران سودانی به شدت از امارات متحده عربی انتقاد می‌کنند و امارات را به مثابه اسرائیل می‌دانند. حتی اگر ایران هیچ کمک نظامی نداشته باشد، این کمک‌ها قلب مردم سودان را شاد خواهد کرد. تحولات اخیر در سودان به سمت بی‌ثباتی پیش می‌رود.
درگیری‌های کنونی سودان به چه سمت و سویی خواهد رفت؟
متأسفانه، سودان اکنون کشوری تنهاست و کشورهای همسایه به آن خیانت کرده‌اند. متحدان آنها نیز منفعل هستند. سودان در مورد مسئله فلسطین با ایران موضع مشترکی داشت. سودان کشوری غنی از منابع طبیعی است. کشوری که سالانه ۱۸۰ تن طلا از معادن خود استخراج می‌کند. در رتبه‌بندی‌های جهانی در جایگاه بسیار مهمی قرار دارد. امارات متحده عربی مرکز بازار این طلا بود. امارات متحده عربی در تلاش است تا این بازار را دوباره فعال کند. اگر سودان در مورد مسئله طلا با ترکیه اتحاد تشکیل دهد، امارات متحده عربی بلافاصله با اعمال فشار سعی در جلوگیری از این امر خواهد کرد.
تروریست‌های نیروهای واکنش سریع عرب‌گرا هستند، یعنی ایدئولوژی پان‌عرب دارند. آنها گروهی بادیه نشین و وحشی هستند که هیچ تمدنی ندیده‌اند. آنها مانند داعش تلاش‌هایی انجام دادند. سودان باید عاقل شود و از گذشته درس بگیرد. سودان باید سیاست درستی را در پیش بگیرد تا متحدانش در کنارش بایستند.
امارات متحده عربی سلاح در اختیار نیروهای واکنش سریع قرار می‌دهد. موشک و پهپادهایی می‌فرستد که هیچ کشور دیگری در آفریقا چنین سلاح پیشرفته‌ای ندارد. این نیروها هم با این سلاح‌ها فرودگاه‌ها را هدف قرار می‌دهند. امارات رسماً به سودان خیانت می‌کند. چشمشان به زمین و طلای ماست. بنابراین آنها سعی می‌کنند این کشور را استعمار کنند. برخی از کشورهای عربی به طور جدی به سودان خیانت می‌کنند. آنها در چارچوب تفکر عرب‌گرایی و توافق‌نامه‌های ابراهیم با اسرائیل، سعی در تجزیه سودان دارند.
و سخن آخر؟
متأسفانه سودان اکنون کشوری تنهاست و متحدان آن منفعل هستند. سودان در مورد مسئله فلسطین با ایران موضع مشترکی دارد و می‌تواند به عنوان یک کشور غنی از منابع طبیعی، به ویژه طلا، در سطح جهانی نقش مهمی ایفا کند.
امارات متحده عربی در تلاش است تا از منابع سودان سوءاستفاده کند و برخی کشورهای عربی به طور جدی به سودان خیانت می‌کنند. این جنگ یک تراژدی انسانی است و میلیون‌ها نفر در سودان آواره شده‌اند و هزاران نفر جان خود را از دست داده‌اند. هدف اصلی تجزیه سودان است و برخی کشورهای عربی و غرب از این موضوع حمایت می‌کنند. زیرا برای آنها امنیت اسرائیل بسیار مهم است.