روزهای سخت ترکیه؛ از بازداشت «امام اوغلو» تا احتمال تقابل با اسرائیل

خبرگزاری مهر، گروه بین‌الملل – آذر مهدوان: «همه چیز زیباتر می‌شود»، این شعاری بود که اکرم امام اوغلو، شهردار محبوس ترکیه، در سال ۲۰۱۹ مطرح کرد و توانست با کسب حداکثر آرا در دو انتخابات ۲۰۱۹ و ۲۰۲۳، قلعه نوعثمانی‌گری حزب عدالت و توسعه یعنی استانبول را فتح کند. اما اکنون، دستگیری وی به مهم‌ترین چالش سیاسی ترکیه تبدیل شده است. این کشور که به درگیری در دو قطبی سیاسی و اجتماعی معروف است، این روزها صحنه اعتراضات و تحریم‌ها علیه حزب حاکم شده است. پس از بازداشت امام اوغلو در ۱۹ مارس، با حمایت اوزگور اوزل، رهبر حزب جمهوری‌خواه خلق، اعتراضات خیابانی در کلانشهرهای ترکیه، به ویژه استانبول آغاز شد.

این اعتراضات منجر به دستگیری نزدیک به دو هزار شهروند ترکیه‌ای شد. اما واکنش اجتماعی به اعتراضات محدود نماند؛ از دوم آوریل، شاهد تحریم کالاهای دولتی از سوی حامیان امام اوغلو هستیم، تحریم‌هایی که حتی بسیاری از هنرمندان و سلبریتی‌های ترکیه نیز به آن پیوستند.

دستگیری امام اوغلو؛ حقوقی یا سیاسی؟

امام اوغلو به اتهام فساد، اخاذی، رشوه‌خواری، پول‌شویی و حمایت از تروریسم، به ویژه حمایت از گروه حزب کارگران کردستان، در حال محاکمه است. در حالی که تا لحظه نگارش این مطلب، هنوز سندی دال بر مرتکب شدن جرم او از سوی وزارت دادگستری منتشر نشده و کیفرخواستی نیز صادر نشده است.

بنابراین، هنوز نمی‌توان به این نتیجه رسید که دستگیری امام اوغلو سیاسی است یا خیر. اما نکته مهم این است که در صورت اثبات جرم او، شرایط برای نامزدی ریاست‌جمهوری‌اش محدودتر خواهد شد. این اتفاق می‌تواند حزب عدالت و توسعه و رهبر آن، رجب طیب اردوغان، را خوشحال کند، چرا که امام اوغلو مهم‌ترین رقیب سیاسی اردوغان به شمار می‌رود. این رقیب سرسخت شخصیتی مردمی، سخنور و مورد توجه لاییک‌ها و اسلام‌گرایان است و نباید او را به عنوان یک شهردار و سیاستمدار معمولی تحلیل کرد. او نیز مانند اردوغان، آرزوی کسب قدرت در ترکیه دارد و تلاش‌هایش برای به دست آوردن رهبری حزب جمهوری‌خواه خلق هنوز فراموش نشده است.

به همین دلیل، از سال ۲۰۱۹ تا به امروز، رسانه‌های نزدیک به آکپارتی (حزب عدالت و توسعه) از هیچ تخریبی علیه امام اوغلو فروگذاری نکرده‌اند.

ادامه سنت خشونت نرم در سیاست ترکیه

اعمال خشونت نرم در سیاست ترکیه تبدیل به یک سنت شده است. سال‌هاست که در ترکیه شاهد کودتاها و دستگیری شخصیت‌های مهم هستیم. یکی از افرادی که حیات سیاسی‌اش قربانی این خشونت نرم شد، مرحوم نجم الدین اربکان، نخست‌وزیر فقید ترکیه بود. حکم حبس، انحلال حزبش، ممنوعیت سیاسی و کودتای پست‌مدرن در سال ۱۹۹۷، از جمله رویدادها و سرنوشتی بود که اربکان با آن مواجه شد. نکته جالب توجه این است که اردوغان در سال ۲۰۰۶، زمانی که هنوز نخست‌وزیر بود، برای دستگیری اربکان نیروهای امنیتی را به محل اقامت او فرستاده بود. این موضوع را هم تمل کاراملا اوغلو، رهبر سابق حزب سعادت ترکیه، و هم مهمت آلتین اوز، داماد مرحوم اربکان، تأیید کردند. این در حالی است که اردوغان خود از شاگردان اربکان محسوب می‌شد!

رجب طیب اردوغان نیز از جمله سیاستمدارانی است که طعم حبس را چشیده است. او در سال ۱۹۹۸ به دلیل خواندن یک شعر اسلامی به ۱۰ ماه حبس محکوم شد، اما تنها ۴ ماه در زندان ماند. صلاح‌الدین دمیرتاش، سیاستمدار محبوب جامعه کردی ترکیه که دو بار رقیب انتخاباتی اردوغان بود، از سال ۲۰۱۶ در زندان به سر می‌برد و با ده‌ها اتهام روبرو است، از جمله همدستی در تظاهراتی که با حمله داعش به شهر مرزی کوبانی در کردستان سوریه آغاز شد. و حالا دستگیری امام اوغلو عملاً این سوال را ایجاد می‌کند که آیا شهردار محبوب استانبول قربانی خشونت سیاسی شده است یا اینکه حبس او کاملاً موضوعی حقوقی است؟ ابراهیم حاسکل اوغلو، خبرنگار مطرح ترکیه‌ای، در ویدئویی که از حساب شخصی‌اش منتشر کرده، می‌گوید: «نوع بازداشت و محاکمه اکرم امام اوغلو با حقوق و قوانین ترکیه در تضاد است و هنوز هیچ ادعانامه‌ای منتشر نشده است.» این بی‌عدالتی در موضوعات دیگری نیز مشاهده شده است. برای نمونه، در سال ۲۰۲۳ در زلزله قهرمان مرعش ترکیه، هزاران انسان جان خود را از دست دادند، اما حتی یک مقام و مسئول سطح بالا در آنکارا مورد محاکمه قرار نگرفت. منصور یواش، شهردار آنکارا، در خصوص فساد مالی ملیح گوکچک، شهردار پیشین آنکارا که وابسته به حزب عدالت و توسعه است، چندین پرونده به مقامات قضائی ارسال کرد، اما حتی یکبار هم این فرد به دادگاه فراخوانده نشد. دختر کرم کینیک رئیس هلال احمر ترکیه نیز در تصادفی باعث کشته شدن یک شهروند ترکیه‌ای شد، اما حتی یک روز هم زندان نرفت.

امید ترکیه بعد از فراخوان اوجالان

مهم‌ترین رویداد در ترکیه در سال ۲۰۲۵، مذاکره با عبدالله اوجالان، سرکرده پ‌ک‌ک، و سرانجام فراخوان او به حامیانش برای انحلال این گروه بود. این فراخوان عملاً ترکیه را به آغاز دوران صلح میان دولت آنکارا و جامعه کردی و پایان درگیری امیدوار کرد. اردوغان که فکر می‌کرد با آغاز روند صلح، مسیر را برای تداوم قدرتش در انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۸ هموار کرده است، حالا با مساله واکنش اجتماعی نسبت به موضوع دستگیری امام اوغلو مواجه است. موضوعی که توانسته بر محبوبیت امام اوغلو بیفزاید. نکته جالب این است که در روزهای اخیر در خصوص انحلال پ‌ک‌ک و گام‌های متقابل دولت آنکارا در راستای حقوق کردها، هیچ خبری از رسانه‌های ترکیه شنیده نمی‌شود و سیاستمداران نیز هیچ بحثی را مطرح نمی‌کنند.

به نظر می‌رسد با آغاز چالش بازداشت‌ها در شهرداری استانبول، موضوع کردها موقتاً به فراموشی سپرده شده است. سیاست دست به عصای «دم‌پارتی» حزب کرد گرای دموکراتیک خلق‌ها، که به عنوان تیم مذاکره‌کننده با عبدالله اوجالان نیز شناخته می‌شود، اگرچه در بسیاری از مسائل سیاسی ترجیح می‌دهد از حزب جمهوری‌خواه خلق حمایت کند، اما در موضوع دستگیری شهردار استانبول سعی دارد سیاستی محتاطانه در پیش بگیرد. در حالی که مقامات این حزب دستگیری امام اوغلو را محکوم می‌کنند، اما هیچ حمایتی از اعتراضات خیابانی نکردند. حتی تونجر باکرهان، رهبر مشترک این حزب، گفت: «ما توده فعال حزب جمهوری‌خواه خلق نیستیم. ما برای این کار به خیابان‌ها نمی‌رویم، کارهای بزرگ‌تری داریم.» آنچه از نوع رفتار مسئولان حزب برابری و دموکراسی خلق (DEM) مشاهده می‌شود، این است که با توجه به روند صلح با پ‌ک‌ک، این حزب قصد ندارد روند حل مسئله پ‌ک‌ک را به دلیل دستگیری امام اوغلو مختل کند. موضوعی که به مذاق حزب جمهوری‌خواه خلق خوش نیامده است.

ترکیه و تحولات سوریه

این روزها چالش‌های اخیر حزب عدالت و توسعه صرفاً محدود به سیاست داخلی و تحولات ناشی از بازداشت شهردار استانبول نیست. با توجه به تأثیر متقابل سیاست داخلی و خارجی، نباید نسبت به مهم‌ترین مساله سیاست خارجی ترکیه غفلت کرد. این روزها مساله جولان رژیم صهیونیستی در سوریه و احتمال تقابل آنکارا با تل آویو مطرح است. ترکیه که فکر می‌کرد با حمایت از تروریست‌های تحریر الشام و تغییر نظام در سوریه می‌تواند نفوذ سیاسی، اجتماعی و اقتصادی خود را در سوریه تثبیت کند، حالا با مساله حضور اسرائیل در سوریه مواجه شده است.

هفته گذشته، اسرائیل پایگاه هوایی تی ۴ در سوریه را بمباران کرد، جایی که ترکیه قصد استقرار پهپادها را داشت. رسانه‌های صهیونیستی نوشتند که این حمله پیامی به آنکارا در مورد «تأسیس پایگاهی در سوریه و دخالت در فعالیت‌های اسرائیل» بود.

اما هاکان فیدان، در موضع‌گیری اخیر خود با اشاره به حملات اسرائیل به سوریه گفت: «اقدامات اسرائیل زمینه‌ساز بی‌ثباتی منطقه در آینده است. اگر دولت جدید دمشق خواهان دستیابی به تفاهمات خاصی با اسرائیل است، این موضوع به خودشان مربوط است. ترکیه خواهان رویارویی با اسرائیل در سوریه نیست.»

عمر اونهون، پژوهشگر ترکیه‌ای، در مقاله‌ای در خصوص احتمال درگیری میان اسرائیل و ترکیه می‌نویسد: «به نظر می‌رسد اسرائیل، که اردوغان خطاب به آنها گفته بود «خدا نابودشان کند»، اکنون ترکیه را به اندازه ایران دشمن می‌داند.» هاکان فیدان در گفت‌وگو با خبرگزاری رویترز گفت: «ترکیه نمی‌خواهد در سوریه با اسرائیل رویارو شود، اما اسرائیل ترکیه را به‌عنوان یک «توسعه‌طلب صهیونیست» و ترکیه اسرائیل را «توسعه‌طلب نئو عثمانی» می‌داند و احتمال درگیری میان این دو در میدان سوریه صفر نیست.» در صورت بروز درگیری، حتی اگر محدود و کوتاه‌مدت باشد، هر دو طرف متضرر خواهند شد. وضعیت اقتصادی ترکیه بسیار منفی است و این ممکن است توجیهی برای اقدامات وضعیت اضطراری کشور باشد که مشکلات جدی در سیاست داخلی دارد.

نتیجه

دولت آنکارا عملاً با دو مسئله مهم در حوزه داخلی و عرصه بین‌المللی مواجه است. غفلت در هر دو موضوع می‌تواند موجب ضعف دولت آنکارا و کاهش امنیت ترکیه شود. اگر مقامات قضائی آنکارا نتوانند اسناد اتهاماتی که علیه امام اوغلو وارد شده را منتشر کنند، حامیان حزب عدالت و توسعه کاهش خواهند یافت و ممکن است شاهد پایان عمر اقتدار این حزب بعد از انتخابات ۲۰۲۸ باشیم. از طرف دیگر، تنش‌های اخیر میان ترکیه و اسرائیل اگر به درستی مدیریت نشود، می‌تواند امنیت ترکیه را به خطر بیندازد. ترکیه این روزها با مساله ضعف اقتصادی مواجه است و هر یک از این دو موضوع می‌تواند علیه خودشان رقم بخورد. با توجه به ناخشنودی غرب از حبس امام اوغلو به نظر می‌رسد در صورت تنش میان اسرائیل و ترکیه این بار دولت‌های غربی هم برای حل آن اقدامی نکنند.