خبرگزاری مهر، گروه جامعه؛ حقوق زنان همواره یکی از موضوعات چالش‌برانگیز در جامعه ایران بوده است؛ مسأله‌ای که در مرز میان مبانی اسلامی، برداشت‌های فقهی و قوانین جاری کشور قرار دارد و گاه به بروز تعارض‌ها و محدودیت‌هایی منجر می‌شود. بسیاری از فعالان حقوقی و اجتماعی معتقدند بخشی از این مشکلات ناشی از برداشت‌های محدودکننده‌ای است که لزوماً با روح قرآن و سیره اهل‌بیت سازگار نیست.
رهبر انقلاب نیز در دیدار با اقشار مختلف بانوان در آذرماه سال گذشته با اشاره به ظرفیت‌های علمی زنان تأکید کردند: «امروز خوشبختانه زن‌هایی که مجتهدند به اجتهاد فقهی رسیدند کم نیستند. بنده حتی معتقدم بسیاری از مسائل زنانه که موضوعش زنان هستند و مردها درست موضوع را تشخیص نمی‌دهند، خانم‌ها باید از مجتهد زن تقلید کنند».
در همین راستا، راضیه اکبری، کارشناس مسائل حقوقی و فعال حقوق زنان، در گفت‌وگو با خبرنگار مهر به بررسی وضعیت حقوق بانوان در ایران، بیان موانع موجود و ارائه راهکارهایی برای برون‌رفت از چالش‌های کنونی پرداخته است.
در دوران فقهای بزرگی چون شیخ طوسی، شیخ کلینی و شیخ مفید، زنان تنها حداقل حقوق خود را مطالبه می‌کردند
اکبری با اشاره به اینکه در دوران فقهای بزرگی چون شیخ طوسی، شیخ کلینی و شیخ مفید، زنان تنها حداقل حقوق خود را مطالبه می‌کردند، افزود: فقها همان حداقل‌ها را مدنظر قرار داده‌اند، اما در مبانی اسلام زن جایگاه متفاوتی دارد. برای نمونه برخی فقها از اصطلاح «مذاق شارع» استفاده کرده‌اند و بر اساس ذوق و برداشت شخصی نتیجه گرفته‌اند که شارع مخالف فعالیت اجتماعی زنان است. در حالی که تاریخ اسلام نشان می‌دهد حضرت خدیجه (س) در عرصه تجارت، حضرت زهرا (س) در حوزه‌های اجتماعی و حضرت زینب (س) در میدان عمل حضوری بسیار فعال و تأثیرگذار داشته‌اند.
اصلاحات جدی در حقوق زنان از دل فقه بیرون می‌آید
این فعال حقوق زنان در ادامه گفت: قوانین ما مبتنی بر فقه است و حقوقدانان نمی‌توانند مستقل از فقها نظر دهند. بنابراین اگر قرار است اصلاحات جدی در حوزه حقوق زنان، از جمله در مورد لایحه تأمین امنیت زنان، قانون حجاب یا قانون جوانی جمعیت انجام شود، باید از دل فقه بیرون بیاید. تجربه نشان داده است هرجا مراجع و فقها وارد عمل شده‌اند، جامعه نیز همراهی کرده و تحولات بزرگی رخ داده است.
اکبری یکی از چالش‌های اصلی را «احتیاط‌های بیش از حد در حوزه زنان» دانست و توضیح داد: برای مثال در بحث اذن ولی در ازدواج دختران، فقها از باب احتیاط همچنان آن را شرط می‌دانند. یا در موضوع مهریه، پیامبر اسلام هیچ‌گاه سقفی تعیین نکردند، زیرا مسائل مالی همواره محل چالش بوده است. حتی امروز نیز مراجع تصریح کرده‌اند که تعیین مهریه به توافق طرفین واگذار شده است. با این حال تلاش‌هایی برای محدود کردن آن دیده می‌شود که احتمالاً در شورای نگهبان با اشکال مواجه خواهد شد، چون با نصوص اسلامی هم‌خوانی ندارد.
وی افزود: راهکار حل این معضلات، ورود جدی خود فقهاست. چرا که قوانین ما بر پایه دین اسلام نوشته می‌شود و بدون همراهی مرجعیت دینی، تغییرات پایدار امکان‌پذیر نیست. در این مسیر، بانوان حوزوی باید بیش از گذشته نقش‌آفرینی کنند. زنان طلبه، خصوصاً در سطوح عالی مانند سطح چهار، توان علمی بالایی دارند و می‌توانند به اجتهاد برسند. اما متأسفانه به آن‌ها اجازه داده نمی‌شود و حتی پس از سال‌ها شاگردی در محضر اساتید برجسته، جرأت اعلام اجتهاد به آن‌ها داده نمی‌شود. این در حالی است که بزرگانی مانند علامه حسن‌زاده در نوجوانی به درجه اجتهاد رسیده‌اند.
زنان طلبه، خصوصاً در سطوح عالی مانند سطح چهار، توان علمی بالایی دارند و می‌توانند به اجتهاد برسند. اما متأسفانه به آن‌ها اجازه داده نمی‌شود
اکبری گفت: من برای رسیدن به اجتهاد دروس سطح چهار حوزه علمیه را گذراندم، اما در عمل مانع‌تراشی‌های زیادی وجود دارد. چرا زنانی که توانایی علمی دارند نباید همانند مردان به این جایگاه برسند؟ حتی رهبر انقلاب نیز بارها بر ظرفیت بالای زنان برای اجتهاد تأکید کرده‌اند، اما این ظرفیت در عمل نادیده گرفته می‌شود.
وی در بخش دیگری از سخنانش به نمونه‌های عینی اشاره کرد و گفت: در مواردی دیده‌ایم که حتی زنان تحصیل‌کرده و مستقل، مانند یک خانم ۴۵ ساله دارای مدرک دکتری دانشگاه، برای ازدواج نیازمند اجازه پدر معرفی می‌شوند. این نگاه نه با عقلانیت سازگار است و نه با روح واقعی اسلام.
اکبری در پایان خاطرنشان کرد: اگر بخواهیم چالش‌های حوزه زنان را برطرف کنیم، باید هم فقها با رویکردی زمان‌مند وارد عمل شوند و هم زنان حوزه علمیه به عرصه اجتهاد راه یابند. تنها در این صورت است که می‌توانیم هم از حقوق زنان دفاع کنیم و هم مانع سوءاستفاده جریان‌های مختلف از این موضوع شویم.