دستجردی: ۸۷ درصد جوانان ۱۸ تا ۳۵ ساله تمایل به صفر تا دو فرزند دارند

به گزارش خبرگزاری مهر، کارگاه آموزشی دبیرخانه ستاد ملی جمعیت ویژه دبیران ستادهای دستگاه‌ها با حضور مرضیه وحید دستجردی دبیر، معاونان و مدیران این ستاد در سالن دارالفنون دانشگاه علوم پزشکی تهران برگزار و مباحث متنوعی در دو بخش نظری و سیاستی مورد بررسی قرار گرفت.

در این کارگاه، دستجردی، با محور «سیاست‌ها و برنامه‌های معطوف به سلامت مادر و نقش آن در تغییرات جمعیتی» به سخنرانی پرداخت.

وی با اشاره به دغدغه‌های رهبری و ریاست‌جمهوری در زمینه بحران جمعیت، گفت: مقام معظم رهبری در ابتدای دولت تأکید کردند که وزیر بهداشت باید شخصاً مانع ادامه موانع تولید مثل شود و اجازه ندهد روند کاهش ولادت تداوم یابد. همچنین رئیس‌جمهور در نشست هفتم ستاد ملی جمعیت تصریح کرد که اگر همه دستگاه‌ها با ستاد ملی جمعیت هماهنگی و همراهی داشته باشند، رفع چالش جمعیتی کشور دشوار نخواهد بود.

وی افزود: لازمه اجرای قانون جوانی جمعیت، باور و عزم جدی مدیران است. سیاست‌های کلی جمعیت که در سال ۱۳۹۳ ابلاغ شد، رسیدن به نرخ باروری بالای «دو و یک دهم» به‌عنوان سطح جایگزینی را هدف‌گذاری کرده است. در این سیاست‌ها، سلامت مادران، کودکان و خانواده‌ها به‌عنوان رکن اصلی تحقق این هدف مورد تأکید قرار گرفته است.

نرخ باروری تنها یک شاخص جمعیتی نیست

دستجردی با بیان اینکه نرخ باروری تنها یک شاخص جمعیتی نیست بلکه شاخص سلامت جامعه را نیز شامل می‌شود، گفت: اگر کیفیت خدمات بهداشتی و درمانی در دوران پیش از بارداری، حین بارداری و پس از زایمان افزایش پیدا نکند، پایداری رشد باروری امکان‌پذیر نخواهد بود.

وی ادامه داد: تأخیر در ازدواج، تأخیر در فرزندآوری اول، افزایش مشکلات ناباروری، ناامنی‌های روانی و اقتصادی از عواملی است که مستقیماً بر کاهش فرزندآوری تأثیر می‌گذارد. بر این اساس، عدالت در سلامت، ارتقا شبکه، دسترسی همگانی به تغذیه سالم، کاهش هزینه‌های درمانی و ارتقای خدمات بیمه‌ای از محورهایی است که می‌تواند تصمیم خانواده‌ها برای فرزندآوری را تحت‌تأثیر قرار دهد.

نقش محوری حوزه سلامت در مداخلات جمعیتی

دستجردی با تأکید بر اینکه حوزه سلامت در مداخلات جمعیتی باید نقش محوری ایفا کند، گفت: کاهش جمعیت در دهه‌های گذشته با محوریت حوزه سلامت اتفاق افتاد و امروز نیز این حوزه به دلیل گستردگی وظایف، ارتباط مستقیم با خانواده‌ها و جایگاه ویژه در نظام خدمات‌رسانی، باید مسئولیت بزرگی در افزایش نرخ باروری را بر عهده بگیرد.

دبیر ستاد ملی جمعیت با اشاره به شبکه بهداشت کشور به‌عنوان یک ظرفیت بی‌بدیل، اظهار داشت: زنان ۱۵ تا ۴۹ سال در حساس‌ترین دوران باروری، مراجعات مستمر به پایگاه‌ها و خانه‌های بهداشت دارند. این مراجعات فرصتی طلایی برای ارائه خدمات مشاوره، آموزش و ترغیب به فرزندآوری است. اما متأسفانه گاهی برخورد مناسبی با زنان به‌ویژه در دوران بارداری در مراکز بهداشتی صورت نمی‌گیرد و این مسئله نیازمند اصلاح فوری است.

وی خاطرنشان کرد: تجربه کشورهای اروپایی نشان می‌دهد که برخورد مناسب و حمایت‌گرایانه از زنان باردار، فرایند فرزندآوری را به تجربه‌ای شیرین تبدیل می‌کند. اگر مادران در کشور ما نیز چنین تجربه‌ای داشته باشند، قطعاً انگیزه بیشتری برای تکرار آن خواهند داشت.

آموزش و پرورش و فرهنگ‌سازی جمعیتی

دبیر ستاد ملی جمعیت در ادامه سخنان خود بر ضرورت استفاده از ظرفیت‌های آموزش و پرورش در فرهنگ‌سازی ازدواج و فرزندآوری تأکید کرد و گفت: امروز ۱۱.۷ میلیون دختر و ۱۲.۹ میلیون پسر زیر ۲۰ (۲۰-۱ سال) ازدواج‌نکرده در کشور وجود دارد و این نسل در حال تحصیل، آینده‌ساز جامعه است. به همین دلیل باید محتوای درسی مدارس به گونه‌ای بازنگری شود که علاوه بر آموزش علمی، نقش تربیتی برای پذیرش مسئولیت‌های خانوادگی نیز داشته باشد.

وی افزود: لازم است با بهره‌گیری از روش‌های روانشناختی، جامعه شناسی، انسان‌شناسی، آگاهی جوانان نسبت به دانش خانواده افزایش یابد. این فرصت جمعیتی در اختیار آموزش و پرورش، یک فرصت بی‌بدیل است و نباید از دست برود.

دستجردی با اشاره به تجربه کشورهای موفق در حوزه جمعیت تصریح کرد: فرانسه، سوئد و نروژ توانستند سیاست‌های فرزندآوری خود را با خدمات سلامت، مشاوره روانشناسی و حمایت‌های اجتماعی پیوند دهند و موفق شدند. اما کشورهایی مانند کره جنوبی علی‌رغم هزینه‌های بسیار سنگین، توفیق چندانی نداشتند؛ زیرا سیاست‌های جمعیتی‌شان همراه با خدمات بهداشتی، سلامتی و روانی نبود.

اهمیت مشاوره‌های اجتماعی و روانشناسی در تغییر نگرش‌ها نسبت به ازدواج

وی با بیان اینکه مشاوره‌های اجتماعی و روانشناسی نقش مهمی در تغییر نگرش‌ها نسبت به ازدواج و فرزندآوری دارند، گفت: فرهنگ خانواده، باورهای مذهبی، نقش سالمندان در هدایت و راهنمایی خانواده و همچنین ایجاد امید اجتماعی از مهم‌ترین عوامل اثرگذار بر تصمیم نسل جوان برای ازدواج و فرزندآوری است.

ایجاد امید اجتماعی وظیفه همه دستگاه‌هاست

دستجردی ادامه داد: امروز مسائل اقتصادی و اجتماعی، بر تصمیم برای تشکیل خانواده اثر گذاشته است. ایجاد امید اجتماعی وظیفه همه دستگاه‌هاست و باید چشم‌اندازی روشن پیش روی جوانان ترسیم شود.

دبیر ستاد ملی جمعیت همچنین مسئله «سقط جنین» را یک چالش جدی دانست و تأکید کرد: در کشوری اسلامی مانند ایران حتی یک مورد سقط نیز زیاد است. قرآن کریم به صراحت نهی می‌کند که فرزندان خود را از ترس فقر نکشید، زیرا خداوند روزی‌دهنده والدین و فرزندان است. بنابراین ما باید فرهنگ حمایت از فرزندآوری را در جامعه تقویت کرده و عمده مسائل و مشکلات اقتصادی و اجتماعی را از پیش پای خانواده‌ها برداریم

آمارهای سقط و ضرورت مداخله فرهنگی و درمانی

وی در ادامه سخنان خود با پرداختن به ابعاد سلامت زنان و پدیده سقط، از وجود آمار نگران‌کننده و لزوم اقدامات فوری فرهنگی، مشاوره‌ای و درمانی سخن گفت.

این متخصص زنان یادآور شد: بخش مهمی از سقط‌ها خودبه‌خودی است و طبق مطالعات و پیمایش‌های ملی، حدود ۳۰ درصد بارداری‌ها به‌صورت خودبه‌خودی پایان می‌یابد؛ اما علاوه بر این سقط‌های غیرقانونی و عمدی نیز رقم قابل‌توجهی به خود اختصاص می‌دهد.

وی تأکید کرد: بررسی دقیق و علمی این آمار ضروری است و نباید موارد خودبه‌خودی را با سقط عمدی یکسان گرفت؛ حدود ۲۰ درصد بارداری‌ها تا هفته پنجم خودبه‌خود خاتمه می‌یابند و از هفته ششم به بعد نیز آمار خودبه‌خودی بین ۱۰ تا ۳۰ درصد متغیر است.

دستجردی خطرات روش‌های غیرپزشکی و غیرجنایی را برجسته کرد و گفت: روش‌هایی که افراد یا اطرافیان به‌صورت خودسرانه به‌کار می‌گیرند از داروهای شیمیایی و گیاهی گرفته تا اقدامات مکانیکی می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به سلامت مادر وارد کند؛ خونریزی، عفونت شدید، سوراخ شدن رحم و حتی مرگ مادر از پیامدهای تلخ این اقدامات است.
وی گفت: در سال‌های اخیر با همکاری سازمان پزشکی قانونی، صدور مجوزها و نظارت موجب کاهش برخی عوارض مرگبار شده است، اما خطرها هنوز ادامه دارد.

دبیر ستاد ملی جمعیت نتایج پیمایش‌های مختلف را یادآور شد و افزود: در پیمایش‌های پیشین نیز دلایل اصلی سقط عمدی شامل «نخواستن فرزند»، «نامناسب بودن زمان بارداری»، «مشکلات جسمی مادر»، «بارداری در دوران عقد»، و «ادامه تحصیل یا از دست دادن شغل» بوده است؛ مسائلی که به گفته وی نیازمند سیاست‌گذاری ترکیبی از حمایت اجتماعی، سلامت روان، مشاوره و حمایت اقتصادی است.

دستجردی همچنین بر نقش نهادهای فرهنگی و مذهبی در کاهش سقط تأکید کرد و گفت: «همکاری علما و روحانیون در تقویت آموزه‌های فکری و اعتقادی می‌تواند بسیار اثرگذار باشد.

پیامدهای جمعیتی در سطح بین‌المللی

وی سپس به پیامدهای جمعیتی در سطح بین‌المللی اشاره کرد و هشدار داد: روندهای کاهش موالید در دیگر کشورها نیز پیامدهای ژئوپلیتیک و اقتصادی درازمدت دارد؛ اما برای مقابله با روند کنونی در داخل کشور، ترکیبی از اقدامات فرهنگی، آموزشی، مشاوره‌ای و تقویت خدمات سلامت مادر و کودک را ضروری دانست.

سیاست‌ها باید بر رفع موانع تمرکز کنند

دبیر ستاد ملی جمعیت در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به تجربه کشورهای موفق در سیاست‌های جمعیتی از جمله روسیه، بر ضرورت اولویت‌بندی سیاست‌ها و تمرکز بر ازدواج و فرزندآوری در کشور تأکید کرد.

وی گفت: روس‌ها با برنامه‌های تشویقی مانند «سرمایه مادری»، اعطای نشان افتخار به مادران و حمایت‌های گسترده از مهدکودک‌ها توانستند روند فرزندآوری را تا حدودی بهبود دهند. ما هم باید بدانیم که موضوع جمعیت یک مسئله چندوجهی است و نیازمند برنامه‌ریزی در ابعاد مختلف فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی است.

دستجردی با اشاره به نرخ باروری در ایران افزود: در حالی‌که سطح جایگزینی جمعیت حدود ۲.۱ فرزند است، نرخ فعلی باروری در کشور به حدود ۱.۴۴ رسیده و اگر به کمتر از ۱.۳ برسیم با خطرات جدی مواجه خواهیم شد. بر این اساس، سیاست‌گذاران باید تمرکز بیشتری را بر فرزندان اول و دوم بگذارند؛ زیرا ۷۳ درصد موالید کشور مربوط به فرزندان اول و دوم هستند و ۲۷ درصد به فرزندان سوم به بعد اختصاص دارد.

سیاست‌های ما باید با واقعیت‌های جامعه هم‌راستا باشد

او با بیان اینکه «ازدواج مقدمه فرزندآوری است»، ادامه داد: در کشور ما فرزندآوری فقط از کانال نکاحی است لذا باید موانع ازدواج جوانان را برطرف کنیم. رونق اقتصادی، دسترس‌پذیر شدن هزینه‌های زندگی و ایجاد جذابیت برای ازدواج از جمله ضرورت‌هاست. مشاوره‌های ازدواج نیز نقش مهمی در افزایش تمایل نسل جوان به فرزندآوری دارد.

دستجردی در توضیح دیدگاه جوانان درباره فرزندآوری گفت: بر اساس پیمایش‌ها، ۸۷ درصد جوانان ۱۸ تا ۳۵ ساله تمایل به صفر تا دو فرزند دارند. بنابراین سیاست‌های ما باید با واقعیت‌های جامعه هم‌راستا باشد و با تدابیر اقتصادی و فرهنگی، امکان دسترسی جوانان به ازدواج و فرزندآوری تسهیل شود.

وی در ادامه از طرح «کارت امید مادر» به‌عنوان یکی از برنامه‌های حمایتی یاد کرد و افزود: این طرح که در شورای عالی انقلاب فرهنگی و دفتر ریاست جمهوری مطرح شده، می‌تواند هزینه‌های دو سال اول زندگی کودک را پوشش دهد. لازم است این حمایت‌ها در بودجه کشور به‌صورت پایدار و دائمی پیش‌بینی شود تا در عمل به خانواده‌ها کمک کند.

دبیر ستاد ملی جمعیت ابراز امیدواری کرد که با اولویت‌گذاری درست، حمایت دستگاه‌ها و عنایات الهی، ابتدا روند کاهش جمعیت متوقف و در نهایت نرخ باروری کشور به بالای سطح جایگزینی برسد.

شایان ذکر است، در بخش نخست این کارگاه موضوع «سیاست‌های جمعیتی موفق در کشورهای با نرخ باروری پایین» توسط رسول صادقی جمعیت‌شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران ارائه شد.

همچنین محمدحسین علیپور عضو هیئت علمی دانشگاه امام حسین، به موضوع «تجارب سیاستی در ایران؛ مروری بر تجارب عملکردها و ایده‌های نوین» پرداخت.

بخش دوم کارگاه با رویکرد کاربری و سیاستی دنبال شد. در این بخش، مریم اردبیلی آینده‌پژوه و مدیرکل امور زنان و خانواده شهرداری تهران، موضوع «آینده‌پژوهی جمعیت ایران و سناریوهای پیش‌رو» را تبیین کرد.

همچنین سید حامد برکاتی متخصص کودکان و معاون دبیرخانه ستاد ملی جمعیت، به بررسی «سیاست‌ها و برنامه‌های معطوف به سلامت و توسعه کودک و نقش آن در تغییرات جمعیتی» پرداخت.