هوش مصنوعی در حال بلعیدن زندگی خانوادگی و تربیت فرزندان است

به گزارش خبرنگار مهر، حسین غفاری معلم و پژوهشگر تربیت و رسانه در نشست آینده فرزندان در عصر هوش مصنوعی و آمادگی خانواده‌ها در مؤسسه تبیان به بیان دیدگاه‌های خود درباره ماهیت، سرعت گسترش و پیامدهای هوش مصنوعی پرداخت و دو نگرانی بنیادین را درباره این پدیده تشریح کرد.

حسین غفاری با اشاره به سرعت شگفت‌انگیز تحولات، اظهار داشت: این یک اپلیکیشن یا یک قابلیت نرم‌افزاری اضافه شده نیست؛ این پدیده در مقابل چشمان ما اتفاق افتاده و ما دیگر اولین کسانی هستیم که تا حدی درست بالاخره شدنی بودنش را باور کرده‌ایم. دیجیتالی‌شدن، موبایلی‌شدن، همه فقط پیش‌غذا بود؛ این فقط سالاد قبل از شروع غذای اصلی بود. آنچه اکنون شاهد آن هستیم، اولین پدیده‌های جدی هوش مصنوعی است که حرف می‌زند و توسعه داده شده. این تازه شروع شده و پس از دو سال، من چنین نگاهی به آن دارم: تمام فرآیند دیجیتال‌سازی اتفاق افتاده، همه آن فقط گرم کردن بازیکن برای ورود به زمین مسابقه بود. این چیزی که الان دارید می‌بینید، اولین نسخه از آینده است.

این پژوهشگر تربیت با تأکید بر اینکه این اساساً یک پروژه دیجیتال‌سازی یا موبایل نیست، بلکه پروژه عصر جدید هوش مصنوعی است افزود: شما اولین نسخه‌های آزمایشی را می‌بینید که افراد عادی بدون هزینه در حال استفاده از آن هستند. در حالی که ما در مدارس و با خانواده‌ها درباره قانون‌گذاری و برنامه‌ریزی صحبت می‌کنیم، اما اگر قرار است درباره چیزی که می‌بینید اندکی تأمل کنیم، باید نگرانی‌هایمان را مشخص و دور آن خط بکشیم.

غفاری دو نگرانی ریشه‌ای را اینگونه برشمرد: نگرانی اول من، مختص من به عنوان یک مسلمان علاقمند به تربیت نسل نیست، بلکه مشترک است. باید بدانیم که بشر تا مدت‌ها نمی‌داند این فناوری چه خواهد کرد. مدل توسعه فناوری مبتنی بر نگاه به جلو نیست؛ اگر به نتیجه نرسد، عقب می‌آید و چاله را پر می‌کند. شرکت‌های توسعه‌دهنده، روز به روز محصول را به‌روز می‌کنند. آن‌ها اصلاً نمی‌دانند که سرمایه‌گذاری و طراحی‌شان چه خواهد کرد با زندگی انسان؟ این فناوری در پنج سال آینده به کدام سمت خواهد رفت و تبعاتش چیست؟

وی با ذکر مثال نقص فنی در سیستم‌های هوش مصنوعی گفت: تازه در مصاحبه‌ای فهمیدیم که چرا هوش مصنوعی مولد هیچ سوالی را رد نمی‌کند. لذا هر سوالی از آن بپرسیم و بلد نباشد، با اعتماد به نفس جواب بدهد و این می‌تواند دو سال ما را گمراه کند.

این معلم با ارائه یک تصویر سینمایی هشدار داد: «من استعاره‌ای از فیلم سینمایی عصر جدید مطرح می‌کنم. دستگاهی که قرار بود غذای کارگران را سریع‌تر و باکیفیت‌تر آماده کند، بدترین شکل ممکن را ارائه داد. پشت صحنه، سیم‌ها را چپ و راست می‌کردند و درست نمی‌شد. این استعاره باید در ذهن همه ما باشد. ما با پدیده‌ای طرفیم که خودش نمی‌داند دارد چه می‌کند، نمی‌داند چه بلایی سر خانواده‌ها، معلمان و دستگاه دیجیتال زندگی می‌آورد. ورودش به عرصه طبیعی تربیت فرزند، یک آزمون و خطای بزرگ است.

غفاری نگرانی دوم خود را ذیل جهان‌بینی توسعه‌دهندگان این فناوری بیان کرد: نگرانی دوم من درباره فلسفه حاکم بر فناوری است. حتی اگر این فناوری شروع به اصلاح کند، به این خاطر که توسعه و حکمرانی آن توسط ما انجام نمی‌شود، توسط نگاه آلمانی [غربی] انجام می‌شود، باز هم حتماً خطرناک و ترسناک خواهد بود. هدف نهایی آن رسیدن به آرمان‌های امروز غرب، مثل برابری مطلق نژادی و جنسیتی است، نه آرمان‌های تربیتی الهی.

وی در پایان با پذیرش غیرقابل‌اجتناب بودن این فناوری گفت: غیرقابل اجتناب است، می‌آید و باید یاد بگیریم با آن زندگی کنیم، مثل همه چیز. با خانواده درباره آن صحبت کنید. اما حواس‌مان باشد هرچقدر هم ترسناک شود، در نهایت نباید صحبت‌هایمان به جایی برسد که فقط بترسیم. حتماً می‌شود کاری انجام داد، اما با خوش‌خیالی حل نمی‌شود. با تنظیمات، مثلاً محدود کردن ساعت مصرف، مشکل ذاتاً حل نمی‌شود، ولی بله ما می‌توانیم کارهای زیادی انجام دهیم.

هوش مصنوعی در حال تضعیف انسان واقعی است

حسین غفاری در ادامه با تشریح مکانیسم تأثیر هوش مصنوعی بر توانایی‌های انسانی افزود: دستگاه‌های دیجیتال یکی از اندام‌های مهم بدن یعنی ذهن را هدف گرفته‌اند. آنها شما را از کارهای تکراری خلاص می‌کنند، اما در عین حال آن عضو را تضعیف می‌کنند. من الان در گوشی ۵۰۰ شماره تلفن دارم که در ذهنم نیست. چون عادت کرده‌ام از حافظه گوشی استفاده کنم، حتی ۲۰ شماره را هم به خاطر نمی‌سپارم.

این پژوهشگر تربیت با بیان مثال‌های عینی هشدار داد: این وابستگی به فناوری روزبه‌روز بیشتر می‌شود. از تشخیص چهره توسط موبایل تا چت‌هایی که جای گفتگوی واقعی را گرفته‌اند. باید بپرسیم این فناوری قرار است چه چیزی از ما بگیرد و چه چیزی را تضعیف کند؟

غفاری با اشاره به خطر از دست دادن مهارت‌های پایه انسانی تأکید کرد: اگر فهمیدی که گفتگوی زیاد با ربات ممکن است تکلم تو را مثل قدیم تضعیف کند، باید تصمیم بگیری که آیا این را می‌خواهی یا نه؟ اینجا باید انتخاب کنیم.

وی با انتقاد از کیفیت هوش‌های مصنوعی موجود گفت: تجربه دو ساله نشان می‌دهد هوش مصنوعی در اختیار ما به شدت دقیق و در عین حال مشکوک است. وقتی درباره گلستان سعدی یا مولانا سوال می‌پرسی، بعضی جاها درست جواب می‌دهد، بعضی جاها از خودش می‌سازد. باید تفکر انتقادی را تقویت کنیم.

این کارشناس با اشاره به سوگیری‌های زبانی و فرهنگی هوش‌های مصنوعی هشدار داد: این بانک‌های اطلاعاتی همه از زبان انگلیسی ترجمه شده‌اند، از زبان چینی ترجمه نشده‌اند. روی گویش فارسی تحلیل داده نشده. پس باید با احتیاط استفاده کنیم.

غفاری در بخش دیگری از سخنانش به خطر جایگزینی کامل هوش مصنوعی با واقعیت پرداخت: اول موبایل بین تو و زندگی واقعی واسطه شد، حالا هوش مصنوعی دارد جایگزین جامعه می‌شود. از راهنمایی سفر گرفته تا معلم و مرشد. اینجاست که باید بپرسیم اگر بچه از بدو تولد هویتش را از هوش مصنوعی بگیرد نه از خانواده و فرهنگ ایرانی-اسلامی، چه اتفاقی خواهد افتاد؟

وی در پایان بر تقویت مهارت‌های پایه انسانی تأکید کرد: راه حل، تقویت هسته مرکزی انسانیت است: تفکر منطقی، تفکر نقاد، ارتباطات عاطفی و سواد پایه. انسانی که اینها را دارد، سوار بر هوش مصنوعی می‌شود وگرنه هوش مصنوعی سوار بر او خواهد شد.