مسجد محور تبیین و ایستادگی؛ نگاهی به نقش اجتماعی مساجد در ایران امروز

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: مسجد در تاریخ اسلام همواره فراتر از یک عبادتگاه صرف بوده است. این نهاد مقدس از صدر اسلام تاکنون، نقش‌های متعددی در عرصه‌های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و جهادی ایفا کرده و به‌عنوان سنگر مقاومت، پایگاه بصیرت و مرکز هم‌افزایی شناخته شده است.

در ایران اسلامی نیز، مسجد در دوران انقلاب و دفاع مقدس نقشی بی‌بدیل در بسیج مردمی و ترویج گفتمان ایستادگی داشته است.

امروز در شرایطی که جامعه با جنگ روایت‌ها، تهاجم فرهنگی و بحران‌های اجتماعی مواجه است، بازخوانی نقش مسجد در تقویت روحیه مقاومت بیش از پیش ضروری به نظر می‌رسد.

مسجد تنها در کالبد و ساختمان خلاصه نمی‌شود

حامد کبودوند، فعال فرهنگی و سیاسی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با اشاره به جایگاه بی‌بدیل مسجد در ترویج گفتمان مقاومت اظهار کرد: کلیدواژه «مسجد سنگر است»، خود بالاترین مفهوم را منتقل می‌کند.

وی افزود: این واژه تمام مفاهیم مرتبط با حوزه مقاومت و حتی شئون یک جامعه اسلامی را به ذهن متبادر می‌سازد.

وی با تأکید بر اینکه هرجا مسجد کارکرد اصلی خود را حفظ کرد، به مرجع محله تبدیل شده است، گفت: در مناطقی که مسجد از نقش واقعی خود فاصله گرفته، خلأ آن کاملاً محسوس است.

این فعال فرهنگی تصریح کرد: مسجد می‌تواند محل رجوع اهالی، مرجع کمک‌های مردمی، پایگاهی برای هم‌افزایی توانمندی‌ها و مهم‌ترین جایگاه برای تبیین و روشنگری باشد.

کبودوند با اشاره به تفاوت عملکرد مساجد، تصریح کرد: برخی مساجد با بالاترین بازده پاسخ‌گو هستند، اما برخی دیگر دچار خلأ جدی شده‌اند و کارکرد خود را از دست داده‌اند.

وی تاکید کرد: مهم‌ترین راه‌حل، شناسایی عناصر فعال در مسجد است. کارکرد مسجد تنها در کالبد و ساختمان خلاصه نمی‌شود؛ باید ارکان و مأموریت‌های آن را شناخت.

وی افزود: اگر ارکان مسجد به‌درستی شناسایی و چینش شوند، مسجد به اوج بلوغ خواهد رسید. وقتی مسجد مرجع محله باشد، مردم برای رفع نیازها به آن مراجعه می‌کنند و در ارتباط مستقیم و چهره‌به‌چهره با مسائل درگیر می‌شوند. در چنین فضایی، شایعه‌سازان و سازندگان اخبار جعلی ناکام خواهند ماند و نقشه‌هایشان برملا می‌شود.

مسجد باید محل عرضه آرمان‌های مقاومت باشد

حجت‌الاسلام عباس باباشاوردی فعال فرهنگی و اجتماعی، در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: تقویت جایگاه اجتماعی مسجد می‌تواند آن را به عرصه عرضه ارزش‌ها و آرمان‌های انقلاب اسلامی تبدیل کند.

این فعال فرهنگی بیان کرد: اگر مسجد به معنای واقعی کلمه کارایی لازم را داشته باشد، بی‌تردید روحیه‌ای خاص و انگیزه‌ای عمیق در میان جوانان ایجاد خواهد کرد.

وی با اشاره به ظرفیت‌های مسجد در حوزه تربیتی و فرهنگی افزود: مسجد باید محل عرضه آرمان مقاومت باشد؛ جایی که جوانان نه‌تنها با مفاهیم ایثار و ایستادگی آشنا شوند، بلکه در بستر فعالیت‌های گروهی و تشکیلاتی، فرهنگ مقاومت را در عمل تجربه کنند.

حجت الاسلام باباشاوردی مسجد را یکی از ارکان تبیین در جامعه دانست و گفت: اگر مسجد و ارکان آن به‌درستی تبیین شوند و نقش خود را در محله ایفا کنند، بی‌شک مساجد در این حوزه فعال خواهند شد و گفتمان مقاومت در جامعه گسترش خواهد یافت.

وی همچنین با اشاره به اهمیت ارتباط چهره‌به‌چهره در فضای مسجد، خاطرنشان کرد: در شرایطی که جنگ روایت‌ها و تولید اخبار جعلی به ابزار دشمن تبدیل شده، مسجد می‌تواند با ایجاد فضای گفت‌وگوی مستقیم و مردمی، نقش مهمی در خنثی‌سازی این هجمه‌ها ایفا کند. مسجد باید مرجع مردم باشد؛ جایی برای پاسخ‌گویی، هم‌افزایی و روشنگری.

مسجد، نهاد جامع از صدر اسلام تا دفاع مقدس

جابر خرم‌نیا، فعال رسانه‌ای نیز در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با اشاره به نقش تاریخی و تمدنی مسجد در جوامع اسلامی، اظهار داشت: مسجد از صدر اسلام، نه‌تنها نمازخانه و مرکز عبادت، بلکه یک مکان مقدس جامع تلقی می‌شد.

وی تاکید کرد: جامعیت مسجد، آن را به مرکزی برای عبادت، تبیین و بصیرت، فراخوان جهاد، تجهیز مجاهدین، امور خیر، کمک به مستضعفین، فعالیت‌های فرهنگی و حتی رخدادهای سیاسی بدل کرده بود.

وی با اشاره به نقش مساجد در پیروزی انقلاب اسلامی ایران افزود: در انقلاب اسلامی، یکی از پایه‌های اساسی همین جامعیت مساجد و شکل‌گیری شبکه عظیم اجتماعی مسجد بود که هیئت حاکمه طاغوت با تمام لشکر، ارتش، زور و استبدادش نتوانست در برابر آن ایستادگی کند.

خرم‌نیا ادامه داد: در دوران دفاع مقدس نیز شاهد بودیم که مسجد جامع خرمشهر به مرکز مقاومت مردم در برابر ارتش بعثی تبدیل شد و مساجد شهرها و روستاها به مراکز تبیین، پشتیبانی، تجهیز و اعزام نیرو بدل شدند.

وی با تأکید بر ضرورت بازگشت امور اجتماعی به مسجد گفت: امروزه نیز نیازمند آن هستیم که به قول امام جامعه، هر مسجد به یک سنگر مبدل شود. این مهم نیازمند بازگشت دوباره تمام امور اجتماعی به این نهاد مقدس است؛ چراکه هیچ امر اجتماعی‌ای وجود ندارد که نتوان محور آن را در مسجد پایه‌ریزی کرد.

خرم‌نیا در پایان خاطرنشان کرد: در وضعیت جنگی و نیازمندی دفاعی، مساجد می‌توانند هم مراکز تبیینی باشند، هم مراکز پشتیبانی و دفاع از مردم و رزمندگان، و حتی پایگاه‌هایی برای پناه دادن به مردم جنگ‌زده. گام اول در این مسیر، باز کردن پای نونهالان، کودکان و فرزندانمان به مسجد و پذیرش حضور آنان در این فضا است.

مسجد مرجع مردم و پایگاه تبیین است

مسجد نه‌تنها سنگر فرهنگی و اجتماعی است، بلکه می‌تواند مرجع مردم، پایگاه تبیین، محل عرضه آرمان‌های انقلاب و بستری برای تربیت نسل مقاوم باشد.

بازگشت امور اجتماعی به مسجد، شناسایی ارکان فعال، پذیرش نسل جدید و ایجاد فضای گفت‌وگوی چهره‌به‌چهره، از جمله راهکارهایی است که می‌تواند مسجد را به سنگر واقعی جامعه اسلامی بدل کند.

در شرایط امروز، مسجد باید دوباره به مرکز جامعیت و محوریت اجتماعی تبدیل شود؛ جایی که نه‌تنها عبادت، بلکه بصیرت، ایستادگی، همدلی و خدمت در آن جریان داشته باشد.