خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها – پروانه شیری: امروزه تنش آبی در مناطق روستایی به یک بحران اقتصادی و اجتماعی تبدیل شده است، در حالی که آب سرمایه اصلی برای توسعه کشاورزی بوده و این حوزه نقش مهمی در توسعه پایدار روستایی دارد.
کمبود آب به اندازه‌ای مشهود است که اهالی برخی از روستاها، ساعت‌ها ظرف به دست منتظر تانکرهای آبرسانی می‌مانند. مردم روستای اینجه سفلی با اشاره به اینکه ایجاد زیرساخت‌های آبی پایدار نیاز اساسی این روستاست می‌گویند: با اینکه شبکه گذاری آب در این روستا انجام شده اما هر ۳ روز ۲ یا ۳ ساعت آب داریم که پاسخگوی نیاز مصرف روزانه خانواده‌ها نیست.
علی‌پور یکی از روستاییان اظهار می‌کند: عمده خانوارهای این روستا به دلیل کمبود آب، تانکرهای ذخایر آب دارند اما باز هم گاهی ناگزیر به حمل آب از روستاهای اطراف می‌شوند.
وی خاطرنشان می‌کند: با اینکه روستاهای اطراف آب دارند اما هنوز امکانات و بودجه کافی برای انتقال آب به این روستا اختصاص داده نشده است.
به گفته وی علاوه بر آب آشامیدنی، برای آب کشاورزی هم با مشکل مواجه هستیم و با کاهش بارندگی میزان تولیدات به شدت کاهش می‌یابد و این وضعیت بر مهاجرت جوانان دامن زده است.
صدای روستاییان به جایی نمی‌رسد
یکی از اهالی روستای گرکز هم می‌گوید: این روستا مدت هاست از کم آبی رنج می‌برد و اهالی گاهی آب آشامیدنی هم ندارند و با اینکه از محروم‌ترین روستاها محسوب می‌شوند ناگزیر به خرید آب از تانکرداران می‌شوند.
علی حسینی می‌افزاید: ۲ چاه و یک چشمه موجود در روستا پاسخگوی نیاز آبی این تعداد خانوار نیست و بارها این مسئله را بیان کرده‌ایم اما کسی صدای ما را نمی‌شنود.
وی ادامه می‌دهد: روستاهای اطراف که چاه آب دارند، با تانکر آب حمل می‌کنند و به اهالی روستا می‌فروشند این در حالی است که شرایط مالی در این روستا بسیار ضعیف است.
به گفته وی دغدغه آب آشامیدنی به قدری زیاد است که فرصت رسیدگی به دیگر مشکلاتمان را نداریم در حالی که جوانان از بیکاری رنج می‌برند و اگر این وضعیت همچنان ادامه داشته باشد به طور حتم این روستا نیز شاهد مهاجرت جوانان به شهرهای اطراف خواهد بود.
حسینی اضافه می‌کند: مردم این روستا به فراموشی سپرده شده‌اند و همچنان دبه به دست به دنبال تانکرهای آب می‌گردند و در چند سال اخیر تنها وعده‌های مسئولان را می‌شنویم و تاکنون آبی نصیب اهالی نشده است.
یکی از اهالی روستای چمن بید هم در این باره می‌گوید: ۴ تا از قنات‌های روستا خشک شده و دبی آب یک قنات هم از ۳ به نیم اینچ کاهش یافت است.
محمد شجاعی می‌افزاید: علاوه بر کمبود آب کشاورزی، آب شرب هم جوابگوی نیاز مردم نیست.
وی اظهار می‌کند: روزی ۳ یا ۴ ساعت آب آشامیدنی قطع می‌شود و مجبوریم همیشه دبه‌های آب را پر کنیم. تا طی روز با مشکل کم آبی مواجه نشویم.
وی اضافه می‌کند: مشکلات کم آبی و کاهش تولیدات باعث شده از ۷۰۰ خانوار روستا فقط ۲۵۰ خانوار ثابت باشند و بقیه مهاجرت می‌کنند در حالی که اگر آب کشاورزی تأمین شود و تولید رونق داشته باشد به طور حتم مهاجرت معکوس شکل خواهد گرفت.
عطش تشنگی در روستاهای خراسان شمالی
روحانی از اهالی روستای شورک می‌گویند: اگرچه برای آب شرب هم مشکل داریم اما از آن جایی که عمده درآمد روستاییان از محل کشاورزی است، این مسئله به درد و غصه‌ای برای اهالی تبدیل شده است.
روحانی می‌افزاید: میزان آب کشاورزی در روستا به اندازه‌ای است که طی ۲۴ ساعت هزار متر از اراضی را هم آبیاری نمی‌کند.
وی با بیان اینکه ۸ سال است با مشکل کمبود آب کشاورزی مواجه هستیم، اضافه می‌کند: پس از وقوع زلزله در سال‌های گذشته قنات روستا ریزش کرد و اکنون کم آبی در روستا بیداد می‌کند.
به گفته وی با اینکه مقرر شد جهاد کشاورزی صفر تا صد قنات را مرمت کند اما تاکنون اعتباری برای لایروبی و مرمت این قنات اختصاص نداده است و همچنان اراضی کشاورزی تشنه‌اند.
وی آب کشاورزی را اساسی‌ترین مشکل روستا می‌داند و خاطرنشان می‌کند: اگر مشکل آب حل شود، مشکل اشتغال جوانان و اقتصاد روستا هم برطرف می‌شود.
قنات‌ها آب ندارند
شورای بخش مرکزی روستای شورک با اشاره به مشکلات آب روستایی می‌گوید: مجموعه روستاهای بالادست گرمه ۹ روستاست که به غیر از اصغرآباد آب دیگر روستاها از قنات تأمین می‌شود که متأسفانه قنات‌ها هم خشک شده‌اند یا در حال خشک شدن هستند.
تیمور محمدی می‌افزاید: به دلیل خشکسالی‌های اخیر علاوه بر کاهش تولیدات کشاورزی تعداد دام‌های روستا هم کاهش یافته است.
وی اظهار می‌کند: همان مقدار آبی هم که از بالادست برای کشاورزان روستا در نظر گرفته شده است به دلیل سد معبرهای زیاد بین راه، همان میزان آب هم به درستی به دست کشاورز نمی‌رسد.
محمدی با اشاره به سیل خیز بودن منطقه می‌گوید: لایروبی قنات‌ها در این روستا باید در اولویت برنامه‌های جهاد کشاورزی قرار گیرد لایروبی قنات‌ها در این روستا باید در اولویت برنامه‌های جهاد کشاورزی قرار گیرد چون در غیر این صورت به دلیل نبود شغل و درآمد، روستا خالی از سکنه خواهد شد چرا که تاکنون بیش از ۵۰ درصد اهالی به شهرهای اطراف مهاجرت کرده‌اند.
وی با گلایه از وضعیت تأمین آب شرب روستا نیز می‌گوید: در حالی که در فصول گرم سال با کمبود آب شرب مواجه هستیم اما به دلیل کم کاری، گاهی آب منبع هدر می‌رود.
به گفته وی تمام روستاهای بالادست با تنش آبی مواجه هستند یک روستای بدون مشکل آب در این منطقه نداریم.
شورای روستای چمن بید هم در این باره می‌گوید: مخزن آب شرب این روستا مربوط به ۳۰ سال گذشته است و اکنون این مخزن با ۱۵۰ متر مکعب آب، پاسخگوی نیاز ۵۰۰ خانوار این روستا نیست.
غلامی می‌افزاید: شبکه آب شرب روستا فرسوده است و قنات‌ها هم چون در طرح هادی فرار گرفته‌اند، جهاد کشاورزی برای لایروبی و مرمت اعتباری اختصاص نمی‌دهد.
تنش آبی در ۱۰ روستای بجنورد
بخشدار مرکزی بجنورد هم با اذعان به اینکه کمبود آب آشامیدنی و کشاورزی از جمله چالش‌های اساسی در تابستان امسال است، می‌گوید: بر همین اساس در جلسه شورای اداری، دستور ویژه به بخشداران داده شده که با همکاری آبفای شهرستان روستاهای دارای تنش آبی را شناسایی و در راستای رفع مشکل اقدام کنند.
جواد جوانوش می‌افزاید: چالش‌های مربوط به تنش آبی بررسی و راهکارهایی نیز ارائه شد که برخی روستاها با تخصیص اعتبار، برخی با راهکارهایی از سوی آبفا و برخی دیگر نیز با استفاده از ظرفیت گروه‌های جهادی و اعتبارات فرمانداری‌ها مشکلاتشان به حداقل می‌رسد.
وی با بیان اینکه در حال حاضر ۱۰ روستای بخش مرکزی بجنورد با تنش آبی مواجه هستند، ادامه می‌دهد: با وجود اینکه مشکلات تنش آبی قابل رسیدگی است اما لازم است برای مصرف بهینه آب و جلوگیری از انشعابات غیرمجاز در روستاها نیز فرهنگ سازی شود.
وی کمبود آب کشاورزی را هم از دیگر چالش‌های روستایی ذکر و اضافه می‌کند: کاهش نزولات آسمانی، حفر چاه‌های غیرمجاز و استفاده از روان آب‌ها، موجب بحران آب کشاورزی در روستاها شده است.
وی اظهار می‌کند: در راستای مصرف بهینه آب مقرر شد، آب منطقه‌ای و جهاد کشاورزی با برنامه ریزی و ساماندهی مداربندی آب کشاورزی را با همکاری اهالی روستا به گونه‌ای انجام دهند که همان میزان آب موجود به درستی و عادلانه تقسیم شود.
جوانوش با اشاره به اینکه با جلوگیری از برداشت آب از چاه‌های غیرمجاز، آب چشمه‌ها برای استفاده بخش کشاورزی به پایداری می‌رسد، می‌افزاید: فرهنگ سازی و ارائه الگوی کشت مناسب از سوی جهاد کشاورزی هم می‌تواند در مصرف بهینه آب کشاورزی تأثیرگذار باشد.
وی ادامه می‌دهد: هر چه قدر آب کشاورزی بیشتر و بهتر باشد، درآمدزایی و اشتغال هم ایجاد می‌شود.
جوانوش با اشاره به معضل بیکاری در روستاها نیز می‌گوید: برای کاهش معضلات روستا در بخش اشتغال، ۷۵۰ فقره تسهیلات به شهرستان بجنورد اختصاص داده شده که در حوزه مشاغل خانگی، کارگاه‌های کوچک و پنل‌های خورشیدی قابل استفاده است.
آب تشنه برنامه
فرماندار بجنورد با اشاره به کاهش ۴۰ درصدی بارندگی‌ها نسبت به ۵ سال گذشته می‌گوید: با توجه به اینکه منابع آبی روستاها وابسته به چشمه‌ها، قنات‌ها و چاه هاست، کاهش نزولات جوی تأثیر مستقیم در کم آبی این منابع دارد.
محمدرضا موفق همچنین پراکندگی روستاها را یکی دیگر از عوامل تأثیرگذار در کم آبی‌ها ذکر می‌کند و می‌افزاید: متمرکز نبودن اغلب روستاها باعث شده نتوانیم با ایجاد مجتمع‌های آبرسانی مشکل کم آبی مجموعه‌ای از روستاها را برطرف کنیم بنابراین باید شبکه آبرسانی مخصوص همان روستا تعریف کنیم که بسیار زمانبر است.
وی خاطرنشان می‌کند: کاهش نزولات جوی علاوه بر کاهش آب شرب، در کاهش آب کشاورزی نیز تأثیر گذاشته است به طوری که روستاهایی که چاه عمیق داشتند و از رودخانه‌های فصلی استفاده می‌کردند اکنون با مشکل کم آبی مواجه شده‌اند.
موفق تصریح می‌کند: بنا داریم در شورای برنامه ریزی استان و کمیته برنامه ریزی شهرستان، تأمین آب شرب و کشاورزی روستاییان مورد توجه ویژه قرار گیرد.
وی استفاده آب شرب در بخش کشاورزی را یکی دیگر از عوامل مشکل کمبود آب در روستاها استفاده آب شرب در بخش کشاورزی را یکی دیگر از عوامل مشکل کمبود آب در روستاها ذکر و اظهار می‌کند: اگرچه در بحث پوشش انهار و آبیاری بارانی اقداماتی انجام شده اما هنوز بخش زیادی از آب کشاورزی در جوی‌های سنتی و ۷۰ درصد در شیوه‌های آبیاری غرقابی هدر می‌رود.
به گفته وی با اینکه در روستاها با تنش آبی مواجه هستیم و مکرر اطلاع رسانی شده است اما گاهی محصولات پرآب طلب از جمله برنج و چغندرقند در برخی روستاها کشت می‌شود و کم توجهی‌ها باعث شده به روستاهای پایین دست آب به میزان حقابه تعیین شده نرسد.
موفق اضافه می‌کند: منابع مالی محدود است و ناگزیر باید این منابع را در جاهایی سرمایه گذاری کنیم که بیشترین بازخورد را برای مردم داشته باشد به همین دلیل بخشی از منابع برای لایروبی قنوات اختصاص داده خواهد شد.
وی می‌افزاید: یکی از راه‌های نجات آب شرب خراسان شمالی بهره برداری از چاه‌های منطقه سرانی است ضمن اینکه روستاها باید به سمت کشت‌های کم آب طلب سوق داده شوند.
آبرسانی سیار در ۹۳ روستا
مدیر دفتر امور روستایی استانداری خراسان شمالی نیز در این باره می‌گوید: در حال حاضر ۹۳ روستا با تانکر آبرسانی می‌شود و ۲۸۰ روستا نیز با تنش آبی مواجه هستند.
صادق رمضان زاده می‌افزاید: طی پیگیری‌های انجام شده به تعدادی از این روستاها از محل اعتبارات محرومیت زدایی کمک کردیم و تعدادی از روستاها نیز مقرر شد از محل اعتبارات منابع داخلی، تملک و مولدسازی که تزریق می‌شود تا قبل از شروع گرما، مشکلات تنش آبی را مرتفع کنند.
وی بر این باور است برای رفع بخشی از تنش‌های آبی باید علاوه بر تغییر الگوی مصرف آب شهری و روستایی، شبکه‌های فرسوده در روستاها نیز اصلاح شود.
رمضان زاده معتقد است برای جداسازی آب شرب از آب کشاورزی و دامداری باید برنامه ریزی بلندمدت داشته باشیم چون با تغییر اقلیم، آب بزرگ‌ترین معضل در کشور خواهد شد.
به گفته وی هر سالی که خشکسالی اتفاق می‌افتد حداقل ۱۰ سال نیاز به ترسالی داریم تا کمبود منابع آب‌های زیرزمینی جبران شود.
رمضان زاده اظهار می‌کند: با توجه به خشک شدن قنات‌ها و کم آبی‌ها باید در بخش کشاورزی علاوه بر استفاده از روش‌های نوین آبیاری، از گونه‌های مقاوم و اصلاح شده برای کشت استفاده کنیم تا بتوانیم خودمان را با شرایط اقلیمی جدید وفق دهیم که این موضوع هم نیاز به فرهنگ سازی دارد.
کاهش ۴۰ درصدی آبدهی قنات‌ها
مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی با بیان اینکه در دوره خشکسالی قرار گرفته‌ایم و منابع آبی هم محدود شده است می‌گوید: طی سال‌های اخیر کم آبی، فشار زیادی به بخش کشاورزی استان وارد کرده است.
سامان محمدی می‌افزاید: قنات‌های نواحی شمالی استان به دلیل اینکه سطحی هستند تحت تأثیر تنش و خشکسالی بیشتری قرار گرفته‌اند قنات‌های نواحی شمالی استان به دلیل اینکه سطحی هستند تحت تأثیر تنش و خشکسالی بیشتری قرار گرفته‌اند.
وی خاطرنشان می‌کند: با خشک شدن قنات‌ها میزان آسیب‌ها نیز بیشتر می‌شود با این وجود هر سال از اعتبارات استانی و ملی برای مرمت قنات‌ها در نظر می‌گیریم که در سفر رئیس جمهور هم برای مرمت قنات‌ها اعتباراتی مصوب شد.
مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی اظهار می‌کند: اکنون بخشی از احیا و مرمت قنات‌ها در استان شروع شده است.
وی با بیان اینکه در حال حاضر ۶۵۳ رشته قنات در استان داریم که حدود ۴۰ درصد کاهش آبدهی دارند و این مسئله باعث تنش آبی در بخش کشاورزی می‌شود، تصریح می‌کند: با منابع موجود سعی داریم تنش‌ها را به حداقل برسانیم.
مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی اضافه می‌کند: الگوی کشت هر سال با توجه به شرایط اقلیمی به روز می‌شود.
وی توسعه سیستم‌های آبیاری نوین، افزایش راندمان آبیاری، افزایش بهره وری آب در بخش کشاورزی را از جمله روش‌های کاهش تنش آبی ذکر می‌کند.
تنش آبی یک موضوع مهم و اساسی است که نیازمند اتخاذ تصمیمات متناظر با سطح این بحران بزرگ را می‌طلبد که امیدواریم مسئولین خراسان شمالی آمادگی مقابله و کاهش آسیب‌های آن را در خود تقویت کنند.