خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها – کوروش دیباج: تکیه بابا رکن‌الدین به عنوان اولین تکیه ملی ثبت شده در تخت فولاد راوی تاریخ اصفهان در دوران مختلف است؛ تکیه و بقعه‌ای که نامش با تاریخ، عرفان، هنر و معماری درآمیخته و قرن‌هاست بر بلندای گورستان تخت فولاد، سایه‌ای معنوی و فرهنگی گسترده است: تکیه بابا رکن‌الدین، آرامگاه عارف بلندآوازه سده هشتم هجری، مسعود بن عبدالله بیضاوی.
این تکیه نه‌تنها کهن‌ترین بنای تاریخ‌دار این گورستان است، بلکه به‌دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فرد معماری و جایگاه ویژه صاحب آن، از مهم‌ترین قطب‌های عرفانی و میراثی شهر اصفهان به‌شمار می‌آید. بنایی که هنوز با گنبد هرمی‌شکل و صحن باشکوه خود، نگاه‌ها را از دور و نزدیک به‌سوی خود می‌کشد.
معماری، راز اعداد و شکوه مغولی، صفوی
هرچند درباره تاریخ دقیق ساخت این بنا اختلاف‌نظر وجود دارد، اما پژوهشگران و مورخان، اصل ساخت بقعه را مربوط به دوران ایلخانان مغول می‌دانند. شباهت‌های ساختاری میان این تکیه و بقعه‌هایی چون بابا قاسم، پیربکران و جعفریه، به‌وضوح گواهی از سبک مغولی قرن هشتم هجری دارد.
استاد فقید جلال‌الدین همایی بر این باور است که این بقعه در زمان شاه‌عباس اول صفوی مرمت و توسعه یافت. ایوان‌های کاشی‌کاری، صحن وسیع و الحاقات پیرامونی، از جمله افزوده‌های دوره صفوی است که با دقت می‌توان تمایز آن‌ها را از بخش‌های اصلی تشخیص داد.
محمدرضا اسدالهی، استاد تاریخ معماری اسلامی دانشگاه هنر، درباره اهمیت تکیه بابا رکن‌الدین به خبرنگار مهر می‌گوید: این تکیه نه‌تنها از نظر معماری بلکه از نظر معنوی نیز اهمیت ویژه‌ای دارد. ترکیب هنر معماری دوره ایلخانی و صفوی در این بنا به‌خوبی مشهود است و نشان‌دهنده تداوم سنت‌های معماری اسلامی در اصفهان است.
وی ادامه می‌دهد: پلان پنج‌ضلعی و گنبد دوازده‌ضلعی این تکیه، نمادهایی از اعتقادات شیعی هستند که در قالب معماری تجلی یافته‌اند. این ویژگی‌ها، تکیه بابا رکن‌الدین را به یکی از نمونه‌های برجسته معماری نمادین در ایران تبدیل کرده است.
این مدرس دانشگاه تأکید می‌کند: حفظ و مرمت این بنا باید با دقت و حساسیت بالا انجام شود تا اصالت تاریخی و هنری آن حفظ گردد که خوشبختانه این امر در آخرین مرمت این بنا به خوبی صورت گرفته است اما باید به این نکته مهم توجه داشت تکیه بابا رکن‌الدین میراثی گران‌بهاست که باید به نسل‌های آینده منتقل شود.
بازتاب نام بابا در منابع غربی و متون فارسی
ژان شاردن، جهانگرد فرانسوی، که در عهد صفوی از اصفهان بازدید کرد، احداث این بقعه را به فرمان مستقیم شاه‌عباس نسبت می‌دهد؛ با این حال، در منابع داخلی چون «عالم‌آرای عباسی» از اسکندر بیک ترکمان، اشاره‌ای به این ساخت‌وساز سلطنتی نشده است.
در متون فارسی نیز، از جمله آثار سید محمدعلی مبارکه‌ای و جغرافیای تاریخی قوچان، به وجود چله‌خانه‌ای منسوب به شیخ بهایی در جوار بقعه اشاره شده که خود از حضور معنوی عمیق این مکان حکایت دارد.
ناصر فقیهی، معمار و پژوهشگر میراث فرهنگی، درباره ساختار معماری تکیه بابا رکن‌الدین ه خبرنگار مهر می‌گوید: تکیه نمونه‌ای بارز از تلفیق هنر و معنویت در معماری اسلامی است. استفاده از کاشی‌های فیروزه‌ای و نقوش اسلیمی در گنبد و ایوان‌ها، فضایی روحانی و آرامش‌بخش ایجاد کرده است.
وی می‌افزاید: نقشه پنج‌ضلعی و گنبد دوازده‌ضلعی این بنا، علاوه بر زیبایی بصری، دارای مفاهیم عمیق دینی است که نشان‌دهنده تأثیر اعتقادات مذهبی بر معماری آن دوره است.
فقیهی تأکید می‌کند: مرمت و نگهداری این اثر باید با استفاده از مصالح سنتی و تکنیک‌های اصیل انجام شود تا هویت تاریخی آن حفظ شود. همچنین، معرفی این تکیه به گردشگران می‌تواند به توسعه گردشگری فرهنگی در اصفهان کمک کند.
از سنگ مرمر تا خط محمدصالح اصفهانی
سنگ قبر یکپارچه مرمر، ضریح چوبی مشبک و کتیبه‌هایی با خطوط ثلث ممتاز، به‌ویژه دست‌خط محمدصالح اصفهانی بر سر در ورودی، از زیبایی‌های هنری این بقعه است. این کتیبه، ارادت شاه‌عباس به بابا رکن‌الدین را مستند می‌سازد و از عظمت و شکوه معماری عصر صفوی پرده برمی‌دارد.
گنبدی که هنوز هم از دور می‌درخشد
آندره گدار، ایران‌شناس فرانسوی، در توصیف این بنا می‌نویسد: «گنبد مقبره، چون مخروطی عظیم، از دور بر تمام تخت فولاد می‌درخشد.» او تأکید می‌کند که باوجود فرسایش کاشی‌های مینایی، اصالت نقشه، هماهنگی ابعاد و آراستگی معماری، این تکیه را در زمره شاهکارهای معماری صفوی جای داده است.
لیلا سادات حسینی، اصفهان‌شناس و استاد دانشگاه، درباره نقش تکیه بابا رکن‌الدین در فرهنگ و تاریخ اصفهان به خبرنگار مهر می‌گوید: این تکیه نه‌تنها یک بنای معماری است بلکه بخشی از هویت فرهنگی و معنوی اصفهان محسوب می‌شود. وجود آرامگاه بابا رکن‌الدین و دیگر بزرگان در این مکان، آن را به یکی از مراکز مهم زیارتی و فرهنگی شهر تبدیل کرده است.
وی ادامه می‌دهد: تکیه بابا رکن‌الدین با تاریخچه‌ای غنی و معماری منحصربه‌فرد، می‌تواند به‌عنوان یک مرکز پژوهشی و آموزشی در زمینه تاریخ و فرهنگ اسلامی مورد استفاده قرار گیرد.
حسینی پیشنهاد می‌کند برگزاری برنامه‌های فرهنگی و هنری در این تکیه می‌تواند به احیای نقش اجتماعی آن کمک کند و نسل جوان را با میراث فرهنگی شهر خود آشنا سازد.
تکیه بابا رکن‌الدین؛ یک اثر ملی که تاریخ اصفهان را روایت می‌کند
تکیه بابا رکن‌الدین، فراتر از یک بنای آرامگاهی، سند زنده‌ای است از تعامل تاریخ، عرفان، هنر و فرهنگ در قلب اصفهان.
نظرات اساتید و پژوهشگران نشان می‌دهد که این بنا می‌تواند نقش مهمی در توسعه گردشگری فرهنگی و ارتقای آگاهی عمومی درباره میراث تاریخی ایفا کند. امید است با برنامه‌ریزی‌های مناسب، این تکیه همچنان به‌عنوان نگینی درخشان در تخت فولاد اصفهان بدرخشد.