بررسی روایتگری تاریخ انقلاب از لنز دوربین یک عکاس فرانسوی

به گزارش خبرگزاری مهر، میشل ستبون، عکاس و خبرنگار فرانسوی، یکی از شناخته‌شده‌ترین چهره‌های عکاسی مستند و خبری در سطح بین‌المللی است. او با ثبت تصاویر تاریخی از انقلاب‌ها، جنگ‌ها و تحولات اجتماعی در نقاط مختلف جهان، به یک راوی بصری تاریخ معاصر تبدیل شده است.

ستبون که در طول فعالیت حرفه‌ای خود به کشورهایی مانند ویتنام، کامبوج، افغانستان و ایران سفر کرده، در زمره عکاسانی قرار دارد که با نگاهی جهانی و درکی عمیق از فرهنگ‌های محلی، لحظات سرنوشت‌ساز تاریخ را ثبت کرده‌اند.

یکی از مهم‌ترین آثار ستبون، مجموعه عکس‌های او از انقلاب اسلامی ایران است. این تصاویر که در کتاب «روزهای انقلاب» گردآوری شده‌اند، نشان‌دهنده نگاه مستند و تحلیلی او به این رویداد بزرگ هستند. ستبون از نوفل‌لوشاتو در فرانسه، همراه با امام خمینی (ره) عکاسی را آغاز کرد و سپس در تهران و قم، لحظاتی کلیدی از انقلاب، از جمله استقبال میلیونی مردم و راهپیمایی‌ها، را ثبت کرد.

ویژگی‌های هنری و تاریخی عکس‌های ستبون

مهدی توکلیان، روزنامه‌نگار و مدرس دانشگاه، در نشست بررسی کتاب در جمع عکاسان قمی در پاتوق عکس قم گفت:

مهدی توکلیان از پیشکسوتان عکاسی و روزنامه‌نگاری و مدرس دانشگاه؛ کتاب عکس «روزهای انقلاب» میشل سِتبون عکاس فرانسوی را مورد بررسی و توصیف قرار داد.

توکلیان تأکید کرد: ستبون در آثار خود ترکیبی از روایت تاریخی و نگاه هنری را ارائه می‌دهد. او تصاویری خلق کرده است که از نظر ترکیب‌بندی، نورپردازی و حس بصری، فراتر از یک گزارش خبری ساده هستند.

وی با اشاره به این که ستبون پیش از عکاسی از ایران، مطالعاتی درباره این کشور داشته است، افزود: عکاسان مستند برجسته، پیش از ورود به یک موضوع، درباره آن تحقیق می‌کنند. ستبون نیز با شناخت دقیق از زمینه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، توانسته است تصاویری تأثیرگذار و روایتی بین‌المللی؛ اما با محوریت بومی ارائه دهد.

وی با بیان این که تمامی عکس‌های کتاب «روزهای انقلاب» با دوربین‌های آنالوگ گرفته شده‌اند؛ دورانی که عکاسی خبری با چالش‌های فنی بسیاری همراه بود، گفت: دوربین‌های آنالوگ به دلیل نیاز به فیلم و تجهیزات سنگین، امکان ثبت بی‌نهایت تصاویر را نمی‌دادند. عکاس باید با دقت و صبوری، لحظه درست را انتخاب می‌کرد، این محدودیت‌ها، فشار روانی زیادی بر عکاسان خبری آن دوران وارد می‌کرد.

صبوری، ویژگی کلیدی عکاسان مستند

این پیشکسوت عکاسی، با بیان این که یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های عکاسان مستند مانند ستبون، صبوری در ثبت لحظات حساس است، گفت: عکاس خبری، همانند یک شکارچی، باید صبور باشد و در زمان مناسب، بهترین لحظه را ثبت کند. این مهارت، تفاوت میان یک عکس عادی و یک تصویر تاریخی را رقم می‌زند.

وی افزود: میشل ستبون با نگاهی تحلیلی، مستند و هنری، نقش مهمی در ثبت تاریخ ایفا کرده است. کتاب «روزهای انقلاب» نه‌تنها یک گزارش تصویری از انقلاب اسلامی ایران، بلکه سندی بصری از تاریخ معاصر محسوب می‌شود. ستبون در این اثر، روایتی فراتر از یک عکاس خبری ارائه داده و با دیدگاه بین‌المللی خود، تصویری ماندگار از تحولات ایران به جهان ارائه کرده است.

توکلیان گفت: یکی از نکات قابل توجه در آثار ستبون، استفاده از عکس‌های سیاه‌وسفید در برخی بخش‌های کتاب است. این انتخاب، علاوه بر ایجاد حس تاریخی و دراماتیک، توجه بیننده را از رنگ‌ها به ترکیب‌بندی و احساسات صحنه معطوف می‌کند.

وی در این زمینه توضیح داد: حذف رنگ در بعضی عکس‌ها، تصمیمی آگاهانه است که باعث تمرکز بیش‌تر بر سوژه و پیام عکس می‌شود. این تکنیک در بسیاری از شاخه‌های (ژانرهای) عکاسی، از جمله عکاسی خبری و مستند کاربرد دارد.

وی ادامه داد: یکی از ویژگی‌های بارز کتاب «روزهای انقلاب»، استفاده از عکس‌های سیاه‌وسفید در کنار تصاویر رنگی است. انتخاب سیاه‌وسفید در عکاسی مستند، فراتر از یک تصمیم فنی بوده است و معمولاً بر پایه اصول زیبایی‌شناختی و روایت بصری انجام می‌شود.

توکلیان افزود: حذف رنگ در برخی عکس‌ها، موجب تمرکز بیش‌تر بر ترکیب‌بندی، نور و سوژه می‌شود. عکس سیاه‌وسفید می‌تواند حس دراماتیک و عمیق‌تری ایجاد کند و گاهی پیام یک تصویر را قدرتمندتر از نسخه رنگی آن منتقل می‌کند.

نقش عکس سیاه‌وسفید در روایت مستند

وی با بیان این که عکاسی سیاه‌وسفید در ژانر مستند و خبری به دلایل مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد، گفت: رنگ‌ها می‌توانند حواس بیننده را از احساسات چهره‌ها و فضای تصویر پرت کنند. حذف رنگ به بیننده اجازه می‌دهد تا جزئیات، بافت‌ها و تضادهای نوری را بهتر درک کند. این ویژگی در تصاویر ستبون که بسیاری از آن‌ها شامل چهره‌های پرشور انقلابیون یا لحظات حساس تاریخی است، اهمیت بیش‌تری پیدا می‌کند.

وی افزود: یکی از ویژگی‌های عکس سیاه‌وسفید، ایجاد حس ماندگاری و بی‌زمانی است. بسیاری از عکس‌های تاریخی که در حافظه جمعی ماندگار شده‌اند، سیاه‌وسفید هستند. این تکنیک باعث می‌شود تصاویر ستبون، فراتر از مستندنگاری روزانه، به اسناد بصری تاریخی تبدیل شوند.

توکلیان اضافه کرد: در عکاسی سیاه‌وسفید، تضاد بین نور و سایه، خطوط، اشکال و ترکیب‌بندی کلی تصویر اهمیت بیش‌تری پیدا می‌کند. این مسأله به عکاس اجازه می‌دهد که بدون حواس‌پرتی‌های رنگی، داستان تصویر را از طریق فرم و کنتراست روایت کند.

وی گفت: عکس‌های سیاه‌وسفید معمولاً با حس مستندنگاری اصیل و گزارشگری بی‌طرفانه همراه هستند. در دهه‌های گذشته، بسیاری از گزارش‌های تصویری مهم تاریخی، از جنگ جهانی دوم گرفته تا جنبش‌های مدنی با این سبک ثبت شده‌اند. انتخاب این سبک در آثار ستبون، به حس اصالت و واقع‌گرایی در روایت انقلاب ایران می‌افزاید.

این پیشکسوت عکاسی گفت: میشل ستبون با بهره‌گیری از عکاسی سیاه‌وسفید، نه‌تنها روایت بصری خود را تقویت کرده؛ بلکه به عکس‌هایش حس بی‌زمانی، عمق احساسی و قدرت مستندنگاری بیش‌تری بخشیده است. این انتخاب، در کنار تکنیک‌های حرفه‌ای او در ترکیب‌بندی و نورپردازی، باعث شده است که مجموعه عکس‌های او از انقلاب ایران، به عنوان یکی از برجسته‌ترین مستندهای تصویری این رویداد تاریخی شناخته شود.

عکاسی در عصر دیجیتال؛ چالش‌ها و تغییرات در روایت بصری

وی گفت: تحولات رسانه‌ای و ظهور فناوری‌های دیجیتال، شیوه روایت‌های بصری و مستندسازی رویدادها را به شدت تغییر داده است. در گذشته، عکس‌های خبری و مستند تنها از طریق نشریات چاپی و تلویزیون منتشر می‌شدند؛ ولی امروز در هر ساعت، بیش از ۱۰۰ میلیون محتوا (متن، عکس و ویدئو) در سراسر جهان تولید و منتشر می‌شود. این حجم عظیم اطلاعات، چالش‌های جدیدی را برای عکاسان حرفه‌ای ایجاد کرده است.

توکلیان با اشاره به این تغییرات گفت: امروزه رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، نقش اصلی را در انتشار سریع تصاویر ایفا می‌کنند. این شرایط باعث شده است تا رقابت برای جلب توجه مخاطب شدیدتر شود و روایت‌های بصری در یک فضای پرازدحام و پرشتاب قرار بگیرند.

وی با اشاره به این که با ظهور فناوری‌های دیجیتال، عکاسی خبری دچار تحولی اساسی شده است، گفت: حجم عظیم اطلاعات، شیوه روایت‌های خبری را تغییر داده و سبب شده است که عکس‌ها، روایت‌گر اصلی رویدادها باشند.

این مدرس دانشگاه، بر لزوم آشنایی عکاسان با فناوری‌های جدید تأکید کرد و گفت: برای موفقیت در دنیای رسانه‌های نوین، شناخت ابزارهای دیجیتال و توانایی ارتباط مؤثر با مخاطبان امری ضروری است.

این روزنامه‌نگار خاطرنشان کرد: در دنیای امروز که حجم تولید عکس و محتوا سرسام‌آور است، عکاسان حرفه‌ای باید با شناخت ابزارهای دیجیتال و تسلط بر روایت‌های بصری قوی، ارتباط مؤثرتری با مخاطبان برقرار کنند.

وی افزود: در حالی که امروزه میلیون‌ها تصویر در اینترنت منتشر می‌شود، تأثیرگذاری یک عکس حرفه‌ای وابسته به قدرت روایت آن است، نه صرفاً تعداد عکس‌هایی که تولید می‌شود. عکاسان بزرگی مانند ستبون، به جای ثبت تصاویر بی‌شمار، با دقت و صبر، لحظات کلیدی را شکار می‌کنند.

توکلیان گفت: با پیشرفت فناوری، ابزارهای عکاسی از دوربین‌های آنالوگ سنگین به دوربین‌های دیجیتال، گوشی‌های هوشمند تغییر یافته است؛ همچنین، بستر انتشار عکس‌ها دیگر محدود به روزنامه‌ها نیست و پلتفرم‌هایی مانند اینستاگرام، اِکس (توئیتر) و رسانه‌های دیجیتال جایگزین آن شده‌اند.

وی بیان کرد: امروزه تصاویر در عرض چند ثانیه در سراسر جهان پخش می‌شوند؛ اما زمان توجه مخاطب به یک عکس بسیار کوتاه‌تر از گذشته است. این مسأله باعث شده است تا عکاسان، علاوه بر مهارت‌های فنی، باید بتوانند داستان‌های بصری جذاب و مؤثر خلق کنند تا توجه مخاطب را به خود جلب کنند.

اهمیت عکاسی مستند در برابر سیل اطلاعات زودگذر

وی گفت: عکاسان مستند مانند ستبون، برخلاف جریان روزمره فضای مجازی، تلاش می‌کنند، تصاویری بسازند که ارزش تاریخی و ماندگاری داشته باشد. برخلاف عکس‌هایی که صرفاً برای انتشار لحظه‌ای در شبکه‌های اجتماعی تولید می‌شوند، تصاویر مستند، رویدادهای بزرگ را برای نسل‌های آینده ثبت و روایت می‌کنند.

توکلیان در این زمینه تأکید کرد: عکاسی خبری و مستند، هنر ثبت لحظات بی‌تکرار است. در دنیای امروز که همه‌چیز به سرعت منتشر و فراموش می‌شود، اهمیت ثبت و نگهداری تصاویر باارزش تاریخی بیش از گذشته است.

وی اظهار کرد: در حالی که حجم تولید محتوا به طرز بی‌سابقه‌ای افزایش یافته است، عکاسان مستند همچنان نقشی کلیدی در ثبت تاریخ و ارائه روایت‌های ماندگار دارند. میشل ستبون با نگاه تحلیلی و مستندگرایانه خود، فراتر از جریان لحظه‌ای اخبار، تصویری ماندگار از انقلاب ایران ثبت کرده است، تصاویری که نه‌تنها در زمان خود، بلکه برای نسل‌های آینده نیز ارزشمند خواهند بود.