در نشست «شب ویولن ایرانی»چه گذشت؟؛ قصه آدم‌های نابلد در موسیقی

به گزارش خبرگزاری مهر، نشست پژوهشی «شب ویولن ایرانی» با حضور جمعی از نوازندگان و پژوهشگران موسیقی و سخنرانی رحمت‌الله بدیعی، مهدی آذرسینا، محمدرضا شرایلی و علی جعفری‌پویان با بررسی سیر تحول ساز ویولن ایرانی از ابتدای ورود به ایران تا امروز، عصر روز جمعه ۲۸ دی به همت پروژه «هم نوا» در سالن جلیل شهناز خانه هنرمندان برگزار شد.

کارهای مهم ابوالحسن صبا برای ویولن ایرانی

در ابتدای این نشست عطا نویدی مدیر پروژه «هم نوا» گفت: ویولن از دوره ناصرالدین شاه وارد ایران شد و از آن زمان تا اکنون فراز و نشیب‌های فراوانی را تجربه کرده است. اما اوج تحول این ساز زمانی بود که به دستان ابوالحسن صبا رسید . شرایطی که می توان گفت تاریخ ویولن در ایران به قبل و بعد صبا تقسیم شد. شاگردان صبا هر یک سبک و شیوه ای متفاوت از صبا را پی گرفتند اما هیچ کدام چیزی بیش از صبا به ساز ویولن اضافه نکردند.

وی گفت: یکه تازی ویولن در چند دهه و شهرت این ساز در میان مردم شاید دلیل فراموشی اصالت های این ساز شد اما پس از چند دهه سکوت خاموشی اینک می بینیم دوباره ویولن ایرانی راه اصلی خود را یافته و جوانانی که در این راه قدم می گذارند، نگاه ویژه به همان اصالت هایی دارند که صبا برای ویولن ایرانی ترسیم کرد.

وی افزود: «شب ویولن ایرانی» نگاهی گذرا دارد به سیر تحول ویولن ایرانی و می‌تواند مقدمه‌ای برای برگزاری سلسله نشست‌هایی با همین عنوان باشد.

وقتی «ویولن» پر رنگ و «کمانچه» کم رنگ می‌شود

در ادامه مراسم محمدرضا شرایلی پژوهشگر موسیقی ایرانی گفت: از اوایل دوره ناصرالدین شاه اتفاقاتی در ایران می افتد یکی از آنها تعامل با غرب است. بعد از آن یک نقطه پررنگ به نام تاسیس دارالفنون را داریم. پنج سال بعد ۲ موزیسین اروپایی برای تدریس به ایران دعوت می شوند. این ۲ مدتی ارکستری تشکیل می دهند حدود ۱۲ سال موسیقی دارالفنون را سرپرستی می کردند. بعد از مدتی یکی از آنها از ایران می رود و باتیست لومر به ایران می‌آید. لومر ارکسترهایی تشکیل می دهد. پس از مدتی چند نفر دیگر به ایران می آیند از جمله موسیو دووال که ویولن را در دارالفنون تدریس کنند. در این دوران هنوز ویولن جایگاه پررنگی در ایران پیدا نکرده است و همچنان ساز ناشناخته ای است.

وی افزود: صفحاتی که از اروپا آمده شنیده می شود و به تدریج باعث تغییر ذائقه مخاطبان ایران شد. از اینجا اسناد صوتی اجرای موسیقی ایرانی با ویولن از ۱۲۸۸ گشوده می شود. حسین خان اسماعیل زاده کمانچه نواز مشهور تا اوایل رضاشاه است او حلقه واسطی است با سنت قدیم کمانچه‌ نوازان و جوانان علاقه مندان اواخر قاجارکه دوست داشتند ویولن ایرانی بنوازند و کم‌کم به دوره ای رسیدیم که نسل جوان آن روزها متمایل به ویولن می شوند. کنسرت‌ها و ارکسترها بستر مناسبی است که ویولن رونق بگیرد این اتفاق به شکل صعودی رشد می کند و ویولن پررنگ و کمانچه کمرنگ شد.

شرایلی گفت: حدود۵۰ سال ما با فقدان کمانچه نوازان مطرح مواجه بودیم، جایگزین ساز کششی در موسیقی ایران ویولن بود. در اینجا در مورد چند نسلی صحبت می‌کنیم که توانایی و خلاقیت خودشان را روی ساز ویولن پیاده کردند. بنابراین فارغ از اینکه بخواهیم فکر کنیم کمانچه ساز اصیل ما هست و ویولن نیست، اگر ویولن را ندیده بگیریم در واقع نیم قرن ساز کششی در موسیقی ایرانی را نادیده گرفته ایم. به نظر می رسد اکنون وقت مرورها و تجدیدنظرهایی در مورد ساز ویولن ایرانی است و نمی‌توان از زحمات گذشتگان غافل شد.

بعد از صبا چیزی به ویولن ایرانی اضافه نشد

درادامه پیام تصویری رحمت‌الله بدیعی، نوازنده ویولن و کمانچه و از شاگردان ابوالحسن صبا به این همایش پخش شد.

رحمت‌الله بدیعی درباره نقش صبا در موسیقی گفت:‌ صبا برای همه کارهایش تازگی داشت، او خودش بود و شاگردان و نوازندگان بعد از او چیزی به صبا اضافه نکردند. یکی از کارهای مهم او تکیه‌هایی بود که در ویولن برای شاگردان می نوشت و کسی جز او اینها را اجرا نکرده بود.

بدیعی درباره آینده ویولن ایرانی گفت: ویولن جایگزین کمانچه نمی شود و هرکدام جایگاه خودش را دارد، تفاوت این ۲ جای بحث ندارد و جای مقایسه ای نیست. ویولن ایرانی ابدا حذف نمی شود باید احترامی برای ویولن و کمانچه را نگه داشت تا مردم بتوانند از هر ۲ استفاده کنند.

ساز ویولن در مقعطی به دست برخی افراد نابلد افتاد

در ادامه این همایش مهدی آذرسینا نوازنده‌ پیشکسوت کمانچه و ویولن هم اظهار کرد: من ویولن می زدم بعد که به تهران آمدم شاگرد کلاس استاد بدیعی شدم. چند سال گذشت و در دانشکده هنرهای زیبا شروع به تحصیل کردم. سال های حدود ۴۸ بود و حالتی شد که به دلایل مختلف کمانچه آمد و ویولن به تدریج حذف شد و همان طور که اشاره شد دست افراد خاصی در میان بود. ما قصد این را داریم وارد عرصه هنر شویم. ویولن و کمانچه و تمام جزییات وسیله ای هستند که هنرمندی پرورش یابد و هر سازی گنجایش دارد تا هنرمند حرف خود را با آن ساز بیان کند. اعتقاد دارم که باید کار از صبا ادامه پیدا می کرد و به آن اضافه می شد اما چنین اتفاق نیفتاد.

آذرسینا افزود:‌ در دوره زندگی ما اوج نوازنده های رادیو بود و همه کاره‌ موسیقی ایران بودند. ما نام های بزرگی داشتیم که همه کاره موسیقی ایران بودند. آنها گروه درست می کردند، خواننده تعیین می کردند و بدعت های زیادی داشتند اما به خاطر وضعیت سیاسی و اجتماعی آرام آرام به سمتی کشیده شدند که باب سلیقه مردم ساز می زدند که این درست نیست؛ هنرمند باید چیزی را به حد عالی یاد بگیرد و اصول آن را تا جایی که جسم و عمرش اجازه می دهد با آن ساز بنوازد و در تکنیک های آن ساز حرکت کند با فرهنگ ملی اش کار کند.

این نوازنده پیشکسوت گفت:‌ اصل قضیه این است که ویولن به دست آدم های ممتازی بود اما بعد از آن به دست هر آدم نابلدی افتاد. در حالی که ویولن سازی است که با آن می‌شود حرف‌های زیادی زد. موسیقی زبان گنگی دارد و فهمیدنش کار هر کسی نیست و مردم هم باید موسیقی را بشناسند و هر لاطائلاتی را جای موسیقی نپذیرند.

درادامه مراسم هوشنگ اکبری سازنده ویولن و از شاگردان ابراهیم قنبری‌مهر مختصری درباره تغییرات قنبری‌مهر در ساز ویولن و همچنین درباره ساختمان ساز ویولن صحبت‌هایی را ارائه کرد.

پیشرفت ویولن در ایران متوقف نشده است

علی جعفری‌پویان نوازنده ویولن کلاسیک آخرین سخنرانان این برنامه بود. او در سخنانی گفت: همه ما وامدار نسل پیش خود هستیم و کارمان مثل دوی امداد است و به هم پیشرفت را واگذار می کنیم. خوشحالیم که پیشرفت ویولن در ایران متوقف نشده است. به عنوان آدمی که این شانس به من داده شده که با ویولن همراه باشم از جایی تصمیم گرفتم که با ویولن حرف خودم را بزنم. فکر می کنم ما که در این کار هستیم وظیفه داریم یک فرهنگ سازی شنیداری انجام دهیم.

وی افزود: من اصلا موسیقی ایرانی را کم عمق ندیدم و همیشه غصه می خورم که چرا دیر آگاهی ام به آن بیشتر شد. من شانس این را داشتم که در دوره یک ساله استاد علیزاده مدیر هنرستان شدند. قبل از این هنرمند هم یک گاردی در خیلی از مدرسان موسیقی کلاسیک ما وجود داشت که با نگاه آقای علیزاده، نگاه به موسیقی بسیار عوض شد و خوشحالم این شانس را داشتیم که این تحول را در خود ایجاد کنم. ما قدر چیزی را که داریم نمی دانیم در حالی که ویولن نوازی ایرانی از یک روح پخته و تفکر عمیق می آید.

در این مراسم شیوا عابدی، علیرضا دریایی و بهمن فریادرس هرکدام قطعاتی را در دستگاه و آوازهای مختلف با ویولن اجرا کردند.

از دیگر بخش‌های این برنامه اجرای قطعاتی با ویولن توسط ۲ هنرمند نوجوان پوریا برجی و آورین روسفید بود که با استقبال حضار مواجه شد.