مقابله با تفکر نژادپرست صهیونیستی؛ «هولوساید» راهی برای ایجاد «انجمن جهانی مقاومت» است

خبرگزاری مهر -گروه هنر-آزاده فضلی؛ اولین مسابقه کارتون و کاریکاتور «هولوکاست» در سال ۱۳۸۵ و در واکنش به انتشار ۱۲ کاریکاتور توهین آمیز نسبت به پیامبر گرامی اسلام (ص) در یک نشریه دانمارکی شکل گرفت. با توجه به اینکه ظاهراً در غرب به موضوع آزادی بیان اعتقاد دارند و هیچ حد و مرزی برای آزادی بیان قائل نیستند، در اولین دوره این مسابقه این مسأله مطرح شد که چرا هر نقد تردیدآمیزی نسبت به موضوع «هولوکاست» با جرایم نقدی و زندانی شدن همراه است و چرا هر بار منتقدی درباره هولوکاست بحثی را مطرح می‌کند، دستگیر و زندانی می‌شود.

این مسابقه کارتون و کاریکاتور در گام دوم، در سال ۱۳۹۵ برگزار شد تا بعد از ۱۰ سال واکنشی باشد به انتشار کاریکاتور توهین آمیز در مجله شارلی ابدو که باز هم با همان رویکرد از سوی غرب مطرح شد. به گفته سیدمسعود شجاعی طباطبایی دبیر این رویداد، بحث مورد نظر در مطرح کردن هولوکاست این است که چرا مردم فلسطین باید تاوان این هولوکاست را پس بدهند، کشوری که نه در جنگ جهانی حضور داشته و نه نقشی را ایفا کرده است، چرا باید مورد تعرض قرار بگیرد.

بعد از این ۲ دوره مسابقه بین‌المللی در سال‌های ۸۵ و ۹۵، مسابقه بین‌المللی کارتون، کاریکاتور و پوستر «فلسطین تنها نیست» به دبیری سیدمسعود شجاعی طباطبایی در سال ۱۳۹۹ برگزار شد که ۲ هزار و ۵۰۰ هنرمند از ۶۶ کشور جهان در آن شرکت کردند که بعد از انجام مراحل داوری توسط داوران ایرانی و خارجی، ۹ برگزیده نهایی معرفی شده و مورد تقدیر قرار گرفتند.

اما نیمه مهر ۱۴۰۳ بود که نشست خبری سومین مسابقه این رویداد این بار با عنوان مسابقه بین المللی کارتون، کاریکاتور و پوستر «هولوساید» ۲۰۲۴ با حضور محمدحسین نیرومند، مسعود نجابتی، سیدمسعود شجاعی طباطبایی و سید امیر ناصر جاوید قائم‌مقام و معاون بین‌الملل حوزه هنری در سالن مهر برگزار شد و بعد از آن نیز فراخوان این رویداد بین‌المللی اعلام و منتشر شد. هنرمندان برای شرکت در سومین مسابقه بین المللی کارتون، کاریکاتور و پوستر «هولوساید» ۲۰۲۴ تا ۱۵ آذر ۱۴۰۳ برابر با ۵ دسامبر ۲۰۲۴ مهلت داشتند آثار خود را ارسال کنند که این مهلت تا ۳۰ دی تمدید شده است.

پوستر سومین رویداد بین‌المللی کارتون، کاریکاتور و پوستر «هولوساید» نیز در یک نشست رسانه‌ای در روز ۱۱ دی، با حضور مسعود نجابتی داور و مسعود شجاعی طباطبایی دبیر این رویداد در سالن حکمت دانشگاه قم رونمایی شد. پس از آن، سه شنبه ۱۸ دی، دومین نشست رسانه‌ای این رویداد بین المللی با حضور مسعود شجاعی طباطبایی دبیر، مسعود نجابتی، الکساندر و آلکساندرا فالدین، علی حیاتی و مازیار بیژنی داوران این رویداد در برج میلاد برگزار شد که در این نشست بر تلاش هنرمندانه برای محکوم کردن نسل‌کشی رژیم صهیونیستی تاکید شد.

از آنجایی که الکساندر فالدین هنرمند طراح گرافیک از روسیه مهمان رویداد «هولوساید» است و تولیدات متعددی در جهان داشته و جوایز مختلفی هم دریافت کرده است، بر آن شدیم تا از او و دیگر داوران و دبیر مسابقه دعوت به حضور برای گپ و گفتی دوستانه کنیم از این رو در خبرگزاری مهر میزبان مسعود شجاعی طباطبایی دبیر، مسعود نجابتی، الکساندر و آلکساندرا فالدین و مازیار بیژنی بودیم و درباره این مسابقه بین‌المللی چند وجهی به صحبت پرداختیم که بخش اول این گفتگو را در ادامه می‌خوانید.

* آقای شجاعی طباطبایی، در مورد برگزاری کارگاه‌های تخصصی گرافیک و کاریکاتور کمی توضیح دهید و بفرمایید چرا دانشگاه قم برای این منظور انتخاب شد؟

شجاعی طباطبایی: در جریان برگزاری سومین رویداد مسابقه پوستر، کارتون و کاریکاتور «هولوساید»، تصمیم گرفتیم کارگاه‌ها و ورک‌شاپ‌های حرفه‌ای را با حضور بیش از ۱۰۰ نفر از هنرمندان تراز گرافیک و کارتون و کاریکاتور روزهای پنجشنبه، جمعه و شنبه ۲۰، ۲۱ و ۲۲ دی برگزار کنیم. الکساندر فالدین که از چهره‌های شناخته‌شده گرافیک روسیه و دنیا است نیز در یکی از این کارگاه‌ها به عنوان استاد صحبت کرد. همچنین این کارگاه‌ها جزو معدود کارگاه‌هایی بود که چندین استاد ایرانی نیز همچون مسعود نجابتی، محمدرضا دوست محمدی، محمدحسین نیرومند و مازیار بیژنی نیز در آنها به ایراد سخن پرداختند. برای اینکه خروجی این کارگاه‌ها هم به مسابقه ضمیمه شود، مهلت ارسال آثار در فراخوان تا یک هفته دیگر ادامه خواهد داشت.

الکساندر فالدین به همراه همسر و ۲ دخترش که به صورت خلاصه «فالدین فامیلی» یا خانواده فالدین نامیده می‌شوند، آثار گرافیکی خود را عرضه می‌کنند و شناخته شده هستند. قرار است در دانشگاه قم نمایشگاهی از آثار این خانواده را به نمایش بگذاریم. در کنار این نمایشگاه، یکسری نشست‌های تخصصی با مباحث نظری برگزار می‌شود که روز سه‌شنبه ۱۸ دی اولین نشست برگزار شد.

از آنجایی که دانشگاه قم ظرفیت بالایی دارد و حدود ۴ هزار دانشجوی خارجی و ۹ هزار دانشجوی ایرانی دارد، این ظرفیت شرایطی را فراهم می‌کند تا بتوانیم با زبان هنر در شاخه‌های کارتون، کاریکاتور و پوستر که جزو هنرهای جهانی است، به مسابقه «هولوساید» ضریب بدهیم و امیدواریم ماحصل این اتفاق مشارکت بیشتری را برای رویداد هولوساید رقم بزند. در حال حاضر مشارکتی بالغ بر ۵۴ کشور را شاهد بودیم که امیدواریم این میزان تا هفته دیگر بیشتر هم شود.

ایوان لیرا از ونزوئلا و کمال شرف از یمن نیز جزو هیئت داوران هستند که به صورت مجازی داوری انجام خواهد شد.

* در مورد نحوه انتخاب داوران خارجی در حوزه گرافیک و کاریکاتور برای رویداد «هولوساید» توضیح دهید.

شجاعی طباطبایی: در حوزه گرافیک و پوستر که آقای نجابتی باید صحبت کنند اما ایوان لیرا از ونزوئلا از جمله هنرمندان کاریکاتوریست خوب است که کارش نیز چندوجهی است، یعنی علاوه بر کاریکاتور در عرصه تصویرسازی نیز فعال است و سال گذشته نیز در جریان برگزاری نمایشگاه کارتون و کاریکاتور «آمریکای لاتین» به ایران آمده بود و کارهایش بسیار جالب توجه است. کمال شرف نیز که نمایشگاه آثارش هم اکنون در گالری عالی حوزه هنری برپاست، یکی از هنرمندان فعال در کاریکاتور و کارتون جبهه مقاومت است که تماشای آثارش در نمایشگاه «کمال الفن» در شناختن این هنرمند موثر است.

کمال شرف در آثارش، به‌صراحت این خیانت‌ها را به نمایش می‌گذارد و تلاش می‌کند تا مردم را نسبت به این سیاست‌های انحرافی آگاه سازد. آثار او در عین سادگی، پیام‌های عمیق سیاسی و انسانی را به تصویر می‌کشد که نه تنها در برابر بی‌عدالتی ایستاده است، بلکه امید و روحیه‌ای نو را برای ملت‌های مستضعف به ارمغان می‌آورد. آثار آقای شرف شاید به ظاهر ساده باشند اما از تکنیک بالایی برخوردارند. او جزو معدود هنرمندانی است که سبک دارد و کارش بین چندین کار تشخیص داده می‌شود. این هنرمند توجه ویژه به بحث مقاومت دارد و نتوانسته از اتفاقات در غزه و لبنان بگذرد و دغدغه‌ای دارد که در آثارش دیده می‌شود. به معنای واقعی کلمه اتفاقی که در نمایشگاه «کمال الفن» رخ می‌دهد، جهاد تبیین یعنی تبیین مقاومت مردم فلسطین است.

نجابتی: در ابتدا باید بگویم که بالاخره بعد از سال‌ها تلاش برای رشد بچه‌های مقاومت و شبکه‌سازی، برای اولین بار از تجربه ارزشمند اساتید خارجی استفاده خواهند کرد که با لطف سیدمسعود شجاعی طباطبایی محقق شد.

مسعود نجابتی: برای من بیشتر از اینکه چه تعداد پوستر به دبیرخانه رویداد می‌رسد، شناسایی افراد مشارکت کننده برایم مهم است و شاید بتوانیم یک «انجمن جهانی مقاومت» را شکل بدهیم

در انتخاب داوران خارجی در وهله اول، عیار آثار و رزومه آنها مطرح بود و این ۲ عزیزی که برای بخش گرافیک دعوت شده‌اند، جوایز متعدد بین المللی و آثار شاخصی دارند و برای هنرمندان ایرانی کاملاً شناخته شده هستند. در وهله دوم، همراهی این داوران با موضوع «هولوساید» بود. با برخی افراد که برای داوری ارتباط می‌گرفتیم، نگرانی‌هایی را از آینده کاری خود و تحت فشار قرار گرفتن از سوی رژیم جعلی، مطرح کردند و به همین دلیل قبول کردن این موضوع برایشان سخت بود. الکساندر و آلکساندرا فالدین به لحاظ نگاه سیاسی بسیار همراه ما هستند و قلباً با جبهه مقاومت همراهی می‌کنند.

* از کاریکاتور و کارتون تعبیر به تیغ دو دم می‌شود. البته اخیراً پوسترها و آثار گرافیکی نیز از ویژگی‌های منحصربه فرد برخوردار شدند که عملکردشان با زبانی جهانی و قابل فهم برای همه توأم شده است. تخمین شما از آثاری که به دبیرخانه «هولوساید» می‌رسد که شما را به اهداف‌تان نزدیک کند، چقدر است؟

نجابتی: سابقه گرافیک بیش از اینهاست به صورتی که هنر اعتراضی نیز از گرافیک آغاز شده است. خواستیم که از ظرفیت جهانی در حوزه مقاومت استفاده کنیم و پوستر این ویژگی را دارد که از تمامی هنرهای تجسمی در آن بهره می‌بریم به اضافه اینکه ادبیات نیز به کار اضافه می‌شود. همچنین می‌توان یک عکس یا یک تایپوگرافی را به عنوان پوستر معرفی کنیم. در دوره‌های پیشین، این رویداد فقط با عنوان کاریکاتور برگزار می‌شد اما امسال بخش پوستر نیز به آن اضافه شده که تلاش می‌شود از ظرفیت هنرهای تجسمی نیز استفاده شود و حتی با افزودن نوشته به پوستر، به نوعی ظرفیت ادبیات را نیز در این دوره به کار گرفته‌ایم. هدف ما در این رویداد شناسایی طراحان و فعالان حوزه گرافیک در سطح بین‌المللی است که البته در دوره‌های قبل شناسایی خوبی از طراحان کاریکاتور صورت گرفته است.

بیژنی: به نظر من مهم است که افراد در این رویداد با آثاری که ضد صهیونیست و رژیم جعلی و ضد نژادپرستی است، شرکت کنند و این مهمتر از هر مورد یا انتظار ما است

برای من بیشتر از اینکه چه تعداد پوستر به دبیرخانه رویداد می‌رسد، شناسایی افراد مشارکت کننده برایم مهم است؛ حتی به آقای شجاعی عرض کردم که اگر تعدادی از طراحان مطرح آزاده دنیا که حاضر هستند درباره این موضوع کار بفرستند، برای ما حائز اهمیت است. همچنین شناسایی این افراد به منظور ایجاد شبکه طراحان گرافیک جهانی در حوزه مقاومت نیز برایمان مهم است که این مهم از مسابقه «فلسطین تنها نیست» آغاز شد و تا این رویداد ادامه پیدا کرده است و در این رویداد، به جمع قابل توجهی از هنرمندان خواهیم رسید و شاید بتوان گفت یک «انجمن جهانی مقاومت» شکل بدهیم.

* آقای بیژنی، نکته شما درباره بخش کاریکاتور و کارتون مسابقه «هولوساید» چیست؟ انتظار شما از آثاری که به این رویداد ارسال می‌شود، در چه حد و اندازه‌ای است؟

مازیار بیژنی: به نظر من مهم است که افراد در این رویداد با آثاری که ضدصهیونیست و رژیم جعلی و ضد نژادپرستی است، شرکت کنند و این مهمتر از هر مورد یا انتظار ما است. نخ تسبیح ما در مورد صهیونیست از چین تا آمریکای لاتین، همین موضوع است که موضوعی انسانی و اخلاقی با زبانی جهانی محسوب می‌شود و به نظر من، موضوعات عقیدتی همچون قبله اول مسلمانان، به یک چینی یا برزیلی ارتباطی ندارد. تفکر نژادپرستی صهیونیستی که در دنیا نیز بر آن تاکید می‌شود، مهم است که من امیدوارم در آثار ارسالی نیز بر این موضوع تاکید شده باشد.

* فکر می‌کنید آن فریادی که می‌خواهید در جهان طنینش بپیچد، با این رویداد اتفاق خواهد افتاد؟

بیژنی: تاکنون که اینگونه بوده است، همچنان که در ۲ دوره‌ای که مسابقه کارتون و کاریکاتور هولوکاست برگزار شد، شاهد بودیم که فریادی عظیم بر سر جریان صهیونیستی دنیا سر گرفت. در دوره اول تاکید بر نسل‌کشی فلسطینیان بود اما در دوره دوم که سال ۱۳۹۵ برگزار شد، چون موضوع ضدصهیونیست بود، آثار بسیار امیدوارکننده‌ای را دیدیم. الان که وضعیت دنیا به گونه‌ای پیش رفته که طنین صدای مظلومیت فلسطین و لبنان در دنیا پیچیده است، باید بیشتر منتظر آثاری خوب با این محوریت باشیم.

نجابتی: اتفاقاً در ادامه صحبت آقای بیژنی، جا دارد به نمایشگاه «همچنان؛ طوفان» به مدیریت هنری صابر شیخ رضایی اشاره کنم که آثار گرافیکی دنیا درباره فلسطین جمع آوری شد. در این نمایشگاه به ما ثابت شد که در برخی مسائل، بعضی از هنرمندان دنیا از ما جلوترند. تصور هنرمندان ما این است که دنیا در هنر مسیر دیگری را طی می‌کند اما ما تنها کشوری هستیم که به مسائل فلسطین می‌پردازیم، در حالی که این نمایشگاه نشان داد این چنین نیست و حتی در بحث تحریم کالاهای رژیم جعلی، آثار خارجی بسیار خوب عمل کرده است. ما فکر می‌کنیم این مسائل ناشی از نگاه ویژه چند هنرمند موسوم به جبهه مقاومت است و طیفی از هنرمندانی که در فضای اپوزیسیون قرار دارند شاید تصورشان این باشد که دنیا در حال طی کردن مسیری دیگر در هنر است اما کارهایی که در «همچنان؛ طوفان» از سوی افراد صاحب سبک و عیار دیدیم، ناقض این نگاه است. در واقع جهان در حال بیدار شدن است؛ چون صاحب فکر و تکنیک و در خیلی از مسائل از ما جلوتر هستند، این بیداری در آثارشان بروز کرده است و ما شاهد شاهکارهای هنری بودیم و خواهیم بود. شاید مابه دلیل بایکوت خبری، درست نتوانستیم «هولوساید» را رسانه‌ای کنیم اما آثاری که در فضای مجازی تولید شده، نشان می‌دهد اگر درست اطلاع‌رسانی شود، شاهد آثار خوبی خواهیم بود.

* آقای بیژنی لطفاً درباره معیارهای داوری خودتان در رویداد «هولوساید» صحبت کنید که چه ویژگی بیشتر مدنظر شماست؟

بیژنی: موارد محوری معنایی در کنار تکنیک آثار، برای من مهم است؛ یعنی برخلاف نظر من جشنواره‌های کاریکاتور و کارتون که اغلب در طول چند دهه تکنیک محور شدند و ۲۰ درصد به معنا و ۸۰ درصد به تکنیک توجه می‌کنند. به اعتقاد من، اگر پیام و معنا از کاریکاتور گرفته شود، چیز دیگری وجود نخواهد داشت؛ معنا و مفهوم در کاریکاتور همان فیلمنامه در سینما است که اگر ضعیف باشد، قوی‌ترین تکنیک‌های سینمایی و بازیگران، نمی‌توانند اثری مهم خلق کنند.

بیژنی: کاریکاتور اگر حرفی برای گفتن نداشته باشد، مثل ظرف آب بلورین زیبایی است که آبی داخلش نیست

اصلاً ذات کاریکاتور برای این هدف ایجاد شده که پیامی به مخاطب بدهد. خیلی از جشنواره‌های تکنیکی برگزار می‌شوند که قوی‌ترین کارهایشان از لحاظ نرم‌افزاری و تکنیکی حائز اهمیت هستند اما حرفی برای گفتن ندارند چون پیامی به مخاطب انتقال نمی‌دهند. کاریکاتور اگر حرفی برای گفتن نداشته باشد، مثل ظرف آب بلورین زیبایی است که آبی داخلش نیست.

* یعنی می‌شود گفت باید در نگاه اول پیام دریافت شود؟

بله، در همان ۱۰ ثانیه اولی که مخاطب با یک کاریکاتور مواجه می‌شود باید پیامش منتقل شود. مفهوم کاریکاتور، سیاسی بوده و در مطبوعات زاییده شده است و به همین دلیل انتقال پیام در کاریکاتور نقشی مهم دارد. کاریکاتورهای جشنواره‌ای، به اعتقاد من بازی‌هایی بوده که بعدها ایجاد شده است و به اصطلاح از مفهوم اولیه‌اش تهی شده است. در حال حاضر جریان زنده کاریکاتور در دنیا، کاریکاتور مطبوعاتی است وگرنه مباحث هنری جشنواره‌ای به نظر من بازی است و اهمیتی ندارد.

* ارزیابی شما از کاریکاتورهای مطبوعاتی کنونی در جامعه چیست؟

در فضای مجازی، کاریکاتورهای بسیاری تولید می‌شود که بیشتر شخصی هستند اما همسو با همان آتش به اختیاری است که مقام معظم رهبری از آن صحبت کردند. اغلب این آثار از استعدادهای جوان دیده می‌شود و به ندرت آقایان باسابقه پای کار هستند و کاریکاتور خلق می‌کنند. از طرف دیگر جریان برانداز هم داریم که همان افرادی بودند که اینجا در یک جناح سیاسی حضور داشتند اما پناهنده شدند و مدام در حال کار مزدوری خود هستند.

در جلسه‌ای که با هنرمندان گرافیست و کاریکاتوریست نزد رهبری رفته بودیم، من گفتم که امید ما به هنرمندان جوانی است که از فضای مجازی کشف شدند یا خودجوش در حال کار هستند.

* آقای نجابتی، الکساندر فالدین طبق گفته خودش ۲۰ سال است که سفارش کار نداشته است؛ حال شما بر چه اساس و معیاری او را به عنوان داور رویداد «هولوساید» انتخاب کرده‌اید؟

نجابتی: آقای فالدین سفارش حکومتی نداشته است اما تولید اثر داشته و همان طور که پیشتر اشاره کردم، آثاری که در نمایشگاه او در دانشگاه قم برپا شد، واکنش او نسبت به جنگ روسیه و اوکراین بوده است. این دقیقاً همان اتفاقی است که در ایران هم می‌افتد و ما نیز آن را درک می‌کنیم، چراکه ما هم با همین فضا مواجهیم و بسیاری از آثاری که تولید می‌کنیم، سفارشی نیست و بابت آنها، دستمزدی دریافت نمی‌کنیم و کاملاً انگیزه شخصی دارند که در جامعه نشر داده شود و پوستر هم مناسب‌ترین قالب برای این منظور است. هرچند که ما بستری مناسب برای ارائه نداریم اما چاره‌ای نیست و آثارمان در فضای مجازی در اندازه‌های کوچک دیده می‌شوند و متاسفانه نمی‌توانیم آثارمان را در خیابان و اندازه‌های بزرگ ببینیم.

نجابتی: متاسفانه نهادهای فرهنگی و هنری ما از تربیت و آموزش هنرمندان با ویژگی‌های مدنظر جبهه انقلاب غافل بودند و شاید به جز حوزه هنری انقلاب اسلامی که از قدیم در آموزش هنر سابقه دارد، دیگر نهادها بیشتر به فکر تولید اثر بوده‌اند تا تربیت نیرو

نکته ما این بود که به بهانه برگزاری رویداد بین‌المللی «هولوساید»، مسترکلاس یا همان کارگاه‌های گرافیک را برگزار کنیم. چندین سال بود که با عزیزان مختلف مطرح کرده بودیم برای تقویت ابعاد هنری جبهه مقاومت نیاز به اساتیدی داریم که بیرون از محدوده جغرافیایی داخلی ما به موضوع نگاه کند تا بچه‌های فعال در حوزه گرافیک، از نگاه یک هنرمند گرافیست خارج از گود نشسته، به میدان کار نگاه کنند و برایمان فرقی نمی‌کرد این هنرمند از کدام کشور باشد. پس از بررسی‌هایی که داشتیم، به الکساندر فالدین رسیدیم و به نظر من، این اتفاق مهمی برای گرافیک جبهه انقلاب است و تجربه ارزشمندی به شمار می‌آید و مطمئنم اثرات این کارگاه در سال‌های آینده مشخص خواهد شد. متاسفانه نهادهای فرهنگی و هنری ما از تربیت و آموزش هنرمندان با ویژگی‌های مدنظر جبهه انقلاب غافل بودند و شاید به جز حوزه هنری انقلاب اسلامی که از قدیم در آموزش هنر سابقه دارد، دیگر نهادها بیشتر به فکر تولید اثر بوده‌اند تا تربیت نیرو.

شرایط دانشگاه‌های ما نیز به سمتی رفته که هنرمند تراز انقلاب تربیت نمی‌کنند، یعنی نیروهای خروجی دانشگاهی ما عموماً در این فضا قرار نمی‌گیرند و ما ناچار بودیم این کار زمین مانده را با تلاش دوستان به سرانجام برسانیم و با بضاعتی که داشتیم، سعی کردیم شبکه کشوری را پای کار بیاوریم اما کاملاً ضعف این موضوع را حس می‌کردیم که نیازمند حضور در محافل حرفه‌ای همچون انجمن طراحان گرافیک که بارها اساتید خارجی برای اعضای خود دعوت کردند، هستیم. خداراشکر این اتفاق افتاد و ما نیز توانستیم از حضور استاد بین‌المللی در کارگاه‌های مرتبط بهره بگیریم که من فکر می‌کنم مهمترین نتیجه‌ای است که می‌توان در برگزاری رویداد «هولوساید» از آن نام برد.

ادامه دارد…