عکس-روایتی از قصه پرماجرای «کلیدها»، هنر سوزن‌دوزی و هر آن‌چه باید درباره فلسطین بدانیم

خبرگزاری مهر-گروه هنر-آزاده فضلی؛ نمایشگاه عکس روایت «کلیدهایی که عمرشان از اسرائیل بیشتر است» حاصل عکاسی وهب رامزی از مردم فلسطین ساکن در ۴ اردوگاه آوارگان فلسطینی در لبنان است. این نمایشگاه به روایت زندگی مردمانی می‌پردازد که در اردوگاه آوارگان زندگی می‌کنند و به امید روزی که به خانه‌های خود باز گردند، کلید خانه‌هایشان را با خود نگه داشته‌اند.

نمایشگاه «کلیدهایی که عمرشان از اسرائیل بیشتر است» متشکل از ۴ بخش است؛ بخش «آوارگی» که مخاطب در آن با نسل اول فلسطینی‌ها ملاقات می‌کند. بخش «مقاومت» و «زندگی» که در آن نسل‌های بعدی فلسطینی‌ها و زندگی عادی و روزمره آنها دیده می‌شوند. بخش «بازگشت» نیز بخش پایانی نمایشگاه است که به رویای دیرینه فلسطینی‌ها یعنی بازگشت به موطن اصلی‌شان اشاره دارد.

با ورود به این نمایشگاه با فضایی تیره و تار اما امیدوار روبه‌رو می‌شویم، گویی پا در اردوگاه‌های آوارگان گذاشته‌ایم. گاهی یک عکس و گاهی تعدادی از عکس‌ها مجموعه‌ای را تشکیل می‌دهند که روی دیوارهای موزه هنرهای معاصر فلسطین نگاه‌ها را به خود جلب می‌کنند. در کنار این مجموعه‌ها و عکس‌ها، روایتی خواندنی دیده می‌شود که این روایت‌ها و قصه‌ها را ساجده ابراهیمی با توجه به عکس‌ها و قصه‌هایی که از وهب رامزی شنیده، نوشته است.

کمتر دیواری از گرافیتی و شعارنویسی در امان مانده و هر شعار، نقاشی، تصویر یا نماد، پازلی از ملت فلسطین است. اگرچه هرگز یک نماد یا یک پرچم یا تصویر یک کلید نمی‌تواند همه هویت فلسطین را بازگو کند اما تکرار آنها در واقع مهندسی اجتماعی پنهان اردوگاه را نشان می‌دهد. زنده نگه داشتن آرمان وطن و رویای بازگشت با بسیج حافظه عمومی، عنصری حیاتی برای هویت بخشی به نسل‌هایی است که در خاک لبنان متولد شده‌اند.

چطور نگاه نزدیک‌تری به وضعیت فلسطینی‌ها داشته باشیم

دیدن سرگذشت مردم فلسطین و ملاقات با آنها و اینکه رویاها و مشکلات‌شان چیست، کمک می‌کند نگاه نزدیک‌تری به وضعیت فلسطینی‌ها داشته باشیم وهب رامزی هنرمند عکاس در گفتگو با خبرنگار مهر درباره تاثیرپذیری فعالان و دوستداران محور مقاومت از نمایشگاه‌هایی مثل نمایشگاه «کلیدهایی که عمرشان از اسرائیل بیشتر است» توضیح داد: فعالان و دوستداران محور مقاومت جمع بسیاری از مردم هستند که طبیعتاً سلیقه و روحیات مختلفی از نظر پراکندگی جغرافیایی، سیاسی، اجتماعی و … دارند. بخش مهمی از فعالان محور مقاومت، اصطلاحاً بدنه مردمی مقاومت شمرده می‌شوند و من فکر می‌کنم این نمایشگاه ملاقات با مردم فلسطینی است که در اردوگاه‌های لبنان آواره هستند. دیدن سرگذشت این مردم و ملاقات با آنها و اینکه رویاها و مشکلات‌شان چیست، کمک می‌کند نگاه نزدیک‌تری به وضعیت فلسطینی‌ها داشته باشیم.

وی در مورد اینکه چقدر برگزاری این نمایشگاه می‌تواند در جهت پیروزی و امید به پیروزی و بازگشت موثر باشد، گفت: هر کار و فعالیتی که بتواند به صورت واقعی و موثر، فلسطینی‌ها را نمایش دهد، به سوی پیروزی و بازگشت آنها به موطن اصلی شان کمک می‌کند چراکه فلسطینی‌ها واقعاً امیدوار به بازگشت هستند و اگر نبودند ۷۵ سال مقاومت و مبارزه نمی‌کردند. کافی است که آیینه‌گی کنیم و آنها را نمایش دهیم که همین نمایش دادن آنها و اهداف‌شان، خودش پیروزی و رویای بازگشت است.

در هر قسمت از نمایشگاه که پا می‌گذارید، سعی شده حسی از درد و غم و زندگی در اردوگاه آوارگان فلسطینی را تداعی کند. برای مثال، جایی که تصویر محمد عبدالغنی که جزو نسل اولی‌های فلسطین به حساب می‌آید در گوشه‌ای از نمایشگاه دیوار است، نگاهش بسیار پرمعناست گویی نگاهش به سمت امید و نور است.

در بخش‌هایی از روایت عکس محمدعلی عبدالغنی آمده است: «آمده‌اند که نمانند؛ حق اگر دیگر شهروند لبنان شده باشند. محمدعلی عبدالغنی در خانه‌ای رو به بادهای شمالی در جنوب لبنان زندگی می‌کند. فضای خانه‌اش آن قدر گشوده است که گلدان‌هایی قدیمی و ویترینی شیشه‌ای در گوشه‌هایی از آن گذاشته و کتاب‌های کوچک و بزرگی در کتابخانه چیده و می‌تواند روی مبل حصیری‌اش آسوده بنشیند، پا روی پا بیندازد و سیگار بکشد. او شاعر، نویسنده و تاریخ پژوه است؛ روشنفکری در تبعید که گویا هنوز زمان شناخته شدنش فرا رسیده است. سال ۱۹۴۸ اگر می‌خواستند اهالی روستای سحماته در جلیل علیا را با یک ویژگی تعریف کنند مبارز بودن پیر و جوانش را مثال می‌زدند. خیلی پیشتر از آمدن یهودی‌ها، سحماته مقر رزمندگان مقاومت بود؛ با مستعمران بریتانیایی در افتاده بود و در برابر اشغالگری آنها مقاومت می‌کرد. قبل از ۱۹۴۸ نبرد خونینی میان رزمندگان فلسطینی و نیروهای انگلیسی و یهودیان در نزدیکی سحماته رخ داد و تعداد زیای از یهودیان و انگلیسی‌ها کشته شدند. رزمندگان سحماته، یک افسر یهودی کشته شده را به داخل روستا کشاندند و در چاه انداختند. چندماه بعد یهودیان آمدند با کشتن بسیاری از اهالی، انتقام افسر یهودی را گرفتند و جنازه او را از چاه بیرون کشیدند و در حالی که خیلی‌ها هنوز از روستا بیرون نرفته بودند آنجا را بمباران کردند.

خانواده شیعه عبدالغنی از نخستین رانده‌شده‌ها بودند. از نوجوان چهارده ساله تا اجدادش ده کیلومتر تا لبنان پیاده آمدند و مثل بقیه لباس و اثاث برنداشتند. هنوز هم کسی باورش نمی‌شود یک شبه چند غریبه بیایند و نه روی یک زمین، بلکه روی یک سرزمین ادعای مالکیت کنند. تاریخ فلسطین در معرض فراموشی است و جز با یادآوری آن، شعر سرودن و قصه گفتن از آن راهی برای زنده ماندن ندارد.»

نمایشگاه «کلیدهایی که عمرشان از اسرائیل بیشتر است» تلاشی است برای اینکه مردم فلسطین را ببینیم و با آنها آشنا شویم. بنابراین شناخت بین ۲ ملت از یکدیگر خیلی کم است و این نمایشگاه سبب می‌شود بخش کوچکی از این شناخت بیشتر شود نور و رنگی که شبیه به اردوگاه آوارگان است

وهب رامزی درباره فضاهای بازسازی شده در نمایشگاه و اینکه آیا حس حضور در مناطق جنگی ایجاد شده، توضیح داد: ما در سفری که به لبنان داشتیم و سراغ ۴ اردوگاه فلسطینی رفتیم، به غیر از عکس گرفتن کارهای دیگری نیز انجام دادیم از آن جمله اینکه با آنها صحبت کردیم و یکسری محصولاتی را که شرایطش را داشتیم، خریداری کردیم که برخی از آنها را نیز در نمایشگاه به نمایش گذاشتیم. امیرحسین خلیلی که با هم به این سفر رفتیم، مشغول تولید یک فیلم مستند درباره این سفر بود که بر این اساس، مصاحبه‌های خوبی نیز از مردم فلسطینی داریم. رنگ و بوی زیبایی‌شناسی آنجا نیز برایمان مهم بود که ما سعی کردیم همه عکس و فیلم‌ها را به همراه دردها و حسرت‌ها و خاطراتی که از آنجا داشتیم، تبدیل به یک تجربه نمایشگاهی کنیم.

وی تصریح کرد: در نمایشگاه انتخاب متریال و رنگ و مدل نورپردازی به این شکل نبود که عین به عین فضای اردوگاه را بازسازی کرده باشیم بلکه از آنها الهام گرفتیم تا فضای نمایشگاهی داشته باشیم.

چرا فلسطینی‌ها و ایرانی‌ها از هم کم می‌دانند؟

این هنرمند طراح گرافیک و عکاس درباره اهداف دیگر نمایشگاهش توضیح داد: شاید ما از فلسطین مواردی را بدانیم اما از فلسطینی‌ها خیلی کم می‌دانیم و حتی شاید بتوان گفت که چیزی نمی‌دانیم؛ به همان میزان نیز فلسطینی‌ها از مردم ایران خیلی کم یا چیزی نمی‌دانند به جز مواردی که توسط رسانه‌ها به گوش آنها رسیده است. بار اصلی مساله فلسطین در درجه اول بر گرده خود فلسطینی‌هاست و حل مساله فلسطین نیز باید توسط آنها صورت گیرد و نیروی خارجی و بیرونی نمی‌تواند برای آنها تصمیم‌گیری کند همچون پیشنهادی که ایران برای راه‌اندازی رفراندومی آزاد برای فلسطینی‌ها داده است. نمایشگاه «کلیدهایی که عمرشان از اسرائیل بیشتر است» تلاشی است برای اینکه مردم فلسطین را ببینیم و با آنها آشنا شویم. بنابراین شناخت بین ۲ ملت از یکدیگر خیلی کم است و این نمایشگاه سبب می‌شود بخش کوچکی از این شناخت بیشتر شود.

وی در مورد خوانا نبودن پوستر نمایشگاه «کلیدهایی که عمرشان از اسرائیل بیشتر است» و اینکه چقدر مبین فضای نمایشگاه است، گفت: در فضای نمایشگاهی از استایلی استفاده شده که در پوستر نیز آن استایل وجود دارد. فلسطینی‌ها هنر سوزن دوزی سنتی به نام «تطریز» دارند که ما سعی کردیم در گرافیک از این هنر برای فضاسازی نمایشگاهی و تایپوگرافی پوستر استفاده کنیم که ملهم از فضای هنر «تطریز» فلسطینی‌هاست. از طرف دیگر عنوان نمایشگاه بر واژه «کلید» تاکید شده است. «کلید» کلیدواژه مهمی برای فلسطین به حساب می‌آید، چراکه فلسطینی‌ها کلیدهای خانه‌هایشان را نگه داشته بودند و این المان، تبدیل به نماد مالکیت سرزمین و خانه‌شان شده است.

گرافیک نمایشگاه و پوستر برگرفته از هنر چندهزار ساله زنان فلسطین و فرم کلید خانه‌های مردم

رامزی در پایان عنوان کرد: گرافیک پوستر مشخصاً علاوه بر اینکه از هنر «تطریز» الهام گرفته، از طرف دیگر به صورت فرمی و انتزاعی، فرم کلیدهای قدیمی را نیز تداعی می‌کند. حالا این موضوع که چقدر گویای اهداف برگزارکنندگان نمایشگاه است، طبعاً باید در موقعیت کارشناسی درباره آن صحبت کنیم.

«تطریز» نام هنر سوزن دوزی زنان فلسطینی است که ریشه چند هزار ساله دارد. این هنر که به نوعی سمبل و نماد هویت فلسطین نیز محسوب می‌شود از دیرباز روی لباس زنان فلسطینی نقش و طرح‌هایی زیبا را خلق کرده است. زنان فلسطینی از پیش از میلاد مسیح با قلاب و سوزن بر پارچه‌های خود نقش می‌زدند و این هنر دست نسل به نسل از مادران به دختران تا به امروز منتقل شده است. «تطریز»، امروز به یکی از نمادهای زنان فلسطینی تبدیل شده است. تصاویر زیادی از لباس‌های سنتی زنان فلسطینی، پیش از آنکه رژیم صهیونیستی فلسطینیان را از سرزمین آبا و اجدادی خود بیرون کند، وجود دارد که نشان از ریشه‌دار بودن فرهنگ فلسطینیان در منطقه است تا جایی که این هنر از فلسطین به سرزمین‌های دیگر نیز منتقل شده و کشورهای عربی با الگوگیری از هنر زنان فلسطینی سوزن دوزی را وارد فرهنگ خود کرده‌اند.

در بخشی از نمایشگاه که زندگی و بازی بچه‌ها را به تصویر کشیده است، مجموعه‌ای از عکس‌ها روایتگر کودکانی است که در اردوگاه آوارگان بازی می‌کنند. در توضیح روایت این مجموعه آمده است: «فقر و محدودیت، خلاقیت و استعدادشان را شکوفا و اسباب بازی بدون هزینه‌ای را برایشان فراهم کرده است. ترقه را سر لوله می‌گذارند، آتش می‌زنند، پرتاب می‌کنند و بعد از هدف گیری دقیق‌شان فریاد خوشحالی سر می‌دهند. بازی طبیعی و رایج میان پسرهایی که در سن کودکی و در گذار به نوجوانی، احتمالاً در همه جای دنیا وجود دارد اما نمی‌توان به اوضاع غمناکی که در جهان پیرامون این گنگ در جریان است، اعتنایی نکرد.

بچه‌ها هم شبیه بازیگران نامرئی صحنه، دیده نمی‌شوند؛ دیدن آنها مستلزم انجام کاری برای آنهاست. کاری که فقط تسکینی موقتی بر زخم‌هایشان نباشد و اصل غده چرکین را از بین ببرد؛ غده‌ای که منابع آنها، فرصت‌های شغلی زمین و هوایشان را دزدیده و حتی هیچ رویایی از فردا به آنها نمی‌فروشد. بچه‌های ساکن در اردوگاه مثل بزرگ‌ترهایشان شبیه مهماناند؛ مهمان‌هایی ناخوانده که خودشان نیز تمایلی به این ضیافت پر محنت ندارند و دشمن راه بازگشت را بر آنها هم بسته است. آنها مجبور به انتخابند؛ بین ماندن و کاری نکردن یا مقاومت و مبارزه‌ای که از همین کوچه‌های تنگ و با همین سلاح‌های کوچک دست‌ساز شروع شده است. آیا پسربچه مهمان اردوگاه، یکی از مبارزان آینده فلسطین خواهد بود؟»