صادق خلخالی؛ قهرمانی که به «ضدقهرمان» تبدیل شد

عارف افشار کارگردان مستند «ضدقهرمان» که در بخش مسابقه هجدهمین جشنواره «سینماحقیقت» حضور دارد، در گفتگو با خبرنگار مهر درباره ایده ابتدایی ساخت این مستند عنوان کرد: این مستند درباره تقابل ۲ تفکر است که از شروع انقلاب تا سال ۶۰ اوج نمود و ظهور خودشان را طی کردند. ۲ جریانی که یک طرف آن صادق خلخالی و بنی صدر و در طرف مقابل شهید بهشتی و شهید قدوسی حضور داشتند. اوج درگیری این ۲ جریان فکری که در بالاترین سطح حاکمیت قرار دارند مربوط به سال‌های ۵۸ – ۵۹ است اما از سال ۶۰ این تقابل علنی و در پایان منجر به شهادت آقای بهشتی می‌شود.

وی تاکید کرد: نفر دومی که همواره کنار آقای بهشتی حضور داشت شهید علی قدوسی بود که کمتر به آن توجه شده است اما ما در این مستند به او می‌پردازیم.

این مستندساز عنوان کرد: کانسپتی که ما در این مستند دنبال آن بودیم این بود که آقای خلخالی با تمام مسائل و بحث‌هایی که داشت در وقوع و اوایل انقلاب برای خیلی‌ها قهرمان بوده است. ما در این فیلم ابتدا می‌گوییم که او قهرمان چه کسانی بوده است و پس از آن می‌گوییم او طبیعتاً یک ضدقهرمان (شهید بهشتی و شهید قدوسی) هم داشته است. همچنین به این مساله می‌پردازیم که چطور در طول تاریخ جای این ۲ جریان عوض می‌شود و صادق خلخالی اکنون کاملاً یک ضدقهرمان فراموش شده است.

تبدیل یک قهرمان به ضدقهرمان

وی در پاسخ به اینکه چرا سراغ ساخت چنین مستند پرچالشی رفته است، گفت: در وهله اول ساخت این فیلم مساله من بود. خوشبختانه یا متاسفانه کسی به من کاری سفارش نمی‌دهد و هرکاری که انجام می‌دهم مساله خودم است. در فیلم قبلی من هم همین جریان وجود داشت و این مسائل سوالات ذهنی من و نسل من هستند. ما دهه هفتادی‌ها همواره این سوال را داریم که چرا بازیگری مانند فردین ممنوع الکار شد با اینکه تا پایان عمر در ایران بود و فعالیت سیاسی هم انجام نمی‌داد. این سوال منجر به ساخت مستند «برزخی‌ها» شد. سوال دوم هم پدیده‌ای به نام آقای خلخالی و خلخالیسم است.

عارف افشار با اشاره به اینکه پس از ۴۵ سال هنوز کسی دوست ندارد در جمهوری اسلامی درباره صادق خلخالی صحبت کند، گفت: برای من عجیب است که چرا پس از ۴۵ سال از انقلاب اسلامی ایران کسی به صورت شفاف، مستند و صریح درباره صادق خلخالی صحبت نمی‌کند با وجود اینکه همه اسناد و روایت‌های تاریخی از آن زمان موجود هستند. به طور مثال کتاب زندگینامه خودنوشت آقای خلخالی در ۲ جلد هنوز وجود دارد و او تمام زندگی خودش را بدون روتوش در این کتاب روایت کرده است اما کسی نمی‌خواهد به او بپردازد. در این کتاب درباره اعدام ۴ نفر از امرای ارتش در شب پس از پیروزی انقلاب، اعدام افرادی که پیش از انقلاب در کارهای دولتی مشغول به فعالیت بودند و … صحبت شده است که همه آن‌ها جنبه تاریخی دارند.

درباره خلخالی حرف نمی‌زدند

وی درباره مصاحبه با افراد مختلف توضیح داد: برای این مستند سراغ کسی رفتم که از سال ۵۵ مخالف خلخالی بوده است اما او با این حال جلوی دوربین نیامد. همچنین آقای هادی غفاری نیز پس از ۴ ماه پیگیری ما حاضر نشدند جلوی دوربین بیاید. متاسفانه افراد موافق و مخالفی بودند که حاضر به مصاحبه نبودند و بهتر است که اسامی آن‌ها را نگویم.

این مستندساز ادامه داد: آقای علی اکبر ناطق نوری اولین کسی بود که من را برای پرداختن به این موضوع تشویق کرد و یکی از بهترین مصاحبه‌های فیلم مربوط به او است. همه کسانی که جلوی دوربین آمدند چه موافق و چه مخالف، صادقانه و شرافتمندانه صحبت کردند.

کارگردان «ضدقهرمان» درباره روند تولید این فیلم گفت: پژوهش این مستند سال ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ انجام شد اما تولید این کار تقریباً زمستان ۱۴۰۱ شروع شد. ما در ۳ استان اردبیل، قم و تهران فیلمبرداری داشتیم. در اردبیل خانه و خانواده آقای خلخالی را پیدا و با آن‌ها صحبت کردیم. در قم دفتر او را پیدا کردیم و بر سر مزارش رفتیم البته عمده مصاحبه‌ها را در تهران گرفتیم.

چه کسی باعث توقیف «ضدقهرمان» شد؟

افشار درباره کنار گذاشتن «ضدقهرمان» از دوره قبل جشنواره «سینماحقیقت» تصریح کرد: ما سال گذشته فیلم را به جشنواره «سینماحقیقت» ارائه کردیم اما همان زمان هم پیش بینی می‌کردیم که گاردی مقابل ما باشد. سال گذشته هیئت انتخاب بسیار با ما همراه بودند اما از ستاد جشنواره به ما گفتند که از چندجا با حضور فیلم در جشنواره مشکل دارند. ابتدا به صورت غیررسمی به ما اصلاحیه دادند. ما همه اصلاحیه‌ها را انجام دادیم. دوباره به ما اعلام کردند که به هیچ وجه نباید این فیلم اکران شود. منبع مخالف ما سازمان سینمایی نبود بلکه یک پله بالاتر از سازمان سینمایی بود و ما دلیل این مخالفت را هم هرگز متوجه نشدیم.

این کارگردان بیان کرد: برای من در جشنواره امسال جایزه مهم نیست بلکه برایم این مهم است که مخاطب زیادی فیلمم را تماشا کند زیرا من این مستند را کمی خلاف روال مستند در کشورمان می دانم. مستند در کشوری مانند آمریکا یکی از پرمخاطب ترین فرم‌های تصویری است اما در کشور ما مستند را به نقطه‌ای می‌رسانند که مخاطب عام را کاملاً از دست می‌دهد. دغدغه من این است مستندی بسازیم که مخاطب عام آن را ببیند و درباره اش حرف بزند.

افشار در پایان درباره توزیع و اکران «ضدقهرمان» گفت: قطعاً تلویزیون فیلم ما را پخش نمی‌کند و در بهترین حالت پخش در پلتفرم و بسترهایی مانند یوتیوب را درنظر داریم.

مستند «ضد قهرمان» به تهیه‌کنندگی و کارگردانی عارف افشار امروز سه شنبه ۲۰ آذر ساعت ۱۹:۳۰ در بخش مسابقه ملی و بخش آوینی هجدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم مستند «سینماحقیقت» نمایش داده می‌شود. این مستند با روایتی صریح درباره صادق خلخالی ساخته شده و کاظم دانشی به عنوان مشاور با این پروژه همکاری کرده است.