وقتی هنرها از هم اقتباس می‌کنند؛ عاشورا در نقاشی الهام‌بخش سینماست؟

به گزارش خبرنگار مهر، نمایشگاه آثار عاشورایی گنجینه مرکز هنرهای تجسمی حوزه هنری با عنوان «به بلندای تاریخ» تا پایان ماه صفر در سه گالری حوزه هنری برپاست.

آثار این نمایشگاه در قالب ۱۰ روایت با عناوین «سرآغاز حماسه»، «دشت آزادگی»، «فتح خون»، «آینه پیامبر»، «شاه شمشادقدان»، «لالایی فرشته»، «عرش بر خاک»، «تک‌سوار بی‌سوار»، «قصه سر» و «هنوز کربلا» ارائه شده است که هر یک شامل آثاری موضوعی و مرتبط با عاشورا هستند.

این روایات توسط جمعی از چهره‌های مطرح سینما، تئاتر، تلویزیون و رادیو که پیش‌تر نیز در آثار عاشورایی حضور داشته‌اند، نوشته شده است. از جمله این افراد می‌توان به داریوش ارجمند، سیدمحمود رضوی، بهادر زمانی، علیرضا شجاع‌نوری، فرهاد قائمیان، فریبا کوثری، حمید گروگان، هادی مقدم‌دوست، حمیدرضا نعیمی و داریوش یاری اشاره کرد.

آن‌جا که حماسه هر روز زنده‌تر می‌شود

هادی مقدم‌دوست، نویسنده و کارگردان فیلم‌های سینمایی «هیهات» و «سر به مهر»، یکی از روایت‌های نمایشگاه «به بلندای تاریخ» را با عنوان «هنوز کربلا» نگاشته است:

«هنوز کربلا؛ آن‌جا که حماسه هر روز زنده‌تر می‌شود

حدود ساعت ۳ صبح هر ۱۲ روز جنگ و دفاع‌، چند صدا با هم می‌آمیخت؛ اذان صبح، صدای پدافند، صدای انفجار و اصابت‌های دور و نزدیک و همزمان صدای پیوسته جاروی پاکبانی که سربه‌زیر و آرام مشغول کارش بود، با دقت و ریزه‌کاری، اگر خرده شیء یا برگی جامانده بود، آن را هم با نوک جارو می‌کشید طرف دیگر. شهر در آن ۱۲ روز سرشار از وقار و آرامش و وظیفه‌شناسی بود. انگار آدم‌ها بدشان می‌آمد صدای دشمن حرامی، کار و بارشان را بر هم بزند و می‌گفتند: «مرگ دست خداست». حواس‌شان به آسیب و مراقبت بود اما حاضر نبودند ذره‌ای در برابر این متجاوز جانی بی‌شرم، رفتاری داشته باشند که عزت و غرورشان خدشه بردارد، چرا که فکر خفت برایشان قابل تحمل نبود.

اواخر روزهای این دفاع و پذیرش آتش‌بس، هیئت‌ها، تکیه‌ها و حسینیه‌ها شروع کردند به سیاه‌پوشی و پرچم‌زدن برای اقامه عزای ماه محرم و گاهی همان نیمه‌شب‌ها در حین شلیک و اصابت هم داربست و پرچم و سیاهی می‌زدند و ثانیه‌ای به هیچ صدایی توجه نمی‌کردند و کارشان را ادامه می‌دادند.

کلیدواژه ایران «کار» است و عزای امام حسین (ع)، بخشی از فعل و عمل صالح محب اهل بیت (ع) و کار و بار و زندگی اوست. کار او به دوش کشیدن بار امانت کربلاست؛ امانت عزت و شرافتی که امام علیه‌السلام به آنها عطا کرده و همین امانت‌داری است که وقار لحظه بمباران را همراه می‌آورد. همان آرامش کاسب و عابر و پاکبان و سرباز و نیروی پدافند و سردار و مردم در هنگام بمباران و همان عزت و آرامشی که در نقش صورت و چهره عزاداران این نقاشی‌ها می‌بینید. به صورت‌های این نقاشی‌ها نگاه کنید، به این رنگ و نقش‌ها بنگرید که به آرامی بر بوم نشسته و آرامش و وقار را به بیننده منتقل می‌‎کنند. این رنگ و نقش‌ها بار امانت سنگینی را به دوش می‌کشند، تصاویری آرام و سنگین در حفظ امانت امامی که برای‌شان «هیهات منا الذله» را به یادگار گذاشت. این نقاشی‌ها بیانگر آن است که هر روز عاشور است، حماسه همچنان زنده است و غیرت برای عزت ادامه دارد.»

هادی مقدم‌دوست، نویسنده و کارگردان سینما، در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، درباره نمایشگاه «به بلندای تاریخ» اظهار کرد: در تک‌تک این نقاشی‌ها لحظه‌های عاشورا، قیام امام حسین (ع) و معارفی که در این نهضت نهفته است، به‌خوبی دیده می‌شود. این تأثیر عمیق تنها هنگام بازدید احساس نمی‌شود، بلکه پس از ترک نمایشگاه نیز در ذهن مخاطب باقی می‌ماند. این همان ظرفیت بی‌نظیر هنر است که می‌تواند پیام‌های عاشورایی را ماندگار منتقل کند.

وی درباره ایده خود برای نگارش روایت این نمایشگاه گفت: این نقاشی‌ها، به‌ویژه شمایل‌هایی که با آرامش و متانت تصویر شده‌اند، نشان می‌دهند که هر روز عاشوراست، حماسه همچنان زنده است و غیرت برای عزت استمرار دارد.

ارتباط نقاشی و سینما از نگاه مقدم‌دوست

وی در پاسخ به پرسشی درباره ارتباط نقاشی و سینما توضیح داد: سینما قالبی هنری است که می‌تواند از سایر شاخه‌های هنر بهره ببرد. یک فیلمساز هم می‌تواند از عناصر ظاهری یک اثر نقاشی الهام بگیرد و هم از مفاهیم پنهان آن. نگاه و سبک یک نقاش، رفتار هنرمندانه او و حتی لحن و آرایه‌های به‌کاررفته در آثارش، قادر است ایده‌های تازه‌ای برای یک فیلمساز خلق کند.

او با نگاهی گسترده‌تر به امکان تبادل الهام میان همه شاخه‌های هنری اشاره کرد و گفت: یک نقاش می‌تواند تحت تأثیر یک شعر قرار گیرد و یک شاعر نیز می‌تواند از یک تابلو نقاشی الهام بگیرد. حتی یک اثر سینمایی خاص ممکن است الهام‌بخش هنرمندی در حوزه‌ای دیگر شود. به‌بیان دیگر، همه هنرها می‌توانند با یکدیگر گفت‌وگو کرده و از هم بیاموزند.

ماندگاری اثر عاشورایی در ذهن مخاطب

وی گفت: اگر یک اثر هنری بتواند حتی لحظه‌ای یا معرفتی از عاشورا را درست و موفق به تصویر بکشد، آن تصویر در ذهن مخاطب ماندگار خواهد شد. هر بار که فرد دوباره به آن اثر نگاه کند یا حتی تنها به یادش بیفتد، بار دیگر با همان حس و حال عاشورایی مواجه می‌شود. این ماندگاری یکی از ویژگی‌های مهم هنر متعهد به مفاهیم عاشورا است.

این کارگردان سینما در پایان تصریح کرد: هنر ابزاری نیرومند برای حفظ و بازآفرینی مفاهیم ماندگار تاریخی و مذهبی، همچون عاشورا، به شمار می‌رود. به باور او، نقاشی و سینما رقیب یکدیگر نیستند، بلکه مکمل هم‌اند و در تبادل الهام می‌توانند روایت‌هایی عمیق و اثرگذار خلق کنند؛ روایت‌هایی که حتی پس از ترک نمایشگاه یا پایان یک فیلم، همچنان در ذهن و دل مخاطب زنده باقی می‌مانند.