ژاک اودیار منفورترین فرد در مکزیک؛ واکنش‌های شدید علیه «امیلیا پرز»

به گزارش خبرگزاری مهر، «امیلیا پرز» فیلم موزیکال ژاک اودیار کارگردان فرانسوی درباره یک قاچاقچی مکزیکی که با ۱۳ نامزدی، پیشتاز جوایز اسکار امسال شده، با تصویری که از مکزیک نشان می‌دهد انتقادهایی را برانگیخته و خشم ملی را شعله‌ور کرده است.

به ندرت پیش می‌آید که فیلمی تا این حد از نظر منتقدان و رای دهندگان جوایز موفق باشد و در عین حال مخالفانی تا این حد بحث‌برانگیز داشته باشد. «امیلیا پرز» به نویسندگی و کارگردانی ژاک اودیار فرانسوی، هم جایزه هیئت داوران جشنواره فیلم کن و هم جایزه بهترین بازیگر زن را به صورت مشترک برای ۴ بازیگر خود در ماه می (اردیبهشت) برنده شد. به تازگی این موزیکال اسپانیایی زبان که داستانش در مکزیک اتفاق می‌افتد، اما بیشتر آن در فرانسه فیلمبرداری شده است، برنده ۴ جایزه گلدن گلوب و ۵ جایزه فیلم اروپا شد و ۱۱ نامزدی بفتا را به دست آورد و با ۱۳ نامزدی در اسکار امسال، پیشتاز جوایز اسکار هم شد.

«امیلیا پرز» که شناخته‌شده‌ترین فیلم سال ۲۰۲۵ است، برای بازی کارلا سوفیا گاسکون و زوئی سالدانا نامزد بخش بازیگری اسکار شده و همچنین برای بهترین فیلم، بهترین فیلمنامه اقتباسی، بهترین موسیقی متن نامزد شده و ۲ نامزدی در بخش بهترین ترانه دارد.

داستان این فیلم که ترکیبی از چند ژانر است، درباره یک مرد قاچاقچی مکزیکی است که برای فرار از قانون به زن تبدیل می‌شود و پس از آن به دنبال عدالت برای افراد ناپدیدشده در این کشور برمی‌آید تا مردگان و مفقودانی را که قربانی خشونت‌های مرتبط با مواد مخدر شده‌اند، شناسایی کند.

این فیلم که یک هفته است در مکزیک اکران شده، پیش از آن هم از سوی منتقدان مکزیکی و چهره‌های صنعت این کشور برای حضور ناچیز مکزیکی‌ها در میان بازیگران و عوامل اصلی آن با شکایت‌هایی مواجه شد و در عین حال برای تصویری که از این کشور ارائه می‌کند، به آن تاخته شد.

لحظه‌ای که انتقادها اوج گرفت

در نگاهی به آغاز حملات به این فیلم، بی‌بی‌سی به موفقیت فیلم در گلدن گلوب اشاره می‌کند و می‌نویسد از آن زمان بود که انتقاد زیادی به این فیلم در شبکه ایکس از سوی کاربران مکزیکی ایجاد شد. هکتور گیلن فیلمنامه‌نویس مکزیکی، در پستی که ۲.۶ میلیون بار دیده شد، آکادمی اسکار را تگ کرد و پوستری منتشر کرد که در آن نوشته شده بود: مکزیک از امیلیا پرز متنفر است / «نژادپرست اروپایی میانه‌رو» تمسخر / ۵۰۰ هزار نفر مرده‌اند و فرانسه تصمیم می‌گیرد یک موزیکال بسازد.

گیلن، اودیار را فیلمسازی بزرگ خوانده، اما تصمیم وی برای ساخت بیشتر بخش‌های فیلم در استودیوهای خارج از پاریس و همچنین نحوه پرداختن به یک موضوع دردناک ملی را نادرست خوانده و با استناد به آمارهای اخیر دولت مکزیک می‌گوید: یک جنگ مواد مخدر وجود دارد و نزدیک به ۵۰۰ هزار کشته [از سال ۲۰۰۶] و ۱۰۰ هزار مفقود … هنوز در برخی مناطق غرق در خشونت هستیم؛ اما این‌ها اپرا نیست. دارید با یکی از بزرگترین جنگ‌های مکزیک از زمان انقلاب [در اوایل قرن بیستم] بازی می‌کنید: جست و جوی مادران ناپدید شدگان، در حالی که در ۴ سخنرانی گلدن گلوب برای قربانیان هیچکس کلمه‌ای به زبان نیاورد.

گیلن همچنین برای بهره نگرفتن از مردم مکزیک در تولید فیلم ناراحت است و می‌گوید: یکی از ۴ بازیگر زن فیلم یعنی آدریانا پاز، مکزیکی است. در میان بقیه، زوئی سالدانا که برنده جایزه بهترین بازیگر زن مکمل گلدن گلوب شد، از دومینیکن است اما در آمریکا به دنیا آمده و کارلا سوفیا گاسکون اسپانیایی، اهل حومه مادرید است، هرچند به طور گسترده در تلویزیون مکزیک کار کرده است و آخرین و مشهورترین چهره هم سلنا گومز آمریکایی است که میراثی مکزیکی دارد. گومز که با زبان اسپانیایی بزرگ شده، اما تسلط خود را بر این زبان از دست داده است مجبور شد دوباره زبان یاد بگیرد و شخصیت او بازنویسی شد تا مکزیکی-آمریکایی باشد تا صرفاً مکزیکی. خود اودیار هم که اصلاً اسپانیایی زبان نیست.

گیلن می‌گوید: وجود چند مکزیکی در فیلم مانع نمی‌شود که محصول یک تولید اروپایی محور باشد.

ممکن است دلایل تجاری در پس تصمیم گیری بازیگران وجود داشته باشد: گومز و سالدانا مسلماً نام‌های جهانی شناخته شده‌تری نسبت به بسیاری از بازیگران مکزیکی هستند. حتی وقتب از لهجه اسپانیایی گومز انتقاد و غیرقابل دفاع خوانده شد و پس از آن سلنا گومز در یک پست عذرخواهی کرد و گفت: متاسفم، با زمانی که به من داده شد بهترین کار را انجام دادم، برخی به حمایت از وی برخواستند و گفتند اصلاً وی نقش یک آمریکایی را بازی می‌کند که اسپانیایی زبان اصلی‌اش نیست.

یک بازیگر مکزیکی معتقد است «امیلیا پرز» فیلمی است که برای صادرات طراحی شده است. وی می‌گوید: توریست‌ها در مکزیک می‌توانند چیزهایی بخرند که ظاهر مکزیکی دارند، اما در جای دیگری ساخته شده‌اند. در این فیلم هم ممکن است ارجاعاتی به فرهنگ مکزیک ببینید و درباره مکزیک صحبت شود، اما محصول مکزیک نیست.

دفاع فیلمساز

با این حال، در میان انبوه انتقادها، برخی اتهام‌ها درباره فیلم نادرست است. برای مثال از کارگردان فیلم به عنوان یک فرانسوی یاد شده که هرگز به مکزیک نرفته است، در حالی که اودیار می‌گوید: من ایده ساخت یک اپرا را در ذهن داشتم ولی بعد کمی ترسیدم و احساس کردم باید کمی رئالیسم به آن تزریق کنم. برای همین ۲، ۳ بار به مکزیک رفتم و برای انتخاب بازیگر نیز آنجا را جستجو کردیم، اما جواب نمی داد … آیا شکسپیر برای نوشتن داستانی درباره ورونا باید تا آن مکان می‌رفت؟

در هر حال اگر قرار باشد موفقیت فیلم در فصل جوایز را درنظر بگیریم، بسیاری از منتقدان و رای دهندگان باید با اودیار موافق باشند، یا حداقل معتقد باشند «امیلیا پرز» بدون در نظر گرفتن این موضوع دارای شایستگی هنری قوی است.

برای مثال، جیمز موترام، منتقد فیلم بریتانیایی، می‌گوید: وقتی آن را دیدم، احساس کردم یک اثر بسیار تازه است. برداشتی کاملاً جدید از ماجرای کارتل‌ها، در قالب یک موزیکال بسیار غیرمعمول با داستانی درباره تغییر جنسیت. من شجاعت فیلم را بیش از هر چیز تحسین می‌کنم.

ژاک اودیار گفته اولین بار پس از خواندن رمان «گوش کن» از نویسنده فرانسوی بوریس رازون، که در یک فصل شخصیت یک قاچاقچی مواد مخدر را نشان می داد، ایده ساخت این فیلم به ذهنش خطور کرد.

وی بارها گفته که در «امیلیا پرز» سعی در کشف فرهنگ مکزیک نداشت، بلکه مکزیک تنها پس‌زمینه‌ای برای داستان او بوده است. با این وجود، در یک کنفرانس مطبوعاتی که به تازگی در مکزیک برگزار شد، اودیار از منتقدانش عذرخواهی کرد و گفت که این فیلم اپرا است. وی افزود: بنابراین «واقعی» نیست و اگر چیزهایی وجود دارد که تکان دهنده به نظر می‌رسد، واقعاً متاسفم … سینما این کار را نمی کند. پاسخ نمی‌دهد، فقط سوال می‌پرسد، اما شاید سوال‌های «امیلیا پرز» نادرست باشد.

او گفت تغییر جنسیت در محور داستانش نیست و قصد او همدردی با رنج بازماندگان جنایات کارتل‌ها بوده است. وی عنوان کرد: من می‌خواستم ابعاد بزرگ‌تری داشته باشم، دیدگاهم را گسترش دهم و به مخاطبان بیشتری برسم. البته این خطر متهم شدن به ساده‌سازی را به همراه دارد و البته می‌توانستم موضوع ساده‌تری انتخاب کنم و می‌توانستم زندگی‌ام را صرف اجتناب از همه موضوعات حساس کنم.

طرفداران جدی فیلم

با همه اینها این فیلم در همان مکزیک طرفداران برجسته‌ای دارد، از جمله گی‌یرمو دل تورو که اودیار را «یکی از شگفت‌انگیزترین فیلمسازان زنده» خوانده و در همان حال ایسا لوپز کارگردان و نویسنده سریال «کارآگاه حقیقی: سرزمین شب» که فیلم را «شاهکار» خوانده است.

سالدانا هم به بی‌بی‌سی می‌گوید که باید به فیلمسازان اجازه داد تا دیدگاه هنری خود را دنبال کنند، حتی اگر موضوع ظریف باشد. وی از اینکه بازی در این فیلم به او فرصتی داد تا به زبان مادری‌اش اسپانیایی کار کند، خوشوقت بود. وی همچنین گفت: اودیار خودش را به چالش کشیده است و از جاذبه زبان که ما خود را از طریق آن حفظ می‌کنیم دست شسته است. من همیشه او را برای کنجکاوی در فرهنگ‌های دیگر و گفتن داستان‌ها بدون اینکه آن را مال خودش کند، تحسین کرده‌ام.

هکتور گیلن اما درباره اینکه آیا این فیلم باید اسکار بگیرد یا خیر، می‌گوید: این فقط نشان می‌دهد که صنعت به این شکل کار می‌کند و از آنچه در آمریکای لاتین و مکزیک اتفاق می‌افتد دور است و وی آرزو می‌کند که حداقل برای مشاوره از داخل مکزیک کمک گرفته می‌شد.

شعله ور کردن آتش

اما اودیار به تازگی سخنان جدیدی بر زبان آورد که خشم منتقدانش را دوباره برانگیخت. وی گفت: اسپانیایی زبان کشورهای ساده، کشورهای در حال توسعه، فقرا و مهاجران است. این سخنان وی هم واکنش‌های شدیدی برانگیخت و در رسانه‌های اجتماعی و روزنامه‌های مکزیک و آمریکای لاتین با خشم و عصبانیت مواجه و به عنوان نشانه‌ای از طبقه‌بندی و تحقیر کشورهای اسپانیایی زبان تعبیر شد.

بازیگر نقش اصلی هم چند سال پیش توییت‌هایی علیه مهاجران، مسلمانان و سیاهپوستان کرده بود، که اکنون خبرساز شده و شانس او را برای اسکار کاهش داده و وی را مجبور کرده تا عذرخواهی کند و بگوید قصد ناراحت کردن کسی را نداشت.

اتهام سواستفاده از بحران مکزیک

سیسیلیا گونزالس روزنامه‌نگار مکزیکی «امیلیا پرز» را هر چیزی می‌داند که یک فیلم بد دارد: کلیشه‌ها، نادانی، عدم احترام، کسب درآمد از یکی از جدی‌ترین بحران‌های بشردوستانه در جهان (ناپدید شدن دسته جمعی در مکزیک) و در آرژانتین.

رودریگو پریتو فیلمبردار مکزیکی که در هالیوود کار می‌کند، نیز انتقاد کرد که همه چیز در «امیلیا پرز» به جز آدریانا پاز «غیراصیل» است. پاز که در این فیلم نقش بیوه یک قربانی کارتل را بازی می کند، در یک کنفرانس مطبوعاتی که در آن کار اودیار به شدت مورد انتقاد قرار گرفت، به گریه افتاد و فاش کرد که حدود ۱۸ سال پیش خودش را ربوده‌اند.

ده‌ها سال است که مکزیک با جنایات هولناک مربوط به جنگ مواد مخدر که شامل کارتل‌های مخالف مواد مخدر می‌شود، با افرادی که به طور روزانه ناپدید می‌شوند که گمان می‌رود قربانیان آدم‌ربایی و اعدام‌های غیرقانونی باشند، مواجه بوده است. به گزارش دویچه وله، تا تابستان ۲۰۲۴، شمار افراد گمشده و ناپدید شده در مکزیک در مجموع ۱۱۶ هزار مفقود شده را ثبت کرده بود و تا به امروز تنها ۴۰ نفر به این دلیل در دادگاه محکوم شده‌اند.

ادبیات و فیلم درباره خشونت در مکزیک

ناپدید شدن مردم در مکزیک واقعیت تلخی است که اغلب در ادبیات و سینما به تصویر کشیده شده است. به عنوان مثال، روزنامه نگار و نویسنده آنتونیو اورتونو در رمان خود با عنوان «اولینکا» (۲۰۱۹) یک مجتمع مسکونی لوکس را به تصویر می کشد که توسط یک شرکت ساخت و ساز مافیایی ساخته شده و از این رمان برای تسویه حساب با زادگاهش گوادالاخارا استفاده می‌کند که به عنوان مقر یک کارتل قدرتمند مواد مخدر شناخته شده و عمیقاً تحت تأثیر فساد، جنایت یقه سفیدها و خشونت‌های مرتبط با مواد مخدر است.

اثر بزرگ روبرتو بولانو نویسنده شیلیایی با عنوان «۲۶۶۶» که یک سال پس از درگذشت نویسنده در سال ۲۰۰۳ منتشر شد هم به مجموعه‌ای از قتل‌های کشف نشده زنان در مکزیک می پردازد.

در سال ۲۰۲۰، درامی از فرناندا والادز به نام «شناسایی ویژگی ها» که در جشنواره ساندنس به نمایش درآمد هم داستان مادری مکزیکی را تصویر کرد که ناامیدانه به دنبال پسر گم شده خود می‌گردد. حالا «امیلیا پرز» هم نگاه جدیدی به این بحران کرده است و با این حال، بسیاری از منتقدان سینما معتقدند که این دیدگاه مضر است.

خورخه ولپی، نویسنده مکزیکی در یادداشت خود برای روزنامه ال‌پایس، این فیلم را «یکی از خام‌ترین و گمراه‌کننده‌ترین فیلم‌های قرن بیست و یکم» خوانده و نوشته است: چگونه با یک عمل برای تغییر جنسیتی، مردی وحشی و بی‌رحم که دستور صدها قتل را صادر کرده، ناگهان به زنی همدل و متعهد به ضعیف‌ترین‌ها تبدیل می‌شود؟ این یک شعبده بازی روایی نابخشودنی است و حتی اگر فیلم جوایزی دریافت کند، فقط نشان دهنده تحقیر قربانیان است.

اما پاسخ اودیار این است که به اندازه کافی درباره این کشور اطلاعات داشته تا فیلمش را بسازد و گرچه داستانش بر مبنای واقعیت‌های اجتماعی و سیاسی ساخته شده، اما هرگز قصد ساخت مستندی درباره وضعیت مکزیک یا تغییر جنسیت نداشته است. این فیلمنامه نویس و کارگردان گفت استفاده از فرم اغراق‌آمیز و مصنوعی بودن موزیکال و ملودرام برای بیان احساسی داستانش بوده است.

روایتی که در مکزیک دردناک است

با وجود داستان اودیار در مکزیک، ناپدید شدن‌ها تنها در پس‌زمینه فیلم حضور دارند. در یکی از صحنه‌های فیلم همسران مردان مقتول و ناپدید شده در حال خواندن آهنگ «پارا» نشان داده می‌شوند و کارگردان خاطرنشان می‌کند که چنین گروه کری از زنان بیوه در واقع در مکزیک وجود دارد.

در این میان فرانسوا گریو، هماهنگ کننده حقوق بشر، هم می‌گوید کم احتمال دارد که بتوان رئیس کارتل را به یک فعال حقوق بشر بدل کرد.

این فیلم با اکران در سینماهای مکزیک با اعتراض مواجه شد و معترضان در برخی موارد خارج از برخی سینماها جمع شدند و مانع ورود به سالن شدند.

به گزارش گاردین، همه این انتقادها موجب شد تا در هفته اخیر که فیلم در مکزیک اکران شده، مکزیکی‌ها به مسخره کردن کلیشه‌های فرانسوی بپردازند و حتی یک جنگ لفظی بین مکزیک و فرانسه بر سر این موزیکال راه بیفتد. انتشار فیلمی به نام «یوهان ساکربلو» که کلیشه‌های فرانسوی را مسخره می‌کند، این جنگ لفظی را بیشتر داغ کرده است.

این فیلم ویدئویی ۳۰ دقیقه‌ای که در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده با رقصندگان و بازیگرانی با سبیل‌های مصنوعی، کلاه‌های لبه‌دار و تی‌شرت‌های راه راه، داستانی کمدی درباره خانواده‌های رقیب تولید کننده کروسان و باگت است. هکتور گیلن، فیلمنامه‌نویس نیز در این پروژه مشارکت دارد.