به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از روابط عمومی موزه سینما، فیلم مستند «خانه سیاه است» ساخته زنده‌یاد فروغ فرخزاد در قالب برنامه «شب‌های مستند» موزه سینما با حضور پیروز کلانتری، پرویز جاهد و فخرالدین سیدی در سالن فردوس این مجموعه به نمایش درآمد.
پرویز جاهد منتقد و پژوهشگر سینما گفت: «خشت و آینه» اولین اثر داستانی و «خانه سیاه است» اولین اثر مستند است که صدابرداری آن‌ها سر صحنه انجام شده است. اکنون و پس از این همه سال اهمیت این مستند در دنیا شناخته شده است به همین دلیل در مجامع سینمایی و جشنواره ها «خانه سیاه است» بارها به نمایش درآمده و مقالات و پایان نامه‌های مختلفی درباره ارزش آن نوشته می‌شود. این موضوع ما را به یاد روزهایی می‌اندازد که در دهه ۴۰ بسیاری از منتقدان ایرانی به این اثر و فروغ فرخزاد حمله کرده و کارگردانی اثر را انکار می‌کردند.
این منتقد سینما بیان کرد: «خانه سیاه است» با سفارش انجمن کمک به جزامی‌ها ساخته می‌شود اما از سطح فیلم گزارشی و تبلیغاتی فراتر رفته و به یک بیانیه شاعرانه و فلسفی درباره یک بیماری مهم و مربوط به عهد عتیق تبدیل می‌شود.
وی ادامه داد: فروغ فرخزاد به عنوان منشی وارد استودیو گلستان شده و به تدریج اصول کار را می‌آموزد. همچنین سهراب سپهری و نجف دریابندری از دیگر چهره‌های حوزه ادبیات هستند که به استودیو گلستان رفت و آمد داشتند، با این وجود نکات چندانی از سینما نمی‌دانستند. فروغ در تدوین فیلم «موج و مرجان خارا» نقش داشت و سینما را از راه تدوین آموخت.
«خانه سیاه است» آغازگر سینمای مدرنیستی در ایران است
جاهد تصریح کرد: به اعتقاد من «خانه سیاه است» آغازگر نوعی سینمای مستند مدرنیستی در ایران است و رد سبک مینیمالیسم را می‌توان در فیلم مشاهده کرد. آن زمان برداشت بلند در سینمای ایران رایج نبوده است در صورتی که این موضوع در فیلم به چشم می‌خورد. «خانه سیاه است» دارای وجوه مینیمالیستی است که بعدها در سینمای آوانسیان و کیارستمی شاهد این موضوع هستیم.
جاهد با بیان اینکه نگاه همدلی برانگیز فروغ نسیت به حاشیه نشین‌های جزامی به گونه‌ای است که پیشتر شاهد آن نبودیم، افزود: فروغ شاعری دردمند و دارای نگاه انسانی بود. نکته مثبت اینکه دید آمیخته به شفقت و ترحم او باعث نشده تا کاراکترها جلوه‌ای خار و ذلیل پیدا کنند. این فیلم با یک ذهنیت شاعرانه ساخته شده است و مشابهت‌های بسیاری با کتاب شعر «آیه‌های زمینی» دارد.
وی یادآور شد: از نظر تاریخی، «خانه سیاه است» یک فیلم درجه یک مدرنیستی در تاریخ سینمای ایران است و همچنین یک فیلم مقاله ممتاز به شمار می‌رود و فروغ توانسته یک موضوع سفارشی را کاملاً مال خود کرده و جهان‌بینی شخصی خود را در آن ارائه کند. نماهای فیلم گویا تقطیع شعر فروغ است و این فیلمساز توانسته در این خصوص موفق عمل کند و اثر در نهایت نگاه بدبینانه همراه با کورسوی امید که ریشه در جهان بینی شخصی فروغ دارد را عیان می‌کند.
«خانه سیاه است» فیلم فروغ است نه ابراهیم گلستان
در ادامه این نشست پیروز کلانتری نویسنده و مستندساز پیشکسوت نیز گفت: صدابرداری این فیلم در صحنه بوده اما این موضوع به صورت کامل در تدوین اجرا نمی‌شود و درنهایت شاهد هستیم که صداگذاری‌های زیادی در فیلم وجود دارد.
کارگردان «پرسه» گفت: «خانه سیاه است» فیلم فروغ است و ارتباطی با ابراهیم گلستان ندارد. اما این موضوع باعث مناقشاتی شده است. فروغ کارهای زیادی در استودیو گلستان انجام داده و مخصوصاً به عنوان تدوینگر حضوری فعال داشته است. او دو سفر به خارج از کشور داشته و در آن‌ها سینما را دنبال کرده است. به عقیده من در حدود نود درصد این فیلم، نقش فروغ جریان دارد. امروز که دوباره شاهد این فیلم بودم به این نکته رسیدم که «خانه سیاه است» با آن دوره و زمانه نسبت نزدیکی دارد.
وی با بیان اینکه بستری که این فیلم در آن ساخته می‌شود نیز دارای اهمیت است، بیان کرد: سینمای مستند ایران به عنوان یک جریان به دو سرفصل تقسیم می‌شود. استودیو گلستان سال ۱۳۳۷ به وجود آمد و در آنجا فیلم‌های زیادی ساخته می‌شود. این استودیو در بخش خصوصی شکل گرفت و تکیه به نوعی تهیه‌کننده دارد که کارگردان هم است. افراد بسیاری در این استودیو کار می‌کنند. اما سینمای مستند ایران از سال ۱۳۴۳ و زمانی که وزارت فرهنگ و هنر شکل می‌گیرد آغاز می‌شود.
فیلم دارای جهانی شاعرانه است
کلانتری تصریح کرد: زمانی که به سینمای مستند نگاه می‌کنیم، «خانه سیاه است» از زوایای بسیاری جز اولین‌ها به شمار می‌رود. فیلم‌های مستند و داستانی گلستان پس از فیلم مستند فروغ، تفاوت‌های زیادی را تجربه می‌کند. فیلم نگاهی امیدوارانه دارد و با یک وضعیت سخت رو به رو می‌شود و این موضوع به کرات مورد توجه بوده است. فیلم «خانه سیاه» است در میان منتقدان خارج از ایران نیز بسیار دیده شده و جاناتان رزنبام و کریس مارکر آن را ستودند.
وی ابراز کرد: این فیلم درباره جزامی‌ها نیست و در بستر موقعیت جزامی‌ها، فیلمساز گفتگوی خود با خالق را شکل می‌دهد. البته او با جزامی‌ها به عنوان وسیله رفتار نکرده بلکه آن‌ها را برای شکل دهی به گفتگو به عنوان یک بستر دیده است.
در این برنامه افرادی همچون پیروز کلانتری، پرویز جاهد، سعید رشتیان، ارد عطارپور، فخرالدین سیدی، پروین ثقه الاسلامی، محمد مقدم، محمدعلی حسین نژاد، فاطمه محمدی مدیرعامل موزه سینما و … حضور داشتند.