هارون یشایایی: هنر ایران باید به ناصر تقوایی افتخار کند

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از اداره‌کل روابط عمومی سازمان سینمایی، اولین نشست تخصصی «کتاب و سینما» با عنوان «اقتباس معکوس؛ اقتباس کتاب از سینما» روز گذشته با حضور هارون یشایایی تهیه‌کننده پیشکسوت سینما، مازیار فکری ارشاد منتقد سینما و مهرزاد دانش منتقد سینما و مدیر نشست در سالن سرای هنرگان نمایشگاه بین‌المللی کتاب برگزار شد.

مهرزاد دانش که مدیریت نشست را بر عهده داشت، در ابتدا گفت: امسال سازمان سینمایی در نمایشگاه کتاب سلسله نشست‌هایی را ذیل موضوعات مرتبط با «کتاب و سینما» برگزار خواهد کرد که در جلسه اول آن به بحث مهم اقتباس می‌پردازیم و تلاش می کنیم تا از زاویه جدیدی به موضوع اقتباس نگاه کنیم.

دانش ادامه داد: در بحث اقتباس معمولا عمده توجه ما معطوف به این مسئله است که فیلم‌های سینمایی چگونه از کتاب‌ها و رمان‌ها متاثر شده‌اند، اما در این نشست به صورت وارونه به این موضوع می‌پردازیم و بررسی خواهیم کرد که ادبیات چه استفاده‌ای از دنیای سینما کرده است زیرا بررسی‌ها نشان می‌دهد سینما تاثیرات بسیاری را در شیوه نگارش داستان‌ها از خود برجای گذاشته است.

دانش درباره حضور هارون یشایایی تهیه کننده «ناخداخورشید» نیز گفت: آقای یشایایی را عموما به عنوان تهیه‌کننده می‌شناسیم و کم‌تر کسی است که بداند او در حوزه ادبیات داستانی نیز آثاری را در کارنامه خود دارد. «ناخدا خورشید»، «جایزه»، «هامون» و چند فیلم دیگر او از جمله آثار مطرح سینمای ایران هستند که رد پررنگی از اقتباس در آن‌ها به چشم می‌خورد.

سینما از ادبیات غافل نبوده است

در ادامه هارون یشایایی نویسنده و تهیه‌کننده سینما گفت: آنچه به طور کلی درباره سینمای ایران می‌توان عنوان کرد این است که این هنر، بخش مهم و موثری از فرهنگ و ادبیات کشور را در صد سال اخیر شکل داده است. سینما به طور کلی عمر صد و چند ساله‌ای دارد و از مدت‌ها پیش ارتباط میان ادبیات و سینما شکل گرفته است.

وی با بیان اینکه هیچ سوژه و فکری را درباره سینما نمی‌شود خارج از حوزه ادبیات فارسی مطرح کرد، افزود: وسعت قصه‌های فارسی دارای گستردگی بسیار زیادی است و نسبت به کشورهای منطقه، از دارایی‌های فراوانی در این خصوص برخوردار هستیم. هیچ جشنواره جهانی وجود ندارد که در آن هنرمندان ایرانی حاضر نباشند و یا صحبت از هنر ایرانی در آن جریان نداشته باشد. سینمای ایران در طول تاریخ همواره معرف تفکر ایرانی بوده است و هنوز هم دارای همین خاصیت است.

تهیه کننده «اجاره نشین ها» درباره نسبت ادبیات و سینما یادآور شد: ادبیات فارسی و فرهنگ برخواسته از آن بر سینمای ایران مسلط است. بدون شناخت دایره نفوذ ادبیات فارسی بین توده‌های مردم نمی‌توان سینما را شناخت. خوشبختانه سینما از ادبیات کشور غافل نبوده و همواره تلاش کرده تا به آن نزدیک شود.

سپس مهرزاد دانش درباره «اقتباس معکوس» گفت: اقتباس معکوس شامل تاثیر سینما بر ادبیات است. فیلم‌هایی وجود دارند که برخی در کشورهای دیگر تلاش کرده‌اند تا بر خلاف جریان اصلی، داستان‌هایی را مطابق آن بنویسند. البته به نظر می‌رسد نگاه تجاری بر این مسئله نیز حاکم باشد. اما سوال این است که تکنیک‌های سینمایی چه تاثیراتی بر گونه نوشتاری این رمان‌ها گذاشته‌اند.

در ادامه نشست مازیار فکری ارشاد منتقد سینما نیز گفت: اوایل دهه شصت فیلمی هندی به نام «قانون» از تلویزیون پخش شد. چند ماه بعد کتابی جیبی با عکس آمیتا باچان منتشر شد و اولین مواجهه من با اقتباس معکوس در آنجا بود. جنگ ستارگان یک و قسمت آخر این مجموعه نیز بر اساس فیلم‌ها نوشته شده‌اند و هدف از انتشار آن‌، نوعی رویکرد تجاری بود.

وی ادامه داد: بعدها که با سینما و ادبیات بیشتر آشنا شدم پی‌بردم که موضوع اقتباس معکوس یک جریان کاملا جدی است. برای مثال, رمان‌هایی که بعد از سه گانه «بتمن» از آن اقتباس شد، قصه را ادامه داده و برخی از شخصیت‌ها در آن پرورش پیدا کردند. مسیر جریان اقتباس معکوس از دهه نود میلادی صورتی جدی‌تر پیدا کرد و باعث شد تا دنباله‌های یک فیلم از کیفیت بالاتری برخوردار باشند و بسیاری از استودیوها در کنار اقلام تبلیغاتی، کتاب‌هایی را بر مبنای فیلم منتشر کنند. برای مثال، اثری که از روی فیلم «ماتریکس» به صورت معکوس اقتباس شده است، یک اثر قابل قبول است.

این منتقد سینما بیان کرد: «ادیسه فضایی» نیز از روی فیلم کوبریک نوشته شده است و میان فیلمساز و نویسنده اثر، دوستی وجود داشته است به همین دلیل هر دو از محتوای آثار یکدیگر باخبر بودند.

در ادامه دانش نیز گفت: همانطور که می دانید «ناخدا خورشید» ابعاد جهانی گسترده ای پیدا کرد و از اولین فیلم های پس از انقلاب است که در یک جشنواره مهم درخشید و جایزه لوکارنو را دریافت کرد. این فیلم از رمان «داشتن و نداشتن» همینگوی اقتباس شده است و هاوارد هاکس نیز بر اساس این کتاب فیلمی را کارگردانی کرد در صورتیکه فیلم او وفاداری لازم را به اثر همینگوی نداشت. در حالی که ساخته تقوایی در عین وفاداری به منبع اصلی، به نوعی بومی سازی نیز شده بود.

ناصر تقوایی؛ هنرمندی بی‌توقع و خلاق

در ادامه نشست یشایایی درباره ناصر تقوایی نیز گفت: من تهیه‌کننده تعداد زیادی فیلم در سینمای ایران هستم و هیچ‌گاه در کار کارگردان دخالت نکرده ام. ناصر تقوایی هنرمندی است که به هیچ عنوان از زندگی غافل نیست و به ابعاد مختلف آن آگاه است. او فردی بی‌توقع، آزاد و رهاست و همین ویژگی به او کمک می‌کند که خلاق باشد. تقوایی همواره در سینمای ایران حضور مهم و موثری داشته است و در آینده نیز همینطور خواهد بود.

وی افزود: در فیلم «ناخدا خورشید» گاهی با تقوایی تبادل نظر می‌کردیم، اما آنچه در آثارش دیده می‌شود، تماما هنر خود او است. هنر ایران باید به وجود ناصر تقوایی افتخار کند. من معتقدم تقوایی بود، هست و خواهد بود.

سینما منبع الهام داستان‌نویسان

در ادامه مهرزاد دانش با بیان اینکه سینما عالم تکنیک است، گفت: اگرچه سینما با ادبیات اشتراک‌هایی دارد، اما در زمینه‌هایی مانند تدوین، زاویه دوربین و نماها می‌تواند برای نویسندگان داستان منبع الهام باشد.

مرزهای اقتباس و ذهنیت نویسنده

فکری‌ارشاد نیز اظهار کرد: اقتباس معکوس گاهی تا جایی پیش می‌رود که فیلم‌سازانی همچون ریدلی اسکات پیش از ساخت فیلم، نویسنده‌ای را برای نگارش داستان بر اساس آن فیلم در نظر می‌گیرند. گاهی نیز ناگفته‌های میان دنباله‌های یک فیلم در داستان‌های اقتباسی مطرح می‌شود. تفاوت مهم میان سینما و ادبیات آن است که سینما عینی است و داستان ذهنی، و این دو همیشه به‌خوبی با یکدیگر تطابق پیدا نمی کند.

وی بیان کرد: به همین دلیل است که بسیاری از افراد، رمان‌های اقتباسی از یک فیلم را نمی‌پسندند زیرا سینما نمی‌تواند همه ابعاد یک قصه را پوشش دهد، در حالی‌که در رمان می‌توان جزئیات را به تفصیل شرح داد. البته در اقتباس معکوس نیز نویسنده باید ساختار اصلی را حفظ کند و فقط در برخی جزئیات دست ببرد.

ادبیات فارسی را باور دارم

یشایایی در پاسخ به پرسش مهرزاد دانش مبنی بر اینکه چگونه توانسته در انتخاب فیلم‌هایی با موفقیت بالا پیش‌قدم شود، پاسخ داد: من از نوجوانی درگیر کارهای سینمایی بوده‌ام و علاقه‌مندی‌ام باعث شد با این فضا بزرگ شوم. به یاد نمی‌آورم هیچ فیلمنامه‌ای را رد کرده باشم چون فیلم را متعلق به کارگردان می‌دانم.

وی در پایان با بیان اینکه علاقه‌مند به ادبیات فارسی است، بیان کرد: من تحصیلاتم در رشته فلسفه بوده و با ادبیات عبری هم آشنا هستم. اما ادبیات فارسی برای من صرفاً دغدغه نیست، بلکه باوری است که به آن ایمان دارم. از نگاه من، ادبیات هویت فرهنگی مردم ایران را شکل داده است.

سلسله نشست های «کتاب و سینما» هر روز توسط سازمان سینمایی در سرای هنرگان کتاب سی و ششمین نمایشگاه بین المللی کتاب برگزار می‌شود.

دومین نشست پنجشنبه ۱۸ اردیبهشت ساعت ۱۶ با حضور احمدرضا معتمدی و مهرزاد دانش با موضوع « فلسفه سینما/ علوم انسانی» برگزار می‌شود.