نگاره‌های خمسه نظامی بررسی شد؛ تاراج سرمایه‌های ایران!

به گزارش خبرنگار مهر، دانشکده هنر با همکاری معاونت پژوهشی دانشگاه بین‌المللی سوره و انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، چهارمین دوره بزرگداشت حکیم نظامی را در هفته بزرگداشت این شاعر و حکیم ایرانی برگزار می‌کند. از همین رو، نشست‌های تخصصی با موضوع نظامی گنجوی برگزار شد که نشست اول با عنوان «کتاب آرایی» برگزار شد و نشست دوم با عنوان «گرافیک و تصویرسازی» روز یکشنبه ۱۹ اسفند در سالن جلسات دانشگاه سوره برگزار شد.

در این نشست، شهریار سرشناس نیز حضور داشت.

کاظم نظری رئیس دانشکده هنر دانشگاه سوره در ابتدای نشست ضمن خوشامدگویی به حضار و ابراز امیدواری برای اینکه نشست خوبی برگزار شود، بیان کرد که این نشست پس از ضبط، در آپارات بارگذاری می‌شود تا مورد استفاده دانشجویان و علاقمندان باشد. هر ایرانی که وطنش را دوست دارد فرهیختگانش را نیز دوست دارد.

سمیه رمضان ماهی هنرمند نگارگر، عضو هیئت علمی و استاد دانشکده هنر دانشگاه سوره نیز موضوع صحبت و مقاله‌ای که ارائه کرد، «نسبت متن و تصویر و گفته‌های حکیم نظامی» بود.

وی محور صحبت‌های خود را بر اساس بررسی دقیق خمسه نظامی و نمایش بخشی از نگاره‌های این کتاب قرار داد و روی همین تصاویر توضیحاتی ارائه کرد.

رمضان ماهی در ارائه خود، مبحث درونگرا بودن و رابطه متن نظامی و آنچه که در نسخه خمسه شاه طهماسبی اتفاق افتاده، مورد بحث قرار داد و گفت: در خمسه شاه طهماسبی که نسخه بسیار خاصی است، چهار دوره تاریخی دیده می‌شود؛ این نسخه بعد از نسخه شاه طهماسب کار شده است اما بر اساس تحقیقات، این تصاویر مربوط به متن نیستند و بعداً به آن الحاق شده است. جالب است بدانید اینقدر که به شاهنامه فردوسی پرداخته شده به پنج گنج نظامی پرداخته نشده است اما آنچه گنجوی در کتاب پنج گنج برای ما به یادگار گذاشته، بسیار مورد توجه شاهان بوده است.

وی به نگاره‌های آقا میرک اشاره کرد و توضیح داد: آقا میرک یا روح‌الله میرک از نگارگران سده نهم‌ هجری بود که در دوران شاه طهماسب ریاست کتابخانه و کارگاه هنری را بر عهده داشت. او استادی چیره‌دست در تشعیرسازی و جانورنگاری بود که در مصورسازی خمسه طهماسبی و شاهنامه طهماسبی همکاری کرد. این هنرمند برای چهار بیت کلیدی کتاب، کتیبه نگاشته است و آنچه در صحنه می‌بینید آقا میرک به آن اضافه کرده است.

این استاد دانشگاه همچنین به بخشی از نگاره‌های آقا میرک و زوجیتی که در نگاره‌هایش دارد، اشاره کرد افزود: تمثیل زوجیت را آقا میرک به عنوان عنصری بصری به کار گرفته است که بر اساس این زوجیت پیامی اخلاقی در این اثر ارائه شده است.

محمد معین الدینی عضو هیئت علمی دانشگاه سوره نیز در ادامه نشست، درباره ایران فرهنگی و جهان شعر نظامی گفت: چند وقت پیش کتابی را دانلود کردم که این کتاب به زبان و فرهنگ فارسی می‌پردازد اما آن‌قدر تحریف در ماهیت نگاره‌ها و متن اصلی کتاب وجود دارد، به نظرم مهم است که به آن بپردازیم. در واقع این کتاب، برخی مواردی را که متعلق به فارسی و ایران است، مصادره کرده است. برای مثال، نویسنده کتاب پرشیا را عنوانی غلط دانست و فرهنگ فارسی زیر سوال می‌برد. در تقسیم‌بندی از آذربایجانی استفاده می‌کند و آن را مقابل فارسی قرار می‌دهد چیزی که پان‌ترکیست‌ها می‌گویند. در واقع، میراث فرهنگی و معنوی فارسی‌زبانان (۱۲۰ میلیون انسانی که در دنیا به فارسی صحبت می‌کنند) به تاراج رفته است. این در حالی است که سرمایه‌گذاران ایرانی این خلا را می‌توانند با سرمایه‌گذاری در فرهنگ و هنر به این تاراج پایان دهند.

وی با نمایش نقشه‌ای از قلمرو ایران فرهنگی، به امپراتوری هخامنشیان و جاده ابریشم و ساسانیان اشاره کرد و گفت: در قرن هفدهم، قلمرو اسلام با سرزمین‌های فارسی‌زبان یکی می‌شود و در واقع، زبان فارسی زبان دوم دین اسلام می‌شود و ظهور این زبان به زبان ادبیات و فرهنگ این قلمرو تبدیل می‌شود.

در ادامه، زهرا عسلی مدیر گروه ارتباط تصویری و تصویر سازی و عضو هیأت علمی دانشگاه سوره، درباره لیلی و مجنون و پرداختن نظامی به این داستان سخن گفت.

وی با بیان اینکه در بحث تصویرسازی وابستگی به متن بسیار مهم است، درباره داستان لیلی و مجنون و تاثیر آن بر نگاره‌ها و تصویرسازی‌ها توضیح داد: پیام‌ها و مفاهیم بسیاری از داستان لیلی و مجنون وجود دارد؛ همیشه عشق دستمایه‌ای برای گنجینه ادب فارسی است که یکی از آنها لیلی و مجنون به حساب می‌آید. همچنین هر جا ادبا به سراغ عشق رفتند، آن را به عشقی الهی منتسب کردند و تعابیر ماورایی از آن ارائه می‌دهند اما پیام‌هایی که این داستان ارائه می‌دهد مهم است.

عسلی بیان کرد: ما در تصویرسازی به دنبال این هستیم که متن چه می‌گوید و همیشه برای هنرمندان، متن پس زمینه بوده اما هنرمندان چیزهایی را نیز به اثر اضافه می‌کردند. گاهی نیز در متن تصویرسازی وجود دارد که این تصویر در محتوا و ساختار وجود دارد. نظامی از عشق لیلی و مجنون، چهره‌ای خیال انگیز ارائه می‌دهد که دستمایه‌ای برای نگاره‌ها شده است.

رضا هدایت هنرمند نقاش پیشکسوت نیز در این نشست تخصصی، از زمان و فرصت کمی که برای حضور در این نشست در اختیار داشته گلایه کرد و گفت: نظامی تنها کسی است که بیش از همه شعرا با تصویر نزدیکی دارد و با آن عجین است. حتی شاهنامه به این اندازه تصویر نداریم، متاسفانه در دانشگاه‌ها نه تنها به شاهنامه و فردوسی پرداخته نمی‌شود بلکه به حکیم نظامی و آثارش بها داده نمی‌شود. اینقدر نظامی شگفت انگیز است که نمی‌دانیم به مخزن‌الاسرار یا لیلی و مجنون یا هفت پیکر و نظامی نگاه کنیم.

وی تصریح کرد: متاسفانه به دلایلی چون عدم آشنایی هنرمندان به ادبیات، نمی‌بینیم که نقاشان، تصویرگران و گرافیست‌ها، مثلاً داستان گنبد سیاه کتاب «هفت پیکر» را درست ارائه دهند، در حالی که خیلی گسترده‌تر از ارائه تصویری عادی از یک گنبد سیاه است.

هدایت همچنین بیان کرد: متاسفانه در کلاس نقاشی دوره کارشناسی ارشد در دوران کرونا، داستان گنبد سیاه «هفت پیکر» را برای دانشجویانم خواندم که جالب است بدانید به همین دلیل، علیه من توطئه شد که جای کلاس ادبیات را با هنر اشتباه گرفته‌ام و از آن زمان به بعد دیگر به من دیگر در دوره ارشد به من کلاس ندادند!

وی عنوان کرد: آن چیزی که نظامی دنبالش بوده، رسیدن به صلح و آرامش است و سفارش داستان لیلی و مجنون را به دلیل نیازمندی پسرش به پول قبول می‌کند اما داستان را به شیوه خودش و انسانی تمام می‌کند و جامعه ایده‌آل خودش را ارائه می‌دهد.

هدایت در پایان، ابراز امیدواری کرد که در دانشگاه سوره توجه به نظامی گنجوی بیش از پیش اتفاق بیفتد.

آزاده حاجی سلیمی نیز از منظر حکمت ذوقی به شعر نظامی پرداخت و سخن گفت.

اسرا صالحی هنرمند نگارگر، پژوهشگر و مدرس دانشگاه هنر در این نشست، به بررسی تذهیب دو صفحه فاتحه خمسه نظامی از منظر نقش و رنگ پر اخت و گفت: خمسه نظامی یکی از نفیس‌ترین آثار به یادگار مانده از دوران قدیم ایران است و از منظر تاریخی طبق مطالعات من، نمونه خمسه نمونه باقیمانده از چنین آثاری است که در دست ماست و خمسه نظامی را با تمام پستی و بلندی‌ها، نقطه اوج هنری کتاب آرایی ایرانی می‌دانیم.

وی بیان کرد: طبق مطالعات، در دوره شاه تهماسب، مذهبان به حوزه نقاشان و مصوران وارد می‌شوند.

صالحی در توضیح تذهیب‌های صفحه فاتحه خمسه نظامی گفت: تحقیق من در حوزه آنالیز تذهیب صفحه فاتحه خمسه نظامی است. در صفحه فاتحه این کتاب، از رنگ‌های طلایی، مشکی، سفید، نارنجی و سبز برای کادر بندی استفاده شده است. رنگ‌های زمینه، مشکی، طلایی و آبی را غالب دیده می‌شود. اسلیمی‌های سفید رنگ نیز در ادامه روی کادرها و زمینه‌ها می‌آیند. قاب‌بندی‌ها در کتیبه‌ها دارای کادر سفید است. اسلیمی‌های نارنجی و مشکی بعدتر به کار اضافه می‌شوند. از منظر بصری، اینها تزئینات متن اصلی را برای خوانش برجسته می‌کنند بنابراین اسلیمی‌ها به صورت ساده و با رنگ‌هایی که توجه را جلب نمی‌کنند، استفاده شده است. در بطن زمینه این کار، مقادیر بسیاری اسلیمی‌های ریز استفاده شده است. اتفاق زیبا در این نسخه، در کتیبه‌ها وقتی خط ندارد، حسی هم ندارد. اصل متن نیز به خط نستعلیق نوشته شده است. تشعیر را نیز محمد زمان روی آن کار کرده است.