خبرگزاری مهر، گروه بین‌الملل: «جیمی کارتر» سی‌ونهمین رئیس‌جمهور آمریکا که به عنوان معمار تحریم‌های ایران نیز شناخته می‌شود، اوایل این هفته در سن ۱۰۰ سالگی درگذشت. دوران ریاست‌جمهوری وی که فقط برای یک‌دوره چهارساله (۱۹۷۷-۱۹۸۱) در کاخ‌سفید ماند، یکی از پرتنش‌ترین دوره‌ها در روابط ایران و آمریکا به شمار می‌رفت.
تحریم‌های اقتصادی و تنگناهای سیاسی کارتر علیه ایران
دوره ریاست‌جمهوری کارتر مصادف با انقلاب اسلامی ایران و ماجرای تسخیر لانه جاسوسی آمریکا در تهران بود. او پس از شکست در حل بحران تسخیر لانه جاسوسی و آزادی گروگان‌های آمریکایی، اعلام کرد که بر ضد ایران تحریم‌های اقتصادی وضع می‌کند. کارتر آن زمان در یک سخنرانی گفت: من تصمیم گرفته‌ام که از شورای امنیت سازمان ملل بخواهم فوراً تشکیل جلسه دهد تا بر ضد ایران تحریم‌های اقتصادی بین‌المللی تحت فصل هفتم منشور ملل متحد وضع کند.
۱. ممنوعیت واردات نفت از ایران
در نوامبر ۱۹۷۹ (آبان ۱۳۵۸)، پس از تسخیر لانه جاسوسی آمریکا در تهران، کارتر واردات نفت از ایران را ممنوع اعلام کرد. این اقدام به‌منظور فشار بر اقتصاد ایران و واکنشی به ماجرای گروگان‌گیری بود. توقف واردات نفت از ایران، اگرچه باعث فشار اقتصادی بر مردم ایران شد اما قیمت جهانی نفت را افزایش داد و بحران انرژی دهه ۱۹۷۰ را تشدید کرد.
۲. مسدودسازی دارایی‌های ایران در آمریکا
دولت کارتر با صدور دستور اجرایی شماره ۱۲۱۷۰، تمامی دارایی‌های دولت و بانک مرکزی ایران در آمریکا را مسدود کرد. این اقدام شامل میلیاردها دلار از اموال ایران بود که در بانک‌های آمریکایی نگهداری می‌شد. در بخشی از این فرمان اجرایی آمده بود که «من، جیمی کارتر رئیس‌جمهور ایالات‌متحده، ضمن اعلام وضعیت اضطراری در قبال ایران، کلیه اموال، منافع، ابزارها و نهادهای تحت کنترل دولت ایران و بانک مرکزی ایران را که در اختیار آمریکاست مسدود می‌کنم.» از زمان کارتر تاکنون هر سال همه رؤسای‌جمهور آمریکا این فرمان اجرایی را تمدید کرده‌اند.
۳. ممنوعیت صادرات به ایران
در آوریل ۱۹۸۰ (فروردین ۱۳۵۹)، کارتر با امضای دستور اجرایی شماره ۱۲۲۰۵، صادرات کالاها و خدمات آمریکایی به ایران را ممنوع کرد. این تحریم نیز به‌منظور تشدید فشار اقتصادی بر ایران اعمال شد. بنابراین در پی این تصمیم صادرات کالاهای حساس و استراتژیک به ایران نیز از جمله تجهیزات نظامی، فناوری‌های پیشرفته و کالاهای صنعتی به ایران را ممنوع اعلام شد. این اقدام به‌ویژه در حوزه نظامی تأثیرگذار بود، زیرا ایران به‌شدت به قطعات یدکی و فناوری‌های پیشرفته آمریکایی وابسته بود.
۴. محدودیت‌های مالی و مسافرتی
در همان دوره، دولت کارتر با صدور دستور اجرایی شماره ۱۲۲۱۱، هرگونه واردات از ایران به آمریکا را متوقف و مسافرت اتباع آمریکایی به ایران را ممنوع کرد. این اقدام‌ها به‌منظور افزایش انزوای ایران در جامعه بین‌المللی و کاهش تعاملات اقتصادی و فرهنگی بین دو کشور بود.
۵. لغو قراردادهای نظامی
دولت کارتر قراردادهای فروش تجهیزات نظامی پیشرفته به ایران از جمله جنگنده‌های «اف ۱۴» و سامانه‌های راداری را لغو کرد تا توان دفاعی و نظامی ایران را تضعیف کند. همزمان با این اقدام‌ها بود که بر اساس اسناد وزارت خارجه آمریکا، کارتر نه‌تنها برای حمله به ایران به صدام چراغ سبز نشان داد، بلکه فعالانه به دنبال هدایت صدام برای انجام این تجاوز برآمد.
۶. فشارهای دیپلماتیک و انزوای بین‌المللی ایران
دولت کارتر همچنین تلاش کرد تا ایران را در سطح بین‌المللی منزوی کند. آمریکا از شورای امنیت سازمان ملل خواست اقدام‌های ایران را محکوم کند. در نتیجه، قطعنامه‌هایی علیه ایران به تصویب رسید که تسخیر لانه جاسوسی و گروگان‌گیری را غیرقانونی اعلام می‌کرد. افزون بر آن، کارتر با کشورهای اروپایی و آسیایی همکاری کرد تا از هرگونه حمایت از ایران جلوگیری کنند. این اقدام‌ها شامل محدودیت‌های تجاری و کاهش روابط دیپلماتیک بود.
تبعات تقابل کارتر با ایران بر آینده سیاسی دولت او و جایگاه آمریکا
الف. تأثیر بر سیاست خارجی آمریکا
شکست عملیات «پنجه عقاب» (عملیات طبس) و ناتوانی دولت کارتر در حل بحران گروگان‌گیری، ضربه‌ای جدی به اعتبار بین‌المللی آمریکا وارد کرد. این بحران از چند منظر به ضعف جایگاه آمریکا در جهان منجر شد؛
شکست نظامی در عملیات طبس: عملیات طبس (پنجه عقاب) که در آوریل ۱۹۸۰ (فروردین ۱۳۵۹) با هدف آزادسازی گروگان‌های آمریکایی انجام شد، یکی از پیچیده‌ترین و حساس‌ترین مأموریت‌های نظامی تاریخ آمریکا بود. این عملیات به دلیل مشکلات لجستیکی، شرایط نامساعد جوی و برخورد هلیکوپترها با یکدیگر شکست خورد و به کشته شدن هشت نیروی آمریکایی انجامید. این شکست، توانایی آمریکا در اجرای عملیات نظامی پیچیده را زیر سوال برد و پیام ضعف را به دشمنان و متحدان آمریکا ارسال کرد. کشورهای رقیب مانند اتحاد جماهیر شوروی از این شکست برای تبلیغات علیه آمریکا استفاده کردند و آن را نشانه‌ای از کاهش قدرت نظامی و سیاسی این کشور دانستند.
عدم توانایی در حل دیپلماتیک بحران: بحران گروگان‌گیری برای ۴۴۴ روز ادامه یافت و دولت کارتر نتوانست از طریق دیپلماتیک یا نظامی، گروگان‌ها را آزاد کند. این ناتوانی باعث شد که آمریکا در سطح بین‌المللی به‌عنوان کشوری که قادر به محافظت از شهروندان خود نیست، دیده شود. بسیاری از متحدان آمریکا نیز به توانایی این کشور در مدیریت بحران‌های بین‌المللی بی‌اعتماد شدند. به‌ویژه در خاورمیانه، این بحران به تضعیف نفوذ آمریکا و تقویت موقعیت جمهوری اسلامی ایران منجر شد.
افزایش جسارت دشمنان آمریکا: بحران گروگان‌گیری و شکست عملیات طبس، دشمنان آمریکا را جسورتر کرد. گروه‌های ضدآمریکایی در سراسر جهان این وقایع را به‌عنوان پیروزی در برابر ابرقدرت غربی جشن گرفتند. این امر به تقویت جنبش‌های انقلابی ضدآمریکایی در مناطق مختلف از جمله خاورمیانه و آمریکای لاتین کمک کرد.
ب. تأثیر بر سیاست داخلی آمریکا
بحران گروگان‌گیری و نحوه مدیریت آن توسط دولت کارتر تأثیرات عمیقی بر سیاست داخلی آمریکا داشت و به یکی از عوامل کلیدی در شکست او در انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۹۸۰ تبدیل شد؛
کاهش محبوبیت کارتر: پیش از بحران گروگان‌گیری، جیمی کارتر با مشکلات داخلی متعددی مانند رکود اقتصادی و افزایش نرخ تورم مواجه بود. بحران گروگان‌گیری و ناتوانی در حل آن، وضعیت او را بدتر کرد و اعتماد عمومی به رهبری او را کاهش داد. نظرسنجی‌های آن زمان نشان داد که محبوبیت کارتر در سال ۱۹۸۰ به پایین‌ترین سطح خود رسید. این کاهش محبوبیت به دلیل احساس عمومی از ضعف و بی تصمیمی او در مقابله با بحران بود.
تقویت کمپین انتخاباتی «رونالد ریگان»: ریگان رقیب جمهوری‌خواه کارتر در انتخابات ۱۹۸۰ از بحران گروگان‌گیری به‌عنوان یکی از محورهای اصلی کمپین خود استفاده کرد. ریگان، کارتر را به دلیل ناتوانی در مدیریت بحران و ضعف در سیاست خارجی به‌شدت مورد انتقاد قرار داد. شعارهای ریگان، مانند «بازگرداندن عظمت آمریکا» و «قدرت بیشتر در سیاست خارجی»، توانست رأی‌دهندگان ناراضی را جذب کند.
آزادسازی گروگان‌ها در آستانه تحلیف ریگان: در یک اتفاق نمادین، گروگان‌های آمریکایی درست در روز تحلیف ریگان (۲۰ ژانویه ۱۹۸۱/ ۳۰ دی ۱۳۵۹) آزاد شدند. این موضوع به‌طور گسترده به‌عنوان نشانه‌ای از شکست کارتر و موفقیت ریگان در بازگرداندن اعتبار آمریکا تعبیر شد. هرچند مذاکرات برای آزادی گروگان‌ها در دوران کارتر انجام شده بود، اما زمان‌بندی آزادی آن‌ها، پیروزی نمادین بزرگی برای ریگان محسوب شد.
در مجموع، موضوع‌هایی از قبیل تسخیر لانه جاسوسی آمریکا در تهران، بحران گروگان‌گیری و شکست عملیات طبس نه‌تنها به اعتبار بین‌المللی آمریکا ضربه زد، بلکه به‌عنوان یک نقطه ضعف جدی در سیاست داخلی کارتر شناخته شد. از این منظر، اتفاق‌های مذکور تأثیرهای عمیقی بر سیاست داخلی و خارجی آمریکا گذاشت و نه تنها وجهه آمریکا را در عرصه بین‌المللی مخدوش ساخت بلکه به تضعیف جایگاه سیاسی کارتر در داخل این کشور منتهی شد؛ مسائلی که باعث شد وی از ورود مجدد به کاخ سفید باز بماند و ریگان به عنوان پیروز قاطع انتخابات ریاست جمهوری، زمام امور آمریکا را به دست گیرد.