موج کره‌ای چگونه هویت فرهنگی نوجوانانمان را دستخوش تغییر قرار داده است؟

خبرگزاری مهر، گروه جامعه: موج کره‌ای (Korean Wave) پدیده‌ای است که به گسترش فرهنگ کره جنوبی، به‌ویژه موسیقی پاپ، فیلم‌ها، درام‌ها، مد و غذا، در سطح جهانی اشاره دارد و طرفداران زیادی مجذوب خود کرده است. این موج به‌طور خاص در دهه‌های اخیر و به ویژه با ظهور گروه‌های کی‌پاپ مانند BTS و BLACKPINK، سریال‌های کره‌ای مانند «بازی مرکب» و فیلم‌های کره‌ای توجه زیادی را جلب کرده است.

امروزه موج کره‌ای مخاطبان زیادی از کشورهای آسیایی، آمریکای شمالی و جنوبی، اروپایی، آفریقایی و خاورمیانه و از جمله ایران را به سمت خود کشانده است. این پدیده نه تنها به دلیل موسیقی و فیلم‌های سرگرم‌کننده، بلکه به دلیل تأثیرات فرهنگی و اجتماعی که کره در جوامع مختلف ایجاد کرده موجب توجه جهانی و محبوبیت به ویژه میان جوانان شده است. این محبوبیت و توجه قطعاً بدون برنامه‌ریزی‌های هدفمند از قبل انجام شده از سوی دولت کره جنوبی ممکن نبود.

موج کره‌ای از چه زمانی آغاز شد؟

پدیده موج کره‌ای به‌طور رسمی از دهه ۱۹۹۰ آغاز شد، اما عوامل مختلفی در شکل‌گیری و گسترش آن نقش داشتند. در ابتدا، موج کره‌ای به طور عمده در آسیا و کشورهای همسایه کره جنوبی، مانند چین، ژاپن، و تایوان، به‌وجود آمد. با شروع تولید سریال‌های تلویزیونی و فیلم‌های کره‌ای، این موج به‌سرعت به کشورهای آسیای شرقی کشیده شد. سریال‌هایی مانند «Winter Sonata(2002)» که در ژاپن بسیار محبوب شد، اولین نشانه‌های گسترش موج کره‌ای را به نمایش گذاشت.

دولت کره جنوبی از دهه ۱۹۹۰ به بعد برای تقویت صنعت فرهنگ و هنر خود، به‌ویژه در عرصه موسیقی و سینما، سرمایه‌گذاری‌های زیادی انجام داد. این حمایت‌ها باعث شد که هنرمندان کره‌ای قادر به رقابت با تولیدات فرهنگی غربی شوند. این موج در دهه ۲۰۰۰ به اوج خود رسید، در این دوره موج کره‌ای نه تنها در آسیا بلکه در سطح جهانی گسترش یافت. در دهه ۲۰۱۰ بود که پدیده موج کره‌ای به طور گسترده‌ای در سطح جهانی شناخته شد و بخش‌های مختلف فرهنگ کره به طور همزمان در کشورهای مختلف تحت تأثیر قرار رفت.

کی پاپ چیست؟

کی‌پاپ (K-pop) که به موسیقی پاپ کره‌ای اطلاق می‌شود، به یکی از مهم‌ترین و پرطرفدارترین ژانرهای موسیقی در سطح جهانی تبدیل شده است. این سبک موسیقی که ترکیبی از ژانرهای مختلف مانند پاپ، هیپ‌هاپ، آراندبی، راک و الکترونیک است، با تولیدات حرفه‌ای، رقص‌های پیچیده، و ویدئوهای بصری جذاب خود توانسته است در دنیای موسیقی جهانی تأثیر زیادی بگذارد. در این میان، گروه‌های موسیقی کره‌ای نقش اصلی را در گسترش این فرهنگ بازی کرده‌اند.

گروه‌های موسیقی کی‌پاپ معمولاً از چندین عضو تشکیل شده‌اند که هر کدام نقش خاصی در اجراهای گروه دارند. این گروه‌ها نه تنها به موسیقی خود بلکه به ظاهر، رقص و شخصیت‌های خود نیز توجه زیادی دارند. برخی از گروه‌های مشهور کی‌پاپ که در سطح جهانی و به‌ویژه در میان نوجوانان و جوانان محبوب هستند، عبارتند از BTS، BLACKPINK، EXO، TWICE و SEVENTEEN. بر اساس آمار سال ۲۰۲۲، آهنگ‌های کی‌پاپ در یوتیوب بیش از ۶۴.۳ میلیارد بازدید داشته‌اند.

تأثیرات کی‌پاپ بر نوجوانان و جوانان

نوجوانان و جوانان به‌ویژه در مرحله‌ای از زندگی هستند که به دنبال الگوهای جدید و الهام‌بخش برای زندگی خود می‌گردند. اعضای گروه‌های کی‌پاپ به عنوان الگوهای موفق، خلاق و شجاع شناخته می‌شوند. رفتار، ظاهر و پیام‌های آنها برای بسیاری از طرفداران یک منبع انگیزه و انرژی است. این گروه‌ها در ایجاد یک هویت فرهنگی جدید و جلب توجه به مسائل اجتماعی و فردی نقش دارند. گروه‌های کی‌پاپ تأثیر زیادی بر مد و زیبایی دارند. از نحوه لباس پوشیدن و آرایش تا استایل‌های خاص رقص، طرفداران به شدت از این موارد تقلید می‌کنند. این پدیده در ایران نیز مشهود است؛ بسیاری از نوجوانان و جوانان ایرانی به دنبال ایجاد استایل مشابه با اعضای گروه‌های کی‌پاپ هستند.

یکی از ویژگی‌های برجسته کی‌پاپ این است که این گروه‌ها همواره تأکید دارند که افراد باید خود را همان‌طور که هستند بپذیرند و در عین حال تلاش کنند که بهترین نسخه خود باشند. این پیام به‌ویژه برای نوجوانان و جوانانی که در مرحله هویت‌یابی قرار دارند، بسیار جذاب است.

میزان محبوبیت موج کره‌ای و کی‌پاپ در ایران

موسیقی کی‌پاپ در سال‌های اخیر در ایران به عنوان یکی از پدیده‌های پرطرفدار میان نوجوانان محبوبیت زیادی پیدا کرده است و این پدیده به سرعت در میان نوجوانان و جوانان کشور گسترش یافته است. با توجه به محدودیت‌های دسترسی به محتواهای فرهنگی خارجی و فیلترینگ اینترنت، گروه‌های کی‌پاپ همچنان توانسته‌اند جایگاه ویژه‌ای در قلب مخاطبان ایرانی پیدا کنند. طرفداران ایرانی این گروه‌ها به‌ویژه از طریق شبکه‌های اجتماعی، سایت‌های دانلود و پلتفرم‌های پخش آنلاین به موسیقی و ویدئوهای گروه‌های کره‌ای دسترسی دارند.

در دوران نوجوانی و جوانی، فشارهای اجتماعی و خانوادگی می‌تواند بالا باشد. کی‌پاپ به عنوان یک راه فرار برای برخی از جوانان ایرانی عمل می‌کند. موسیقی و اجراهای این گروه‌ها به آن‌ها اجازه می‌دهد که از مشکلات روزمره فاصله بگیرند و به دنیای رنگارنگ کی‌پاپ وارد شوند.

با توجه به رشد روزافزون طرفداران کی‌پاپ و درام‌های کره‌ای در ایران، می‌توان پیش‌بینی کرد که این موج همچنان در آینده ادامه خواهد داشت. همچنین، در صورتی که تولیدات داخلی ایران بتوانند به استانداردهای جهانی نزدیک شوند، ممکن است موج کره‌ای در ایران به نقطه عطفی برسد که منجر به مبادلات فرهنگی گسترده‌تر میان ایران و کره جنوبی شود.

با وجود طرفداران زیاد، این پدیده در برخی موارد با انتقادهایی مواجه شده است. برخی از منتقدان بر این باورند که گسترش فرهنگ کره‌ای ممکن است باعث کمرنگ شدن هویت فرهنگی ایرانی شود و یا اینکه این نوع سرگرمی‌ها ممکن است موجب کاهش توجه به مسائل اجتماعی و فرهنگی داخلی گردد.

در این راستا در گفتگویی با امیرمحمد بهامیر کارشناس ارشد مطالعات جوانان به بررسی ابعاد این موضوع پرداخته‌ایم.

چرا نوجوان‌ها طرفدار موسیقی کره‌ای می‌شوند؟

موج کره‌ای یک موج رسانه‌ای از محصولات کشور کره است که این موج شامل موسیقی کره‌ای، سریال‌ها و فیلم‌های سینمایی کره‌ای و هر محصول رسانه‌ای که کشور کره تولید می‌کند است. هدف آن نیز بحث برندینگ ملی کشور کره است، یعنی کره را به عنوان یک کشوری که هم در تکنولوژی و هم در فرهنگ پیشرو است معرفی کند. کره با این موج صادرات فرهنگی کارکرد خود قرار داده است و می‌خواهد به کشورهای آسیای شرق و جهان معرفی کند. این موج در تمام دنیا تقریباً راه افتاده است از اوایل سال ۲۰۰۰ از چین و ژاپن شروع شده تا الان که کشورهایی مثل ایران و خاورمیانه، اروپا و آمریکا را هم تقریباً درگیر کرده است.

موج کره‌ای بر روی مسئله هواداری کار کرده است، هواداری یعنی همان مفهومی که ما در ورزش فوتبال داریم اینکه یک نفر طرفدار یک تیم فوتبالی است و مثلاً عکس پوستر از بازیکن‌های فوتبال به دیوار می‌زند و از آن‌ها در زندگی‌اش الگو می‌گیرد. موج کره‌ای نیز از همان کارکرد استفاده کرده است، در موسیقی‌های پاپ کره‌ای، آیدل سازی کردند، در واقع اگر هم قیاس با مثلاً ستاره سازی در فوتبال در نظر بگیرید، دقیقاً همین اتفاق هم در (کی پاپ) اتفاق می‌افتد، منتها فوتبال ورزشی بیشتر پسرانه است و پسرها را درگیر می‌کند، اما (کی پاپ) به دلیل خصوصیات موسیقیایی و تصویری که دارد بیشتر دختران را درگیر می‌کند.

مسئله هواداری از جایی شروع می‌شود که ما در واقع داریم از یک فرد حمایت می‌کنیم که به نوعی الگوی ما است و آن الگو یک سری پیام‌ها و الگوی رفتاری به ما ارائه می‌دهد. این نکته را باید در نظر داشت که قطعاً این مفهوم آیدل یک مفهوم مهندسی شده است. موسیقی پاپ کره‌ای دقیقاً همچنین کارکردی دارد و باعث می‌شود تا یک نوجوان، به خصوص نوجوان دختر ایرانی که شاید خلاءهای هویتی یا فرهنگی اجتماعی داشته باشد، و این خلأ از آنجایی ایجاد شده که ما نتوانسته‌ایم، هویت ایرانی-اسلامی را برای او جا بیندازیم یا به او ارائه بدهیم، خلأ در او حس می‌شود و نوجوان به سمت اینکه آن هویت و یا حس خوب را از موسیقی پاپ کره‌ای و آیدل‌های کره‌ای دریافت کند، می‌رود.

آیا محتوای کره‌ای بد است و یا اینکه نباید در دسترس نوجوانان قرار گیرد؟

محتوای کره‌ای صرفاً ابزار هستند به عبارتی دیگر به این ابزار می‌توان از دو طرف خوب و بد نگاه کرد. مهم این است که ما در این سمت داریم چه کاری انجام می‌دهیم؟

البته نوجوانان در این سن علاقه دارند به سمت فرهنگ طرفداری بروند و هر چقدر سنشان بالاتر می‌رود از میزان فرهنگ طرفداری شأن کم می‌شود؛ منتها تأثیراتش قطعاً وجود خواهد داشت و لازم است که والدین یا افرادی که با نوجوان‌ها تعامل دارند موج کره‌ای را بشناسند، چرا که با شناخت از آن می‌توانند بهتر این قضیه را با نوجوان مدیریت کنند. ما باید بتوانیم با مدیریت تولیدات و کارهای رسانه‌ای خودمان، نوجوانان را به بحث هویت‌یابی بکشانیم و کم کم فرد را از آن فضا بیرون بیاوریم.

با وجود فراگیر شدن موج کره‌ای چه باید بکنیم؟

ما باید نوجوان ایرانی و شخصیت او را بشناسیم و برای نوجوان تعریفی داشته باشم تا مطابق نوجوان و جوان محتوا تولید کنیم، کاری که کشور کره کرده است. اگر ما هم نظام مسائل نوجوان ایرانی را شناسایی کنیم و برای آن تولید محتوا کنیم که نوجوانان حس خوبی به دست بیاورد. اینکه نوجوان متوجه شود که از سمت حاکمیت شناخته شده و بر اساس خلاءها و علایق او محتوا تولید می‌شود حائز اهمیت است. اگر این اتفاق رخ دهد می‌توانیم انتظار داشته باشیم که محصولات ما نیز در سبد فرهنگی نوجوان برود، همانگونه که سریال کره‌ای می‌بیند از سریال ایرانی هم استقبال می‌کند و یا هم به موسیقی کره‌ای و هم موسیقی ایرانی گوش می‌دهد.

گروه‌های موسیقی که وجود دارند اگر پایشی روی آن انجام شود متوجه خواهند شد که ۹۹ درصد موسیقی امروزه درباره این است که معشوقه‌اش او را ترک کرده است و سوال ایجاد می‌شود که آیا چنین موسیقی مناسب یک نوجوان است؟ در حالی که، محتوای موسیقی کی پاپ با او از امید داشتن به آینده و خوش بین بودن صحبت می‌کند. موسیقی‌های ما هیچ تعریفی از نوجوان ندارد و ما باید با شناخت نوجوان بر روی این موضوع کار کنیم. چرا که در موسیقی ایرانی یا خواننده یا محتوا برای نوجوان موضوعیت ندارد در حالی که در موسیقی پاپ کره‌ای هر دو آن‌ها موضوعیت پیدا می‌کنند. باز به همان نکته اصلی بر می‌گردیم که ما هم می‌توانیم تولید محتوا کنیم، اما اول باید نوجوانان را بشناسیم و پس از شناخت آن‌ها متناسب با نوجوان ایرانی محتوای خوب تولید کنیم.