خبرگزاری مهر، گروه جامعه؛ مباحث آماری یکی از مهمترین بحث‌ها در خصوص ازدواج و طلاق است که تصویر صحیحی در خصوص وضعیت کشور در این حوزه ارائه می‌کند. موضوع آمار و شاخص‌های آن بحثی تخصصی است که فاکتورهای مختلفی بر آن اثرگذار است که عدم توجه به آن‌ها ممکن است تصویر ارائه شده را مخدوش کند.
به تازگی آمارهایی در خصوص نسبت میزان طلاق به ازدواج در یک سال منتشر شده که از پیشی گرفتن آمار طلاق از ازدواج حکایت می‌کند. در حالی که کارشناسان معتقدند چنین مقایسه‌ای در وضعیت کنونی صحیح نیست و این آمار نمی‌تواند دقیق باشد.
از این رو به بررسی ابعاد این موضوع با نگاهی به آمار ازدواج و طلاق در سال‌های اخیر، پرداخته‌ایم.
آمار ازدواج و طلاق طبق آخرین سرشماری
علی اکبر محزون، کارشناس آمار و پژوهشگر حوزه جمعیت در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با اشاره به شاخص‌های آماری حوزه ازدواج و طلاق تصویری از وضعیت جامعه در این خصوص ارائه کرد و گفت: پیرامون هر موضوعی هر اطلاعات و آماری وجود داشته باشد، اطلاعاتی در قالب فراداده یا متادیتا نیز موجود است. در حوزه ازدواج و طلاق طبق آخرین سرشماری در سال ۱۳۹۵ به عنوان آخرین منبع، ۹ میلیون و ۸۰۰ هزار جوان هرگز ازدواج نکرده داریم. این افراد در سن متعارف ازدواج مطابق عرف جامعه ایرانی در نظر گرفته شده‌اند. نزدیک به ۸۰ درصد ازدواج‌های آقایان بین ۲۰ تا ۳۴ سالگی و خانم‌ها در سنین ۱۵ تا ۲۹ سالگی ثبت شده‌اند.
وی افزود: از این تعداد حدود ۵ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر آقا و ۴ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر آن خانم هستند. یعنی با یک اختلاف یک میلیون نفری، تعداد آقایان بیشتر است. قبلاً تعداد دختران در سن ازدواج بیشتر بود. تعداد کسانی که سن‌شان از این بازه متعارف عبور کرده ولی همچنان مجرد هستند و در بازه قبل از سن تجرد قطعی قرار دارند، یعنی تا قبل از ۵۰ سالگی، یک میلیون و ۸۰۰ هزار نفر هستند. از این تعداد نزدیک به ۵۰۰ هزار نفر مرد و یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفر زن هستند.
محزون در خصوص آمار مجردین قطعی هم بیان کرد: افرادی که این بازه سنی را هم رد کرده و هرگز ازدواج نکرده‌اند مجرد قطعی نامیده می‌شوند. که در آمار ۲۲۰ هزار نفر هستند که ۸۲ هزار نفر مرد و ۱۳۸ هزار نفر زن هستند و تفاوت جنسیتی در این دسته معنی‌دار است. از طرفی این افراد هرگز ازدواج نکرده در سن متعارف ازدواج، نزدیک به ۴ میلیون ۳۷ هزار نفرشان دارای تحصیلات عالی هستند.
وی در خصوص آمارهای اعلامی طلاق در کشور هم اظهار کرد: ما باید شاخص‌هایی را در نظر بگیریم که تبیین درستی داشته باشد و بتوانیم تصویر درستی از وضعیت ارائه کنیم. مجموعه‌ای از شاخص‌ها و نماگرها مطرح می‌شود. بر این اساس تعداد طلاق ثبت شده در سال گذشته ۲۰۲ هزار طلاق در مقابل ۴۸۱ هزار ازدواج بوده است. خود این اعداد برای ما معنی‌دار است اما اگر روند این اعداد را در نظر بگیریم باید ببینیم در سیر زمانی مسیر این ارقام رو به کاهش بوده یا رو به افزایش؟ سال‌های گذشته رقم‌های مختلف داشتیم که این آمار طلاق تا ۱۶۰ هزار رسید بعد متوقف شد، و دوباره روند رشدش افزایش یافت. سازمان ثبت احوال آمار ثبت طلاق را منتشر می‌کند نه وقوع طلاق
این کارشناس آمار در ادامه تاکید کرد: نکته‌ای که باید گفته شود این است که سازمان ثبت احوال آمار ثبت طلاق را منتشر می‌کند و اعلامی‌های ازدواج و طلاق باید در سازمان ثبت اسناد به ثبت برسد و بعد به دست چند سازمان ثبت احوال برسد. در تعامل الکترونیکی بین این دو سازمان برخی از اسناد سال‌های قبل در خلال تبادل الکترونیک در آمار سالی که این انتقال صورت گرفته ثبت می‌شود. از آنجایی که سازمان ثبت احوال تعداد ثبت طلاق را اعلام می‌کند نه وقوع طلاق ممکن است همین آمار ۲۰۲ هزار طلاق هم دقیق نبوده و اگر تعداد وقوع طلاق را به دست آوریم احتمالاً کمتر از این میزان برای سال گذشته بوده باشد.
هرم سنی در مقایسه زمانی آمارها باید در نظر گرفته شود
وی با تاکید بر اینکه در مقایسه مکانی و زمانی باید هرم سنی در نظر گرفته شود بیان کرد: اگر هرم سنی در مقایسه آمارهای در نظر گرفته نشود اشتباهات زیادی رخ می‌دهد. مثلاً هرم سنی سال‌های قبل یک ویژگی خاص داشته، مثلاً ساختار جمعیت بسیار جوان بوده است، هرم سنی امسال ویژگی دیگری دارد. اگر این شاخص را بر کل جمعیتی که بیشتر از جوانان تشکیل شده تقسیم کنیم، یک معنا دارد، اگر بر ساختاری تقسیم کنیم که میانسال است معنای دیگری دارد. یعنی اگر بخواهیم آمار سرشماری ۹۵ را با سال‌های ۸۵،۷۵ و ۶۵ مقایسه کنیم اگر هرم سنی آن زمان را در نظر نگیرم مقایسه بلاوجهی می‌شود.
محزون ادامه داد: مثلاً در دهه ۶۰ که پیک جمعیت را داشتیم ساختار جمعیت جوان بوده اما بسیاری از این افراد، در سنین پایین‌تر از سن ازدواج بوده‌اند و تقسیم تعداد طلاق در آن سال بر تعداد جمعیت عدد درستی نمی‌دهد. زیرا باید تعداد افراد در معرض ازدواج یا در معرض طلاق در نظر گرفته شود. برای به دست آوردن شاخص‌های طلاق با جمعیتی طرفیم که هنوز وارد زندگی مشترک نشده‌اند ولی هرم جمعیتی‌شان سنگین است. از طرفی این جوانان دهه ۶۰، در دهه ۸۰ چهل ساله هستند و تنها طلاق در این قشر معنادار می‌شود نه ازدواج. از این رو توجه به هرم جمعیتی و ساختار سنی آن در کنار توجه به افراد در معرض حائز اهمیت است. امروز در در یک جامعه میانسال این بررسی‌ها صورت می‌گیرد که در مقایسه با سال‌ها قبل باید در نظر گرفته شود.
وی در ادامه مقایسه مکانی را مطرح کرد و گفت: در مقایسه مکانی گاه ممکن است استان‌ها را با هم مقایسه کنیم یا جایگاه خودمان در میان کشورهای منطقه را مورد قیاس قرار دهیم. یک عدد زمانی مفهوم پیدا می‌کند که این اطلاعات را هم در کنارش ببینیم و این همان متادیتا یا فراداده است. مثلاً متوجه می‌شویم که میزان طلاق در کشور ما افزایشی است اما باید آن را نسبت به میانگین جهانی در کشورهای مختلف هم بررسی کنیم. تقسیم فراوانی طلاق در کشور بر جمعیت با در نظر گرفتن ساختار آن عددی قابل مقایسه به ما می‌دهد.
مقایسه طلاق نسبت به ازدواج‌های یک سال دیگر دقیق نیست
محزون همچنین گفت: مثلاً همین آمار طلاق در ایران که برای تهران به نسبت ازدواج ۵۲ درصد اعلام شده در مقایسه با کشورهای توسعه یافته نتایج معناداری می‌دهد. این شاخص در فرانسه ۵۳.۲ درصد، در روسیه ۵۲ درصد یا در نروژ ۴۹ درصد و آلمان ۴۸ درصد است.
وی با اشاره به اینکه مقایسه طلاق نسبت به ازدواج در ایران دیگر دقیق نبوده و قابل استفاده نیست اظهار کرد: این مقایسه، زمانی امکان دارد که روند ازدواج و طلاق هر دو صعودی باشد که این در گذشته عدد معناداری به ما می‌داد. مثلاً در مقایسه با کشورهای منطقه شاخص کشور ما در گذشته ۱۴ درصد بود. لبنان ۱۴.۱، آذربایجان ۱۱.۴، گرجستان ۹.۲ و بیشتر از ما، اردن ۱۸ و ترکیه ۲۰.۳ بود و در واقع ما وضعیت بدی نداشتیم و وضعیت ما هنوز آنچنان شدتی نگرفته بود.
محزون ضمن بیان اینکه روند صعودی طلاق و ازدواج در یک جامعه از سال ۱۳۴۷ تا جایی همواره افزایشی بوده است گفت: اما از انتهای دهه ۸۰ دیگر روند ازدواج نزولی شده در حالی که روند طلاق همچنان صعودی است و به همین دلیل دیگر عدد به دست آمده غلط‌انداز می‌شود و تصویر را دچار اعوجاج می‌کند. در گذشته می‌خواستیم سرعت افزایش ازدواج و طلاق را با هم مقایسه کنیم اما حالا نمی‌توانیم سرعت افزایش طلاق را با کاهش ازدواج مقایسه کنیم.
این کارشناس حوزه جمعیت و آمار ادامه داد: به همین دلیل مرکز آمار در کمیته آمارهای بخش جمعیت در سال ۹۷ مصوب کرده است که شاخص نسبت ازدواج به طلاق کلاً از بحث آمارهای رسمی حذف شوند. همچنین شاخصی که در حوزه بررسی طلاق مورد استفاده قرار می‌گیرد میزان عمومیت ازدواج، میزان عمومیت طلاق، میزان طلاق متأهلان ازدواج مجردها و غیره که شاخص‌هایی با نرخ خالص به ما می‌دهند در نظر گرفته شود.
وی در پایان تاکید کرد: مثلاً در سال ۹۰ نرخ خام طلاق در کشور ما یعنی کل طلاق به ازای هر ۱۰۰۰ نفر جمعیت کشور اعم از زن، مرد، پیر و جوان ۱.۹ بوده است. ولی تعداد طلاق به نسبت ۱۰۰۰ نفر ۴.۶ بوده است یعنی نرخ خام طلاق دو برابر است. این بیشتر بودن به معنی بدتر بودن نیست در واقع شاخص دقیق‌تر و خالص‌تر شده است.