معجزه صدای یک «دولتمند» که برای امام رضا (ع) سنگ تمام گذاشت

خبرگزاری مهر -گروه هنر؛ کارکرد تیتراژ چیزی شبیه به جلد کتاب است که طراحش تلاش می‌کند با انتخاب عناصر، فرم‌ها و چینش‌ها با کمک گرافیک و موسیقی مخاطب یک اثر را در جریان موضوع قرار دهد. شرایطی که گاهی بسیار نکته‌سنج، اندیشمندانه و حساب‌شده پیش روی مخاطبان قرار می‌گیرد و گاهی هم به قدری سردستانه و از روی ادای یک تکلیف اجباری ساخته می‌شود که بیننده را از اساس از یک اثر تصویری دور می‌کند.

آنچه بهانه‌ای شد تا بار دیگر رجعتی به کلیدواژه «تیتراژ» داشته باشیم، مروری بر ماندگارترین و خاطره‌سازترین موسیقی‌های مربوط به برخی برنامه‌ها و آثار سینمایی و تلویزیونی است که برای بسیاری از مخاطبان دربرگیرنده خاطرات تلخ و شیرینی است و رجوع دوباره به آنها برای ما در هر شرایطی می‌تواند یک دنیا خاطره به همراه داشته باشد. خاطره‌بازی پس از آغاز و انتشار در نوروز ۱۴۰۰ و استقبال مخاطبان از آن، ما را بر آن داشت در قالب یک خاطره‌بازی هفتگی در روزهای جمعه هر هفته، روح و ذهن‌مان را به آن بسپاریم و از معبر آن به سال‌هایی که حال‌مان بهتر از این روزهای پردردسر بود، برویم.

«خاطره بازی تیتراژهای ماندگار» عنوان سلسله گزارشی آرشیوی با همین رویکرد است که به‌صورت هفتگی می‌توانید در گروه هنر خبرگزاری مهر آن را دنبال کنید.

در صد و چهل و هفتمین شماره از این روایت رسانه‌ای به سراغ قطعه «شاه پناهم بده» با شعر محمودحبیبی کسبی، آهنگسازی طویجان آتابای نیازی و خوانندگی مرحوم دولتمند خالف (خواننده شهیر کشور تاجیکستان) رفتیم که اگرچه در ابتدا به عنوان یک اثر مستقل سفارشی در تجلیل از کرامت و مقام گرامی حضرت امام رضا (ع) تولید و ساخته شد، اما بعدها به دلیل محبوبیت و ساختاری که مورد توجه مخاطبان و ارادتمندان امام هشتم قرار گرفت، تبدیل به یکی از ملودی‌ها و موسیقی‌هایی شد که در برخی برنامه‌های ترکیبی و مناسبتی رسانه ملی به عنوان موسیقی تیتراژ از آن استفاده می‌شد. مسیری که توانست این اثر موسیقایی را تبدیل به یکی از ماندگارترین آثار موسیقایی مرتبط با برنامه‌های مناسبتی و مذهبی تلویزیون کند.

موسیقی که علاوه بر نکات مثبت و ارزشمندی که در حوزه ترانه و ملودی داشت، با صدای مرحوم دولتمند خالف که علاقه مندان موسیقی ملل با صدا و آثار این خواننده فقید تاجیکستانی آشنایی دارند، جلوه‌ای دیگر پیدا کرد و توانست در ردیف نغمه‌هایی قرار گیرد که وقتی آن را با تصاویر مرتبط با حرم رضوی می‌شنویم ناخودآگاه حال و هوای متفاوت و دل نشینی را تجربه می‌کنیم. تجربه‌ای به وسعت و بزرگی جایگاه عزیز و محترم امام رضا (ع) که وقتی لحن متفاوت و شیرین خوانش دولتمند به فضای روحانی قطعه و ترانه اضافه می‌شود انگار حضور در دنیای دیگری را تجربه می‌کنیم که موسیقی، آرام بخش آن است.

محمود حبیبی کسبی شاعر قطعه «شاه پناهم بده» چندی پیش بود که در یکی از مصاحبه‌هایش پیرامون نحوه نگارش این ترانه و تولید قطعه به خوانندگی مرحوم دولتمند خالف که بعدها توسط گروه‌ها و مجموعه‌های مختلف در قالب سرود و قطعه‌های موسیقایی بازخوانی شد، توضیح داد: اربعین بود و هم زمان قرار بود سال ۱۳۸۵ تحویل شود. زمستان بود و سرما. من یک باره به دلم افتاد سال تحویل را مشهد باشم هرچه محمود حبیبی: هرچه با خودم فکر کردم دیدم هیج جوره نمی‌توانم به حرم برسم در این افکار بودم که دلم خیلی شکست رو به امام رضا (ع) کردم و گفتم آقا در این سرما این همه راه آمده‌ام تا سال تحویل را در کنار شما باشم، رسم مهمان نوازی شما نیست که از مرا راه ندهید. در همین حال و هوا ناگهان مصرع اول این شعر «شاه پناهم بده خسته راه آمدم» به ذهنم آمد و با خودم زمزمه کردم گشتم بلیتی نیافتم. بالاخره ته یک اتوبوس به عنوان مسافر اضافه سوار شدم و خودم را در آن سرما به مشهد رساندم. ساعتی به تحویل سال نمانده بود همه در تکاپوی آن بودند که خود را به حرم امام رضا (ع) برسانند.

وی افزود: هوای مشهد به شدت سرد بود. جمعیت مثل موج به سمت حرم در حرکت بودند. من هم همراه این سیل جمعیت راهی حرم شدم. خودم را خیلی به سختی به مشهد رسانده بودم اما جمعیت آنقدر زیاد و غیر قابل کنترل بود که مطمئن بودم لحظه سال تحویل به حرم نمی‌رسم با سیل جمعیت از این سو به آن سو موج می‌خوردم. هرچه با خودم فکر کردم دیدم هیج جوره نمی‌توانم به حرم برسم در این افکار بودم که دلم خیلی شکست رو به امام رضا (ع) کردم و گفتم آقا در این سرما این همه راه آمده‌ام تا سال تحویل را در کنار شما باشم، رسم مهمان نوازی شما نیست که از مرا راه ندهید. در همین حال و هوا ناگهان مصرع اول این شعر «شاه پناهم بده خسته راه آمدم» به ذهنم آمد و با خودم زمزمه کردم و بعد به طرز معجزه آسایی در آن جمعیت به نزدیکی ضریح رسیدم. این شعر را من بداهه همان شب سرد زمستانی در مشهد گفتم که به لحاظ ارزش ادبی هم امتیاز ویژه ای ندارد و شعر خاصی نیست اما با دل شکسته گفته شد.

این شاعر درباره نحوه در اختیار قرار داده شدن این شعر به آهنگساز و دولتمند خالف بیان کرد: همان طور که گفتم من سال ۱۳۸۵ این شعر را سرودم و در سال ۱۳۹۰ بود که این قطعه به خوانندگی آقای دولتمند منتشر شد. یادم هست آن زمان مرکز آفرینش‌های هنری آستان قدس یک سری قطعه با موضوع امام رضا (ع) می‌خواست تولید کند. آقای علی ثابت نیا (مدیر وقت مرکز آفرینش‌های هنری) این شعر را از من گرفت و آهنگسازی کار را هم آقای نیازی انجام داد. بقیه کارها و ضبط قطعه هم در تاجیکستان انجام شد. دولتمند با لهجه خودش شعر را خواند مثلاً ما در فارسی «ی» مضاف و مضاف الیه را حذف می‌کنیم و می‌گوئیم «پنجره فولاد» ولی درستش «پنجره‌ی فولاد» است و «ی» کسره می‌خواهد چون زبان تاجیک‌ها به فارسی دری نزدیک تر است دولتمند هم بر مبنای همان لهجه خودش «پنجره‌ی فولاد» را خوانده است.

حبیبی کسبی درباره خاطراتی که از مرحوم خالف و این قطعه دارد، یادآور شد: من چند بار ایشان را در تهران دیدم که یکبارش در دفتر خودمان بود که عکسش هم هست. آخرین بار هم چندماه قبل در مشهد و در جشنواره امام رضا (ع) که به همت آقای ثابت نیا دعوت شده بود، وی را دیدم. یادم هست ایشان گفت؛ در تاجیکستان بسیاری از تاجیک‌ها زنگ موبایلشان همین قطعه «پناه» است. همین طور از ایشان شنیدم که می‌گفت بعد از اینکه این قطعه را خواندم هرجای دنیا که اجرا دارم حتماً این قطعه را هم می‌خوانم. تعریف می‌کرد در فرانسه کنسرتی داشته و قطعات دیگر را خوانده است ولی در آخر کنسرت مخاطبان و تماشاگران یک صدا از ایشان می محمود حبیبی: وقتی برای بار اول قطعه «شاه پناهم بده» به دستم رسید، چندین بار پشت سر هم آن را گوش کردم؛ در زمان گوش دادن به آن قطعه حالی به من دست داد که در قالب کلمات نمی‌گنجد. شاید بتوان گفت احوالات من در زمان سرودن شعر به آقای طوی جان نیازی در زمان ساخت موسیقی و آقای دولتمند خالف در زمان خواندن اثر تزریق شده بود خواهند که که قطعه «شاه پناهم بده» را بخواند که آن را اجرا می‌کند. آهنگسازی ویژه آقای تویجان نیازی و صدای ویژه و جادویی آقای دولتمند باعث شد که این قطعه موسیقی در اقصی نقاط دنیا به دل مردم بنشیند، دلیلش هم این است که حس و حال زیارت را در مخاطبان تداعی می‌کند و ابزاری برای عرض ارادت به ساحت امام رضا (ع) است.

این شاعر و ترانه سرا در یکی دیگر از گفتگوهای رسانه‌ای خود بود که درباره ویژگی‌های موسیقی «شاه پناهم بده» گفت: یکی از وجوه مثبت قطعه «شاه پناهم بده» آهنگسازی آن بود. به هرحال آقای طوی‌جان نیازی که آهنگسازِ اهل ترکمن صحرا هستند، موسیقی این کار را ساختند. جالب بود که خود آقای نیازی هم سه روز در حرم امام رضا (علیه‌السلام) ماندند و این ملودی را آنجا و در حال و هوای حرم ساختند. اگر شعر این بنده کمترین را کنار بگذاریم، آهنگ و آواز در نهایت زیبایی و زلالی ساخته و خوانده شده است. این قطعه به لطف امام رضا (علیه‌السلام) به خوبی دیده شد. در واقع این قطعه خیلی آرام و طی یک روند طبیعی به مخاطب رسید به شکلی که تا چند سال بعد از ساخت کمتر دیده شده بود. اما خوشبختانه طی سه چهار سال اخیر بیشتر شنیده شد و مورد توجه عاشقان علی ابن موسی‌الرضا (علیه‌السلام) قرار گرفت.

حبیبی در همین مصاحبه درباره حس و حال خود در زمانی که برای اولین بار قطعه «شاه پناهم بده» را شنید، عنوان کرد: در مرحله اول وقتی شاعر اثر خودش را با موسیقی و آواز شخص دیگری می‌شنود، این شوق را دارد که خواننده و آهنگساز چه برداشتی از عواطف و احوالش داشته‌اند. زمانی هم که ماحصل تلاش شاعر، عرائضش به علی ابن موسی الرضا (علیه‌السلام) باشد، این شوق چند برابر می‌شود. من وقتی برای بار اول قطعه «شاه پناهم بده» به دستم رسید، چندین بار پشت سر هم آن را گوش کردم؛ در زمان گوش دادن به آن قطعه حالی به من دست داد که در قالب کلمات نمی‌گنجد. شاید بتوان گفت احوالات من در زمان سرودن شعر به آقای طوی جان نیازی در زمان ساخت موسیقی و آقای دولتمند خالف در زمان خواندن اثر تزریق شده بود. در واقع حال سرودن بنده با آهنگ و ملودی زیبای طوی جان و آواز جادویی دولتمند ضریب پیدا کرد و مضاعف شد. در واقع حالی در این کار وجود دارد که همه ما آن را تجربه کرده‌ایم. این حال و هوا، هربار که تکرار می‌شود، باز هم تازه است. این احوال مثل خود زیارت است و ما هربار که محضر حضرت امام رضا (علیه‌السلام) مشرف می‌شویم آن را تجربه می‌کنیم و گویی اولین بار است به زیارت می‌رویم. جالب بود که خیلی از شنوندگان اثر هم به من گفتند که بعد از سال‌ها، هنوز هم بعد از شنیدن این قطعه منقلب می‌شوند.

علی ثابت نیا از فعالان عرصه موسیقی که طی سال‌های گذشته به عنوان مدیر مرکز آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی و سپس انجمن موسیقی ایران به فعالیت مشغول بود و اکنون نیز در شهر مشهد به فعالیت‌های فرهنگی هنری خود ادامه می‌دهد، درباره ساخت قطعه «شاه پناهم بده» که در زمان مدیریت او تولید شد، توضیح داده است: آشنایی من با آقای دولتمند خالف به دهه ۹۰ برمی‌گردد. آن زمان و پس از تولید آهنگ «آمده‌ام ای شاه پناهم بده» با صدای استاد کریم خانی، فضایی در آستان قدس رضوی پیش آمد تا آلبوم‌های مختلف با صدای خوانندگان مطرح تولید شود. آقای طوی جان نیازی که از آهنگسازان معروف کشور هستند، پیشنهاد علی ثابت نیا: دولتمند خالف هم همیشه در قلب‌های ما و همه مردم ایران و ارادتمندان به اهل بیت جای دارد. او با قطعه ماندگاری که برای امام رضا (ع) خواند و خلق کرد، باعث ارادت خیلی‌ها به ساحت امام هشتم شد؛ هیچگاه از خاطره‌ها نمی‌رود کرد تا با آقای خالف هم آهنگی را تولید کنیم که آن زمان یکی از همکاران مؤسسه آفرینش‌های هنری مأمور شدند که پروژه را مدیریت کنند. ما شعری را از آقای محمود حبیبی کسبی انتخاب کردیم و تیم به دوشنبه اعزام شد. آنجا آقای دولتمند را که خواننده معروفی در تاجیکستان بودند به استودیو بردند و کار ضبط شد که در ایران تنظیم و پخش شد و آهنگ خیلی مورد اقبال قرار گرفت.

این تهیه کننده آثار موسیقایی درباره آخرین حضور دولتمند در ایران گفت: هر ساله در آئین اختتامیه جشنواره امام رضا (ع) از تعدادی از افرادی که درباره حضرت رضا (ع) کار فاخری انجام داده‌اند، تجلیل می‌شود که من پیشنهاد دادم که آقای دولتمند خالف به واسطه این آهنگ ماندگار که روح و قلب خیلی‌ها را به امام رضا (ع) متصل کرده است، به عنوان خادم فرهنگی امام رضا (ع) تجلیل شوند. دولتمند پیشنهاد ما را پذیرفت و درحالی که بیمار هم بودند همراه ۲ فرزندشان و ۲ نوازنده، مستقیم از دوشنبه به مشهد آمدند و ما تصمیم گرفتیم به واسطه حضور ایشان در ایران برایشان اجرا بگذاریم که دولتمند در کرمان و در حاشیه جشنواره شعر رضوی آهنگ پناه را اجرا کرد. آخرین اجرای ایشان هم در سالن فردوسی جهاد دانشگاهی مشهد بود که آهنگ «شاه پناهم بده» را زنده اجرا کردند و خیلی هم مورد استقبال واقع شد. البته ایشان کسالت داشتند و من از قبل در جریان بیماری‌شان بودم حتی در مسکو هم جراحی روی سینه ایشان انجام شده بود و در مشهد هم ما ایشان را پیش پزشک بردیم و سی تی اسکن انجام شد. متأسفانه زیاد وضعیت خوبی نداشتند طوری که قرار بود در اختتامیه جشنواره امام رضا (ع) همین آهنگ را اجرا کنند ولی وضعیت جسمی دولتمند اجازه نداد و از ایشان به عنوان خادم فرهنگ رضوی تجلیل شد.

وی ادامه داد: دولتمند خالف هم همیشه در قلب‌های ما و همه مردم ایران و ارادتمندان به اهل بیت جای دارد. او با قطعه ماندگاری که برای امام رضا (ع) خواند و خلق کرد، باعث ارادت خیلی‌ها به ساحت امام هشتم شد؛ هیچگاه از خاطره‌ها نمی‌رود و من من خوشحالم در آخرین سفر دولتمند به مشهد از آریا عظیمی نژاد هم خواستم به مشهد بیاید. وی پذیرفت، در استودیو، دولتمند یکی از غزلیات حافظ را به صورت آواز خواند. امیدوارم روزی این قطعه هم بیرون بیاید و به عنوان یادگار دیگری از دولتمند خالف، مردم از شنیدن آن لذت ببرند. البته برای من این ارادت‌ها و عشق‌ها عجیب نیست چون بارها ارادت مردمان اهل سنت به ساحت اهل بیت و امام رضا (ع) را به چشم دیده‌ام و دولتمند هم یکی از این ارادتمندان بود که به ساحت فرزند پیامبر بسیار عشق می‌ورزید و امام رضا (ع) را عاشقانه دوست داشت و خیلی خوب است که در آخرین سفرش به ایران که درست چند ماه قبل اتفاق افتاد عنوان خادمی امام رضا (ع) را دریافت کرد و این مساله برای او خاطره انگیز بود.

مرحوم دولتمند خالف که طی زمان حیات خود آثار متعددی از اشعار مولانا و حافظ و دیگر شاعران برجسته ادبیات فارسی را در تاجیکستان و ایران خوانده بود هم در یکی از گفتگوهای رسانه‌ای اش ضمن بیان خاطراتی از ارادت خود و بسیاری از مردم کشور تاجیکستان به امام رضا (ع) و قطعه «شاه پناهم بده» گفته بود: مردم تاجیکستان مسلمان هستند و به خانواده پیامبر و فرزندان ایشان ارادت دارند از این رو در تاجیکستان آثار بسیاری در وصف ائمه اطهار خوانده شده است و به سبب نزدیکی ایران و تاجیکستان مردم این کشور ارادت بسیاری به امام رضا (ع)؛ شاه خراسان دارند و من بسیار خوشحالم که صدای گوشی‌های مردم تاجیکستان با این قطعه امام رضایی به صدا در می‌آید و خدا را شکر این قطعه در سطح بین‌المللی شناخته شده و در هر گوشه جهان شنیده شده است.

دولتمند خالف در همین گفتگو بود که ضمن ارائه خاطره‌ای از اجرای قطعه «شاه پناهم بده» در فرانسه توضیح داد: چند سال پیش فرانسه مراسمی برای بزرگداشت کشورهای فارسی زبان برگزار کرد که در آنجا قطعه‌هایی از مولانا و حافظ را اجرا کردم و بعد از آن تمام تالار یکصدا صدا زدند «شاه پناهم بده» و من آن را خواندم.

به هر ترتیب تک آهنگ «شاه پناهم بده» از جمله آثار معتبر عرصه موسیقی با موضوع عرض ارادت به پیشگاه امام رضا (ع) است که میلاد باسعادت این امام محبوب و عزیز و گرامی نزد ایرانیان باعث شد تا بار دیگر رجعتی دوباره به آن داشته باشیم. موسیقی که توانست تبدیل به یکی از ماندگارترین و بهترین ملودی‌ها در موسیقی تیتراژهای برنامه‌های مناسبتی و تولید کلیپ‌هایی باشد که با این محور پیش روی مخاطبان قرار گرفته‌اند.