ضرورت حل مشکلات کشور با بهره‌گیری از ظرفیت‌های علمی نخبگان

به گزارش خبرگزاری مهر، به نقل از فرهنگستان علوم، مراسم گرامیداشت هفته پژوهش دانشگاه دفاع ملی و مرکز تحقیقات راهبردی با حضور محمدرضا مخبردزفولی رئیس فرهنگستان علوم برگزار شد.

مخبر دزفولی، رئیس فرهنگستان علوم، با تبریک هفته پژوهش و با اشاره به روز وحدت حوزه و دانشگاه اظهار کرد: ۲۷ آذر که به‌عنوان روز وحدت حوزه و دانشگاه شناخته می‌شود، موضوعی است که سال‌ها مورد توجه بزرگان کشور بوده و در این دوره طولانی پس از انقلاب، نقاط درخشانی در این زمینه رخ داده است. با این حال، این موضوع به یک جریان مستمر و ممتد تبدیل نشده که دلایل گوناگونی برای آن وجود دارد.

وی با اشاره به اهمیت این وحدت در آینده کشور تصریح کرد: فراز و نشیب‌های بسیاری در این مسیر وجود داشته، اما باید بدانیم که شکل‌گیری ایران قوی در آینده، نیازمند حرکت هم‌افزایانه این دو بال مهم علمی، یعنی حوزه و دانشگاه، خواهد بود.

رئیس فرهنگستان علوم در ادامه سخنان خود به اهمیت نظریه‌پردازی در حوزه علم و فناوری اشاره کرد و گفت: ما نیازمند ایده‌های جدی، هم در سطح مبنایی و هم در سطح عملیاتی هستیم. متأسفانه تاکنون این ایده‌ها به‌صورت پراکنده شکل گرفته و به یک جریان پایدار نرسیده است.

وی با تأکید بر تغییر ماهیت علم در دنیای امروز افزود: علم دیگر صرفاً برای علم یا حتی برای خدمت به دیگران تعریف نمی‌شود؛ بلکه علم به‌عنوان قدرت شناخته می‌شود. امروزه علم مترادف با قدرت است و کشورهای بزرگ به‌دنبال تبدیل شدن به ابرقدرت علمی هستند. به‌تازگی در یکی از گزارش‌های منتشرشده توسط آمریکایی‌ها از اصطلاح ابرقدرت علمی (Scientific Superpower) استفاده شده است که نشان‌دهنده جایگاه و اهمیت علم در آینده جهان است.

وی با اشاره به تأثیر علم بر وقایع جهانی اظهار داشت: قدرت علمی می‌تواند هم ویرانگر باشد و هم به سعادت و صلاح بشریت کمک کند. نکته مهم این است که این قدرت در اختیار چه کسانی قرار گیرد. اگر به دست افراد غیرمسئول یا زنگی مست بیفتد، نتایجی همچون وقایع غزه، لبنان و سوریه رقم می‌خورد. اما اگر این ابزار شگفت‌انگیز در دست انسان‌های الهی باشد، می‌تواند سعادت بشریت را به همراه داشته باشد.

رسالت آینده‌نگرانه در حوزه علم و فناوری

رئیس فرهنگستان علوم با تأکید بر رسالت آینده‌نگرانه در حوزه علم و فناوری تصریح کرد: جهت‌گیری علمی ما باید به‌گونه‌ای باشد که نه‌تنها در سطح ملی بلکه در سطح جهانی اثرگذار باشیم. ما توانایی تبدیل شدن به قدرت برتر علمی را داریم، اما این امر مستلزم دستیابی به توانمندی‌های مدرن و پیشرفته بر پایه نظریه‌ها و مبانی علمی دقیق است. وجه اشتراک تمامی نظریه‌ها، جهت‌گیری مبتنی بر آینده و رسالت علمی است که باید با جدیت دنبال شود.

مخبر دزفولی در ادامه سخنان خود با اشاره به تغییر نگاه‌ها در حوزه علم و فناوری نسبت به دهه‌های گذشته، اظهار داشت: ضروری است آنچه را که انقلاب اسلامی در حوزه علم و فناوری تحویل گرفته و آنچه امروز به آن دست یافته‌ایم، مرور کنیم. این مقایسه نه به معنای نادیده گرفتن آسیب‌ها و عقب‌ماندگی‌هاست، بلکه نیازمند تحلیل موشکافانه و تخصصی در جلسات جداگانه است. مجموعه‌های راهبردی وظیفه دارند موضوعات را به‌صورت عمیق تبیین کنند، چراکه رویکرد سطحی به مسائل راهبردی نمی‌تواند اثربخش باشد.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به وضعیت علمی کشور در ابتدای انقلاب افزود: روزهای آغازین انقلاب، دانشگاه‌های کشور از نظر زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری بسیار ضعیف و عقب‌مانده بودند. در هیچ‌یک از نماگرها یا پایگاه‌های استنادی بین‌المللی نامی از ایران دیده نمی‌شد. نهایتاً ۳۰۰ سند علمی از ایران وجود داشت و کشور تنها حدود ۱۷۰ هزار دانشجو و سه تا چهار هزار استاد دانشگاه در اختیار داشت.

مخبر دزفولی در ادامه به دستاوردهای علمی کشور پس از انقلاب پرداخت و گفت: امروز ایران دو درصد از تولید علم دنیا و سه درصد از مقالات پراستناد جهانی را در اختیار دارد. مستندات علمی ایران در سطح جهانی بسیار قابل‌اتکا هستند. اکنون بیش از ۱۰۰ هزار استاد دانشگاه و بین ۳۵۰ تا ۴۰۰ دانشگاه واقعی در کشور وجود دارند. همچنین، نسبت محققان به جمعیت کشور به طرز چشمگیری افزایش یافته است. پیش از انقلاب، این نسبت ۱۹ تا ۲۰ محقق به ازای هر میلیون نفر بود، اما اکنون به بیش از ۱۵۰۰ محقق در هر میلیون نفر رسیده است.

وی با تأکید بر اهمیت این دستاوردها خاطرنشان کرد: این‌ها سرمایه‌های علمی کشور هستند که به‌هیچ‌وجه با وضعیت پیش از انقلاب قابل مقایسه نیستند و نشان از جایگاه برجسته ایران در عرصه علمی جهان دارند.

حکمرانی علم و فناوری؛ نیاز به بازطراحی ساختارها برای آینده ایران قوی

رئیس فرهنگستان علوم در ادامه سخنان خود با طرح سوالی اساسی به مراکز راهبردی کشور اظهار داشت: برای حکمرانی علم و فناوری در جهان آینده، چه در افق نزدیک و چه در چشم‌اندازهای دورتر، چگونه باید نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای علمی کشور را طراحی کرد؟ حکمرانی آینده ما باید بر پایه داشته‌های علمی و فناوری‌های نوین باشد و هدف‌گذاری ایران قوی به‌عنوان یک الگوی بزرگ، در این مسیر باید مورد توجه قرار گیرد.

وی با اشاره به مفهوم حکمرانی، تصریح کرد: واژه حکمرانی بارها در سخنان ما مطرح می‌شود، اما به کلیدواژه‌های اساسی که شاکله این حکمرانی را تشکیل می‌دهند، کمتر توجه می‌کنیم. مراکزی مانند دانشگاه عالی دفاع ملی از جایگاه‌های مهمی هستند که می‌توانند در این زمینه نقش‌آفرین باشند و مسیر آینده ایران اسلامی را به سمت سعادت هدایت کنند.

ضرورت طراحی سازوکارهای جدید برای بهره‌گیری از نخبگان

مخبر دزفولی در بخش دیگری از سخنان خود با تأکید بر اهمیت سرمایه انسانی در حکمرانی آینده افزود: با وجود تعداد قابل‌توجهی از نخبگان در کشور، ما هنوز سازوکار مناسبی برای استفاده از این ظرفیت عظیم طراحی نکرده‌ایم. نخبگان، به معنای بصیر و مزیت‌آفرین، نیازمند تعریف و طراحی جایگاه خود در ساختارهای جدید جهانی هستند. اگر این اقدامات صورت نگیرد، نه‌تنها نمی‌توانیم از ظرفیت آن‌ها بهره‌برداری کنیم، بلکه توانایی حفظشان را نیز نخواهیم داشت.

رئیس فرهنگستان علوم با اشاره به نقش نخبگان در اداره کشور گفت: اداره آینده کشور با ضریب هوشی ضعیف امکان‌پذیر نیست؛ این امر نیازمند نخبگانی با ضریب هوشی بالا است. همان‌طور که مقام معظم رهبری نیز تأکید کردند، ایران جزو دو یا سه کشور برجسته به لحاظ جامعه آماری نخبگان است. طبق یک مطالعه جهانی، ایران با بیش از یک میلیون و ششصد هزار نخبه، پس از کشورهایی مانند چین، در جایگاه برتر قرار دارد. این ظرفیت باید به‌درستی مدیریت شود تا بتواند در مسیر توسعه و پیشرفت کشور به کار گرفته شود.

وی لزوم توجه جدی به سازوکارهای علمی و عملیاتی برای آینده‌پژوهی و حکمرانی در حوزه علم و فناوری را یادآور شد و بر نقش راهبردی نخبگان در تحقق اهداف ایران قوی تأکید کرد.

ضرورت استفاده بهینه از نخبگان ایرانی و سازماندهی ظرفیت‌های علمی برای آینده ایران

مخبر دزفولی در ادامه سخنان خود با تأکید بر اهمیت بهره‌برداری از ظرفیت‌های عظیم نخبگان ایرانی، گفت: ما یک ظرف بزرگ نخبگی در کشور داریم، اما آیا توانسته‌ایم از این ظرفیت به‌درستی استفاده کنیم؟ آیا توانسته‌ایم این نخبگان را به‌درستی سازماندهی کرده و قابلیت‌های آن‌ها را در خدمت کشور قرار دهیم؟ متأسفانه گاهی اوقات ما تنها برچسبی به این نخبگان می‌زنیم و آن‌ها را تحویل می‌دهیم، در حالی که حجم زیادی از این افراد در بهترین مراکز تحقیقاتی دنیا مشغول به کار هستند و در حال خدمت به کشورهای دیگر هستند. چرا نتواسته‌ایم از این نخبگان در کشور خود استفاده کنیم؟

رئیس فرهنگستان علوم با اشاره به تعدادی از نخبگان برجسته ایرانی که در حوزه‌هایی مانند خودروسازی، پزشکی، سلول‌های بنیادی، شبیه‌سازی، هوش مصنوعی و کامپیوترهای کوانتومی در سطح جهانی شناخته شده‌اند، افزود: این نخبگان در حال خدمت به دیگران هستند، اما چرا نتوانسته‌ایم از ظرفیت‌های آن‌ها برای توسعه کشور خود بهره‌برداری کنیم؟ این چالش بزرگی است که نیاز به بازنگری و طراحی مجدد دارد.

ضرورت بازطراحی سازوکارهای جذب و سازماندهی نخبگان

مخبر دزفولی به چالش‌های موجود در جذب نخبگان اشاره کرد و گفت: دانشگاه‌های ما ممکن است دیگر ظرفیت پذیرش انبوه این جوانان با استعداد را نداشته باشند. در حالی که ما جذب تدریجی داریم، اما این جذب قطعی و دائمی به‌طور کامل نمی‌تواند پاسخگوی نیازهای کشور باشد. سوال اینجاست که این نسل جدید و نخبگان با ضریب هوشی بالا را چگونه باید سازماندهی کنیم تا بتوانیم از توانمندی‌های آن‌ها بهره‌برداری کنیم؟

وی در ادامه پیشنهاداتی برای حل این مشکل مطرح کرد و گفت: تجربیات جهانی نشان می‌دهد که کشورها برای بهره‌برداری از ظرفیت نخبگان به دنبال ساختارهای جدیدی هستند که بتواند این افراد را در قالب‌های نوین و کارآمدتر جذب و سازماندهی کند. همان‌طور که مقام معظم رهبری نیز اشاره کردند، باید دو بال علمی کشور را تقویت کنیم: یکی تمرکز بر افق گشایی‌های علمی و پیشرفت از سوی نخبگان در زمینه هایی مانند علوم بنیادی که ممکن است در ابتدا محصول ملموسی نداشته باشد، اما بستری برای تولید دانش و فن‌آوری‌های آینده فراهم خواهد کرد.

تحول در حکمرانی علمی و فناوری ایران

رئیس فرهنگستان علوم با اشاره به اهمیت توجه به افق‌های آینده‌نگرانه در حکمرانی علم و فناوری، تأکید کرد: نقد و بررسی‌های علمی باید نه تنها بر اساس وضع موجود، بلکه بر مبنای پیش‌بینی و طراحی آینده باشد. برای ساختن آینده‌ای بهتر، لازم است که نخبگان را در مسیرهای درست هدایت کرده و سازوکارهای جذب و سازماندهی جدیدی ایجاد کنیم تا از ظرفیت علمی و فناوری کشور به‌طور بهینه بهره‌برداری کنیم.

ضرورت سازماندهی نخبگان و بهره‌برداری از ظرفیت‌های علمی برای حل مشکلات کشور

مخبر دزفولی در ادامه سخنان خود با اشاره به تاریخچه طولانی تحقیقات علمی در زمینه فناوری‌های روزمره، گفت: بسیاری از فناوری‌هایی که امروز در زندگی روزمره استفاده می‌کنیم، حداقل ۲۰ تا ۴۰ سال پیش توسط فیزیکدانان، شیمی‌دانان، کاتالیست‌ها و محققان علوم پایه در حال تحقیق بوده‌اند. روزی که این افراد بر روی پروژه‌های خود کار می‌کردند، اصلاً تصوری نداشتند که این تحقیقات در نهایت به فناوری‌های پیشرفته‌ای مانند موبایل‌ها و دستگاه‌های الکترونیکی امروزی تبدیل می‌شود. این مثال‌ها نشان می‌دهند که نخبگان کشور باید در مسیری افق‌گشا و آینده‌نگرانه سازماندهی شوند تا بتوانیم از ظرفیت‌های علمی به نحو احسن بهره‌برداری کنیم.

وی با تأکید بر چالش‌های موجود در سازماندهی نخبگان در دانشگاه‌ها افزود: امروزه دانشگاه‌ها دیگر قادر به سازماندهی این نخبگان به‌طور کامل نیستند. یکی از بخش‌های جدی حکمرانی ما باید بر روی ایجاد سازوکارهایی برای استفاده بهینه از نخبگان در این زمینه‌ها متمرکز شود. چرا که این نخبگان باید در رقابت جهانی حضور داشته باشند و به کشور آبرو بیاورند. همان‌طور که مقام معظم رهبری فرمودند، مقالات علمی هدفمند می‌توانند ما را در قله‌های علم و فناوری قرار دهند، نه مقالاتی که صرفاً به‌دنبال رقابت بی‌هدف باشند.

ضرورت حل مشکلات کشور با بهره‌گیری از ظرفیت‌های علمی نخبگان

رئیس فرهنگستان علوم بال دوم علمی کشور را استفاده از نخبگان برای حل مسائل دانست و با اشاره به نیاز کشور به حل مسائل مختلف مانند بحران انرژی، افزود: بخش عمده‌ای از نخبگان ما می‌توانند مشکلات کشور را حل کنند، به‌ویژه در حوزه انرژی که یکی از بزرگترین چالش‌ها است. متأسفانه ما هنوز نتوانسته‌ایم از این ظرفیت‌ها بهره‌برداری کنیم و گاهی حتی از وسعت نظر کافی برای استفاده از این توانمندی‌ها برخوردار نبوده‌ایم.

وی همچنین به تجربه چین در حوزه تولید انرژی اشاره کرد و گفت: چرا چینی‌ها باید ۶۰۰ هزار مگاوات برق خورشیدی از بیابان‌ها تولید کنند، در حالی که ما با بیابان‌های وسیع خود و منابع فراوان، هنوز از ظرفیت‌های خود در تولید انرژی به‌خوبی استفاده نکرده‌ایم؟ ۱۳۳ میلیون تن در کشور غذا تولید می کنیم اما ضریب دسترسی به غذا در کشور ما کم است. باید از ضریب هوشی بالای نخبگان استفاده کنیم.

ضرورت همدلی و استفاده بهینه از ظرفیت‌ها برای دستیابی به ایران قوی

مخبر دزفولی در ادامه سخنان خود تأکید کرد: اگر هدف ما ایران قوی باشد، باید با استفاده از ظرفیت‌های مادی و انسانی موجود، مقدمات این هدف را فراهم کنیم. در این راستا، شکل‌گیری اقتصاد دانش‌بنیان به‌جای اقتصاد سنتی، یکی از ضرورت‌های کلیدی است که می‌تواند به حل مشکلات موجود و ایجاد شرایط مناسب برای رشد کشور کمک کند. مرجعیت علمی، که یکی از ارکان دستیابی به ایران قوی است، تنها در صورت استفاده درست از ظرفیت‌های نرم‌افزاری و نیروی انسانی کشور امکان‌پذیر است. جمهوری اسلامی ایران از مزیت‌های نسبی زیادی برخوردار است که باید از آن‌ها بهره‌برداری کنیم.

رئیس فرهنگستان علوم افزود: در این مسیر، همدلی، هم‌فکری و هماهنگی میان مردم و مسئولان، با نگاهی امیدوارانه به آینده، امری ضروری است. بعضی وقت‌ها باید از آسیب‌ها سخن بگوییم، اما باید به‌گونه‌ای این مسائل را بیان کنیم که برای مردم نگرانی‌هایی ایجاد نکنیم. ما باید یک گفتمان مشترک برای رسیدن به اهداف بلند خود پیدا کنیم، تا ان‌شاءالله به آن نقطه‌های هدف برسیم و در این مسیر موفق و سربلند باشیم.